Phê bình bài Tự tình của Hồ Xuân Hương

   Đêm khuya vẫn còn tiếng trống canh vang xa
   …
   Mảnh tình san sẻ tí con con

   Tình là gì ai biết không? Tình là như vầng dương, là ngàn sao hay chỉ là vầng trăng khuyết? Câu hỏi này nổi lên từ sâu thẳm lòng, thể hiện sự tìm kiếm ý nghĩa của tình yêu và những nỗi đau khi mất đi trong tâm trí những người trải qua. Bài thơ thể hiện rõ sự đau khổ và cô đơn của tác giả trong im lặng và lạnh lùng của đêm khuya.

   Đêm khuya vẫn còn tiếng trống canh vang xa
   Đối mặt với nước non mênh mông

   Trong cảnh đêm giá lạnh tĩnh mịch, tiếng trống canh từ xa vọng về, báo hiệu một lần nữa màn đêm đã qua nửa. Tiếng trống dồn dập mỗi ngày một gần hơn, như thể thời gian đang trôi nhanh chóng, rút ngắn tuổi thọ của một người phụ nữ 'hồng nhan' nhưng cô đơn, đối mặt với cuộc sống mà tình yêu không thể thắng được. Tiếng thơ đầy bi ai kể về sự lạc lõng và cô đơn của tác giả. Sử dụng đảo ngữ để nhấn mạnh sự lạc lõng và tuyệt vọng.

   Trước cuộc sống, trước số phận đau thương, người phụ nữ ấy cảm thấy bi thương cho chính mình, một người phụ nữ lẻ loi giữa sự không công bất khuất của xã hội. Cuộc sống hồng nhan của bây giờ phải đối mặt với những đêm dài đầy cay đắng vì tình yêu dang dở. Tiếng thở dài và ý muốn thoát khỏi nỗi đau nảy lên trong lòng, nhưng cuối cùng lại rơi vào tuyệt vọng, như thể số phận không tha thứ cho người phụ nữ đó, không thể quên, nhưng càng nhớ:

   Chén rượu uống say, lại tỉnh dậy
   Vầng trăng chưa tròn, còn vương bóng dài

   Chén rượu lơ đãng trên tay, bất chấp hương vị của rượu, tác giả hy vọng rượu có thể giải tỏa nỗi đau trong lòng, mong rằng cơn say sẽ đến để đưa anh đến một nơi yên bình, dù chỉ trong một khoảnh khắc ngắn ngủi cũng làm giảm đi nỗi cô đơn và tuyệt vọng. Nhưng sau cơn say lại tỉnh giấc, lạc vào những ảo tưởng. Thời gian trôi đi, tác giả thức giấc để nhận ra nỗi đau của cuộc sống, rồi lại chìm vào cơn say, quên đi những nỗi đau, hy vọng được tất cả qua một bên để sống với những ước mơ của riêng mình, nhưng những ước mơ nhỏ bé đó cũng bị cuốn trôi đi vô tình. Nỗi buồn bắt đầu chiếm lấy tâm trí, những đêm dài thức trắng, chờ đợi nhưng không có hy vọng, chờ đợi nhiều nhưng lại thất vọng, trong khi mùa xuân cứ từ từ trôi đi.

   Vầng trăng xuất hiện như một minh chứng cho những mối tình, nhưng khi tác giả nhìn thấy trăng, nó không hoàn hảo mà lại là một hình ảnh không đầy đủ, không tròn trịa, liệu mối tình này cũng vậy, không bao giờ có một kết thúc hoàn hảo. Bao giờ trăng mới tròn, bao giờ hạnh phúc mới đến, và bao lâu nữa nỗi cô đơn này mới kết thúc. Tác giả khao khát và hy vọng, nhưng niềm hy vọng đó càng lớn thì đau đớn cũng càng sâu, và bi kịch có bao giờ kết thúc cho những người phụ nữ qua tuổi và những mối tình không hạnh phúc trong xã hội phong kiến ngày xưa. Nỗi buồn lan tỏa, tràn ngập không gian, nhìn ra trước mắt là khoảng trống của thiên nhiên, đóng vai trò như một phần của tâm trạng của tác giả.

