Buzz
1. Phản xạ là gì?
1.1. Khái niệm về phản xạ
Khi tay chạm vào vật nóng, phản xạ là rụt tay lại; ánh sáng chiếu vào mắt làm đồng tử co lại; khi thức ăn vào miệng, tuyến nước bọt tiết ra nước bọt,... Những phản ứng này được gọi là phản xạ.
Phản xạ là sự đáp ứng của cơ thể trước các kích thích từ môi trường qua hệ thần kinh.
1.2. Cung phản xạ
Cung phản xạ là con đường truyền xung thần kinh từ cơ quan cảm thụ (như da) qua hệ thần kinh trung ương đến cơ quan đáp ứng (như cơ hoặc tuyến).
Một cung phản xạ bao gồm 5 thành phần: cơ quan thụ cảm, nơron hướng tâm, nơron trung gian, nơron li tâm và cơ quan phản ứng.
1.3. Vòng phản xạ
Khi cơ quan thụ cảm tiếp nhận kích thích từ môi trường, nó phát xung thần kinh qua dây hướng tâm đến hệ thần kinh trung ương. Từ đây, xung thần kinh được truyền qua dây li tâm đến cơ quan phản ứng. Kết quả phản ứng được gửi ngược lại trung ương qua dây hướng tâm, và nếu cần điều chỉnh, lệnh sẽ được gửi qua dây li tâm đến cơ quan phản ứng. Quá trình này đảm bảo phản ứng chính xác đối với kích thích và được gọi là vòng phản xạ.
Vòng phản xạ bao gồm cả cung phản xạ và đường phản hồi ngược.
2. Phản xạ có điều kiện và phản xạ không có điều kiện
Phản xạ của con người được phân thành hai loại: phản xạ có điều kiện và phản xạ không có điều kiện.
Phản xạ có điều kiện là các phản xạ:
- Được hình thành từ kinh nghiệm sống và trong các điều kiện cụ thể.
- Có thể bị mất đi nếu không được duy trì và luyện tập.
- Mang đặc trưng cá nhân, không thể di truyền.
- Phản ứng không nhất thiết phải tương ứng với kích thích.
- Có số lượng không giới hạn.
- Được hình thành từ các lệnh của não bộ và tạo ra các kết nối tạm thời trong vỏ não. Cung phản xạ có điều kiện thường phức tạp và có các đường liên lạc tạm thời.
- Được thiết kế để giúp cơ thể thích ứng với môi trường sống.
Ví dụ: Khi nhìn thấy chanh, cơ thể phản ứng bằng cách tiết nước bọt. Điều này xảy ra vì cơ thể đã học rằng chanh có vị chua, dẫn đến phản xạ có điều kiện là chảy nước bọt khi thấy chanh.
Phản xạ không có điều kiện là các phản xạ:
- Là bẩm sinh và tự nhiên.
- Khó bị mất đi.
- Mang đặc tính chủng loại và có tính di truyền.
- Phản ứng phù hợp với kích thích.
- Có số lượng nhất định.
- Được điều khiển bởi các lệnh từ tủy sống, thực hiện thông qua tủy sống và các phần thấp hơn của não, với các kết nối đơn giản và thường xuyên giữa các cơ quan cảm thụ và phản ứng. Do đó, cung phản xạ này là đơn giản.
- Được thực hiện để bảo vệ cơ thể khỏi các yếu tố từ môi trường xung quanh.
- Các tổ hợp phức tạp và chuỗi phản xạ không điều kiện được gọi là bản năng.
Ví dụ: Khi bị nóng, ta sẽ rụt tay lại; khi ánh sáng chói, ta nheo mắt,...
3. So sánh phản xạ ở động vật với cảm ứng ở thực vật
Phản xạ là phản ứng của cơ thể đối với kích thích từ môi trường, được điều khiển bởi hệ thần kinh.
Cảm ứng ở thực vật là phản ứng của cây trước các kích thích từ môi trường.
Sự khác biệt chính giữa phản xạ ở động vật và cảm ứng ở thực vật là sự tham gia của hệ thần kinh. Phản xạ ở động vật được điều khiển bởi hệ thần kinh, trong khi cảm ứng ở thực vật không liên quan đến hệ thần kinh.
Ví dụ:
- Phản xạ xuýt xoa khi bị đau được điều chỉnh bởi hệ thần kinh để đáp ứng kích thích từ môi trường.
- Hiện tượng cụp lá ở cây xấu hổ chủ yếu do sự thay đổi trương nước trong tế bào lá, không phải do hệ thần kinh điều khiển, nên không phải là phản xạ.
4. Các bài tập liên quan đến phản xạ
Bài tập 1:
1. Hãy liệt kê các thành phần cấu tạo của mô thần kinh.
2. Mô tả cấu trúc của một nơron điển hình.
Đáp án:
1. Mô thần kinh được cấu thành từ các tế bào thần kinh (nơron) và các tế bào thần kinh đệm (thần kinh hỗ trợ).
2. Cấu trúc của một nơron điển hình bao gồm:
- Phần thân chứa nhân tế bào.
