Phê bình bài thơ Vội vàng của nhà văn Xuân Diệu

   Xuân Diệu được xem là nhà thơ đặc biệt nhất trong phong trào thơ mới 1932-1945. Trong “Thi nhân Việt Nam”, nhà phê bình Hoài Thanh đã viết: “Với Thế Lữ, thi nhân ta còn nuôi giấc mộng lên tiên, một giấc mộng rất xưa. Xuân Diệu đốt cảnh Bồng Lai và xua ai nấy về hạ giới”. Bài thơ “Vội vàng” đã minh chứng cho sự nhận xét tài năng ấy.

Tôi muốn tắt nắng đi

     Để màu sắc không phai màu

 Tôi mong muốn giữ lại làn gió

    Để hương không tan đi

   Bốn dòng thơ đầu tiên  nói lên ước muốn bảo tồn vẻ đẹp của thế gian đời. Sau đó, nhà thơ dẫn chúng ta đi qua những hình ảnh đẹp đẽ đang được trưng bày trước mắt:

  Này đây hoa rừng nội xanh tươi

Này đây lá của cây tơ phơ phất phơi

 Yến anh đây, khúc tình dễ say

   Và ánh sáng nhấp nhô trên hàng mi

    Mỗi sáng mai, Niềm Vui vẫn đến thăm.

   Một tác phẩm tuyệt vời của Tạo hóa với sắc màu tươi tắn (xanh rì), giai điệu ngọt ngào (khúc tình dễ say) và ánh sáng lung linh. Thế giới này thật là một Thiên đường! Và trong Thiên đường ấy, hình ảnh đáng yêu nhất là:

Tháng giêng ngọt như môi gần kề

   Trong nghệ thuật cổ, thiên nhiên được coi là tiêu chuẩn của vẻ đẹp, do đó Nguyễn Du đã viết: “Dòng thủy thu, nét núi xuân”.

   Vẻ đẹp của đôi mắt Kiều được ví như dòng nước thu; lông mày của Kiều được so sánh với nét đẹp thanh tú của núi xuân. Trái lại, trong nghệ thuật của Xuân Diệu, con người là tiêu chuẩn của vẻ đẹp, điều này dẫn đến việc so sánh thiên nhiên với con người trong những câu thơ tuyệt vời.

   Đang vui vẻ, nhà thơ bất ngờ tỉnh giấc:

“Tôi hạnh phúc. Nhưng lại vội vàng rời bỏ”.

   Câu thơ bị cắt ngắn thành hai phần, thể hiện sự lo sợ khi con người nhận ra một sự thật đau đớn:

          Xuân về mang theo sự đổi thay

Xuân trẻ dần chuyển biến thành xuân già

Khi xuân qua, tôi cũng phải ra đi

   Xuân ở đây có hai ý nghĩa: Là mùa xuân - thời điểm đẹp nhất trong năm, và là tuổi xuân - thời kỳ đẹp nhất của cuộc đời. Việc sử dụng cụm từ “Nghĩa là” ba lần như một điều ngạc nhiên khi nhận ra một quy luật: Tuổi thanh xuân chỉ có một lần; con người không thể trẻ mãi để tận hưởng niềm vui của cuộc sống này.

Nhà thơ hỏi cảnh vật trước mắt:

   Gió nhẹ reo trong bóng cây xanh biếc

   Có lẽ buồn khi phải rời xa?

        Chim nhộn nhịp giọng hát dừng lại

     Có lẽ lo sợ về sự phai tàn gần kề?

   Nhưng không chỉ thi nhân mà cả thiên nhiên tươi tắn ấy cũng đang tiếc nuối mùa xuân sắp qua, thời gian vụt qua không dấu vết.

   Đối diện với sự vô tình của tự nhiên, con người cần làm gì? Không thể thực hiện được ước mơ “tắt nắng”, “buộc gió”. Nhưng thi nhân đã gợi ý cho chúng ta một cách sống mới:

   Hãy đi ngay! Chưa đến lúc mùa chuyển chiều

Ta muốn om

Cuộc sống mới sắp bắt đầu phát triển

Ta muốn mãi mây trôi và gió bay

   Ta muốn bay cùng những cánh bướm trong tình yêu

      Ta muốn đắm chìm trong một nụ hôn đầy ý nghĩa

Và trong cảnh non nước, cây cỏ rợp bóng

                       Để ngập tràn trong hương thơm, đầy ánh sáng

Để thỏa mãn với sắc đẹp của thời gian tươi mới.

    Xuân hồng ơi, ta muốn thấu cảm với ngươi!

   Đoạn thơ này là đỉnh cao của cảm xúc, tinh túy nhất trong bài thơ vì thi nhân đã đạt được sự hoàn hảo.

   Tác giả đã biến thiên nhiên thành một hình ảnh quyến rũ, đầy lôi cuốn. Sử dụng từ ngữ khác biệt so với phần đầu, từ ngữ nhân xưng “ta” được thay bằng từ ngữ nhân xưng “chúng ta”, làm cho đoạn thơ trở nên gần gũi hơn với độc giả. Sự “vội vàng” của thi nhân được thể hiện qua sự chuyển biến của các động từ: từ “ôm” ấm áp, “riết” mạnh mẽ hơn, “say” nồng nàn hơn, và cuối cùng “thâu” đã ghi lại toàn bộ mùa xuân, tuổi trẻ và tình yêu vào trong tâm hồn.

Câu kết thể hiện tâm trạng sâu lắng của thi nhân:

“Xuân hồng ơi, ta muốn thấu cảm với ngươi!”

   Việc viết câu cuối cùng trong thơ là điều khó khăn nhất. Nó phải kết thúc một cách lôi cuốn, phải cho thấy rằng dòng thơ đã đạt đến hồi kết và không còn gì để thêm vào nữa. Xuân Diệu đã thực sự tài năng khi viết câu thơ này. “Cần” là biểu tượng của sự mãnh liệt, sự nhiệt huyết của cảm xúc. Câu thơ này như một lời thốt ra với sự hài lòng, với tâm trạng đã trải qua sự “choáng váng”, đã “đầy ắp”, đã “đầy đủ” niềm vui của cuộc sống trên thế gian.

   Ngoài ra, tác giả cũng sử dụng nhiều từ khóa như “ta muốn”, “và”, “cho”, tạo ra một nhịp điệu cuối cùng sôi động, phản ánh rõ tâm trạng “vội vàng” của con người.

   Đoạn thơ này thật sự xuất sắc, là biểu hiện rõ nét cho phong cách tài ba, tình cảm mộng mơ của Xuân Diệu — một trong những nhà thơ nổi tiếng nhất của phong trào thơ mới.

   “Vội vàng’’ tiết lộ một quan điểm sống tích cực. Đó là tình yêu cuộc sống, là sự sống chân thành, sống trọn vẹn cho một cuộc đời ý nghĩa.

   Thật sự, “Thơ của Xuân Diệu là một nguồn sống phong phú, chưa từng thấy ở nơi này’’ (Hoài Thanh).