   Rêu xanh mọc từng đám trên mặt đất
   Đá lạnh đập vào chân mây gợi lên

   Câu thơ miêu tả cảnh với hình ảnh rêu xanh nhỏ bé, nhưng lại có sức mạnh mạnh mẽ khi trải rộng trên mặt đất, hay đá lạnh đập vào chân mây mặc dù là một viên đá nhỏ nhưng cũng có thể làm tổn thương đám mây. Thái độ phản ứng mạnh mẽ trước tình yêu không thành. Thiên nhiên trong mắt nhà thơ tiềm ẩn một sức sống đang bị dập nén nhưng vẫn đang nỗ lực phát triển. Ta thấy được sự ảnh hưởng của nghệ thuật miêu tả cảnh với tình cảm trong hai câu thơ này, như một phản ánh của tâm hồn thơ và thiên nhiên. Rêu và đá nhỏ bé nhưng lại có sức mạnh mãnh liệt và tác giả cũng vậy.

   Mặc dù trong hoàn cảnh đau khổ, nhưng tâm hồn luôn đầy hy vọng, bi kịch dù khắc nghiệt nhưng nhờ vào nghị lực tác giả vẫn cố gắng vượt qua để tìm thấy bến bờ an yên cho mình. Hai câu thơ này ẩn chứa khát vọng lớn lao không chỉ của Hồ Xuân Hương mà còn của tất cả những người phụ nữ đau khổ về một tình yêu hạnh phúc hơn. Dâng trào trong họ là tất cả niềm hi vọng mong chờ, dù bao khó khăn. Nhưng đáng buồn là vòng xoay của cuộc sống lại đưa họ vào bế tắc.

   Cuộc đời của nhà thơ là những ngày buồn không chỉ một lần mà hai lần, họ đều là người đàn ông đơn độc, và cũng vì vậy mà những suy tư đầy phẫn uất dễ dàng bùng phát khi thực tại vẫn là một tràng ngược não nề. Khát khao được yêu thương, sống hạnh phúc như bao người phụ nữ thông thường, nhưng càng không thể, đêm đã khuya mà nhà thơ vẫn còn lo lắng, thức trắng suy tư, nỗi đau bị tụt lại khi họ nhìn lại chính mình, cũng là lúc cô đơn đong đầy hơn bao giờ hết trong tâm trạng chán chường và mệt mỏi, thậm chí là thất vọng trước sự thật trước mắt

   Ngán nỗi trống rỗng, ngày qua ngày lại trôi qua
   Mảnh tình san sẻ tí con con

   Tiếng lòng than thở của nhà thơ vang lên qua từ 'ngán' được thể hiện rõ hơn. Mùa xuân đi qua nhưng tình yêu không bao giờ trở lại với trái tim chung tình đang chịu đựng nỗi đau. Tuổi xuân của người phụ nữ đổ đi nhanh chóng, nhưng cũng không thể so với những mối tình dang dở, hạnh phúc ngắn ngủi để lại nhà thơ bơ vơ trong nỗi cô đơn ngấm ngầm. Tình yêu đã tan vỡ như mảnh vụn chỉ để lại cho nhà thơ một ít, nhưng lại phải 'san sẻ' để giữ lại ít ít trong lòng, buộc lòng cam chịu cảnh độc nhất vô nhị đang ngày đêm trải qua sự chờ đợi kiệt quệ. Nỗi đau thấm thía từ bên trong. Sự trống rỗng và cô đơn khiến nhà thơ cảm thấy mệt mỏi và thất vọng, và những nỗi đau đó được trình bày một cách thâm thúy qua từng dòng thơ.

   Cố đấm ăn xôi lại chẳng có kết quả
   Cầm lòng mà lòng cũng đau thêm

   Cả bài thơ đều là biểu hiện của những cảm xúc phức tạp của nhà thơ, có buồn có tức giận có chua cay, có lúc phản kháng dữ dội nhưng cũng có chán chường vì thất vọng. Tiếng thơ can đảm và chân thành thể hiện khát vọng của họ trong việc tìm kiếm hạnh phúc trong tình yêu, qua đó, dẫn dắt người đọc vào thế giới tinh tế của tâm hồn họ và tạo điều kiện để họ đồng cảm với những nỗi đau họ phải trải qua. Ngôn ngữ thơ đậm chất dân gian được sử dụng một cách tinh tế và sâu sắc. Tài năng thơ nôm của Hồ Xuân Hương còn được thể hiện thông qua việc viết thơ đường luật bằng tiếng Việt một cách tài tình, không ai có thể phủ nhận tài năng của bà trong lĩnh vực thơ nôm.

Mytour