- Từ thân, nơron phát triển nhiều sợi nhánh ngắn và một sợi trục dài, có thể được bao bọc bởi lớp myelin.
Có ba loại nơron: nơron cảm giác (hướng tâm), nơron vận động (li tâm), và nơron liên lạc (trung gian).
Bài tập 2: Đưa ra một số ví dụ về phản xạ và phân tích con đường dẫn truyền xung thần kinh trong các phản xạ đó.
Đáp án:
Ví dụ: Khi cảm thấy ngứa, ta sẽ đưa tay lên gãi. Đường dẫn truyền xung thần kinh trong trường hợp này bao gồm:
- Cơ quan thụ cảm nhận kích thích (ngứa), tạo ra xung thần kinh.
- Nơron hướng tâm: chuyển xung thần kinh từ cơ quan thụ cảm đến trung ương thần kinh.
- Trung ương thần kinh: Tiếp nhận, phân tích và xử lý các xung thần kinh cảm giác, sau đó phát sinh xung thần kinh vận động.
- Nơron li tâm: Chuyển xung thần kinh vận động từ trung ương thần kinh đến cơ quan phản ứng.
- Cơ quan phản ứng: Thực hiện hành động để phản ứng với kích thích (ví dụ, đưa tay lên gãi).
- Nếu động tác gãi lần đầu không đúng chỗ ngứa, thông tin sẽ được gửi ngược về trung ương về tình trạng ngứa. Trung ương sẽ phát lệnh điều chỉnh qua xung thần kinh li tâm tới các cơ tay để gãi đúng vị trí ngứa, điều chỉnh cường độ và tần số co cơ. Qua đó, xung thần kinh trong phản xạ gãi chính xác đã tạo nên một vòng phản xạ khép kín.
Bài tập 3: Đưa ra một ví dụ về phản xạ và phân tích con đường dẫn truyền xung thần kinh trong phản xạ đó.
Trả lời:
Khi chạm vào vật nóng, tay sẽ tự động rụt lại. Cung phản xạ này bao gồm:
- Cơ quan thụ cảm (da) tiếp nhận cảm giác nóng và phát sinh xung thần kinh.
- Nơron hướng tâm: Chuyển xung thần kinh từ cơ quan thụ cảm về trung ương thần kinh.
- Trung ương thần kinh: Nhận diện và xử lý các xung thần kinh cảm giác, sau đó phát sinh xung thần kinh vận động để co tay lại.
- Nơron li tâm: Truyền xung thần kinh vận động từ trung ương thần kinh đến cơ quan phản ứng (hoặc cơ quan thực hiện).
- Cơ quan phản ứng: Thực hiện hành động đáp lại kích thích, như co tay lại hoặc tiết ra dịch.
Bài 4: Em hãy cho biết ý kiến của mình về cách truyền dẫn xung thần kinh ở nơron hướng tâm và nơron li tâm?
Trả lời:
- Nơron hướng tâm (nơron cảm giác) đưa xung thần kinh từ cơ quan thụ cảm về trung ương thần kinh.
- Nơron li tâm (nơron vận động) truyền các xung từ bộ não và tủy sống đến các cơ quan để thực hiện sự vận động hoặc bài tiết.
Kết luận: Hướng dẫn truyền của hai loại nơron này là trái ngược nhau.
Bài 5:
1. Xác định các loại nơron cấu thành một cung phản xạ.
2. Các thành phần cấu tạo nên một cung phản xạ là gì?
Trả lời:
1. Các loại nơron hình thành một cung phản xạ bao gồm: nơron hướng tâm (cảm giác), nơron li tâm (vận động), và nơron trung gian (liên lạc).
2. Các thành phần của một cung phản xạ gồm:
- Cơ quan thụ cảm (như da).
- Trung ương thần kinh (gồm nơron hướng tâm, nơron li tâm, và nơron trung gian).
- Cơ quan phản ứng (như cơ, tuyến…).
Bài 6: Phản xạ là gì? Đưa ra một số ví dụ về phản xạ.
Trả lời:
- Phản xạ: Là phản ứng của cơ thể đối với các kích thích từ môi trường thông qua hệ thần kinh, được gọi là phản xạ.
- Ví dụ: Khi chân dẫm phải vật nóng, chân tự động nhấc lên là một phản xạ. Khi con chó thấy chủ, nó vẫy đuôi vui mừng cũng là một phản xạ,...
Trong bài viết này, Mytour đã giải thích về Phản xạ là gì? Cung cấp ví dụ về phản xạ? Sinh học lớp 8. Hy vọng thông tin bài viết đã hữu ích cho bạn, Mytour xin chân thành cảm ơn!
