Phong trào Cần Vương chống thực dân Pháp có đặc điểm gì nổi bật?

1. Phong trào Cần Vương là gì? Nguồn gốc và bối cảnh ra đời của chiếu Cần Vương

'Cần Vương' có nghĩa là phò vua giúp nước. Phong trào này bao gồm các cuộc khởi nghĩa vũ trang trên toàn quốc từ năm 1885 đến 1896, bắt nguồn từ chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi. Mặc dù có quy mô rộng lớn, phong trào vẫn mang tính chất địa phương và chưa thực sự thống nhất.

>> Xem thêm chi tiết: Phong trào Cần Vương - Nguyên nhân, diễn biến và ý nghĩa lịch sử

2. Tác dụng của chiếu Cần Vương là gì?

Chiếu Cần Vương đã phát động một chiến dịch kêu gọi toàn dân đứng lên cùng vua chống lại sự xâm lược của thực dân Pháp. Lời kêu gọi này đã khơi dậy phong trào kháng chiến mạnh mẽ trên toàn quốc, dẫn đến những cuộc khởi nghĩa đáng chú ý như: Khởi nghĩa Ba Đình tại Thanh Hóa do Phạm Bành và Đinh Công Tráng chỉ huy, khởi nghĩa Bãi Sậy ở Hưng Yên dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Thiện Thuật, và khởi nghĩa Hương Khê tại Hà Tĩnh do Phan Đình Phùng dẫn dắt, v.v.

3. Nguyên nhân dẫn đến phong trào Cần Vương

Sau khi hiểu rõ phong trào Cần Vương, chúng ta sẽ khám phá nguyên nhân khởi phát của phong trào này. Nguyên nhân chính là sự thiết lập quyền thống trị của thực dân Pháp trên toàn Việt Nam vào năm 1884. Với sự hỗ trợ nhiệt tình từ nhân dân, phe chủ chiến đã quyết định hành động, dẫn đến cuộc phản công do Nguyễn Thất Thuyết chỉ huy vào sáng sớm ngày 05 tháng 07 năm 1885.

Cuộc phản công của phong trào Cần Vương bắt đầu với sự lãnh đạo của Nguyễn Thất Thuyết vào ngày 05 tháng 07 năm 1885, khi thực dân Pháp đã hoàn toàn thiết lập sự đô hộ trên toàn quốc. Sự phản kháng này diễn ra trong bối cảnh nhân dân ủng hộ nhiệt tình và mong muốn khôi phục độc lập.

Cuộc phản công của phe chủ chiến đã thất bại, buộc vua Hàm Nghi phải rút về Quảng Trị để tránh sự truy lùng. Chính trong tình hình đó, chiếu Cần Vương lần đầu tiên đã được ban hành.

Chiếu Cần Vương lần thứ hai được công bố tại Ấu Sơn, Hà Tĩnh vào ngày 20 tháng 9 năm 1885. Sự kiện này đã châm ngòi cho phong trào kháng chiến mạnh mẽ của phong trào Cần Vương.

4. Mục tiêu và đặc điểm của phong trào Cần Vương là gì?

Theo nghĩa Hán Việt, “Cần Vương” có nghĩa là phò vua và giúp vua xây dựng đất nước trong những lúc khó khăn. Chiếu Cần Vương được ban hành trong bối cảnh thực dân Pháp đang áp bức nhân dân ta. Phong trào Cần Vương là cuộc kháng chiến do vua Hàm Nghi phát động nhằm chống lại thực dân, thông qua chiếu được phát động từ năm 1885 đến 1896, với các cuộc khởi nghĩa chủ yếu mang tính chất địa phương và riêng rẽ. Phong trào chủ yếu tập trung vào khởi nghĩa vũ trang, ít chú trọng đến công tác tuyên truyền và đấu tranh tư tưởng.

Chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi được soạn thảo với mục đích:

• Lên án tội ác xâm lược của thực dân Pháp.
• Tố cáo sự phản bội của một số quan chức.
• Phê phán tính hợp pháp của triều đình do Pháp dựng lên.
• Khẳng định quyết tâm kháng chiến của triều đình dưới sự lãnh đạo của vua Hàm Nghi.
• Khuyến khích, kêu gọi và động viên sĩ phu, văn thân cùng toàn dân tham gia chiến đấu để khôi phục độc lập quốc gia phong kiến.

Phong trào đã lan rộng khắp Bắc Kỳ và Trung Kỳ, nhờ có Chiếu Cần Vương, tinh thần đấu tranh của nhân dân được hồi sinh mạnh mẽ. Nổi bật trong số đó là các cuộc khởi nghĩa như: Ba Đình (Thanh Hóa) dưới sự chỉ huy của Phạm Bành và Đinh Công Tráng, Bãi Sậy (Hưng Yên) do Nguyễn Thiện Thuật dẫn dắt, Hương Khê (Hà Tĩnh) với Phan Đình Phùng. Chiếu Cần Vương đã kêu gọi toàn dân tham gia vào cuộc chiến chống thực dân Pháp.

Chiếu Cần Vương đã có ảnh hưởng sâu rộng đến các sĩ phu và văn thân yêu nước: Đây là tầng lớp trí thức phong kiến, trước khi chiếu ra đời, họ bị phân vân giữa “trung quân” và “ái quốc”. Khi chiếu được công bố, mâu thuẫn trong họ được giải quyết, và lòng yêu nước gắn liền với việc giúp vua khôi phục đất nước, khiến họ tham gia phong trào một cách nhiệt tình.

Chiếu Cần Vương cũng tác động lớn đến quần chúng nhân dân: Mặc dù không bị ràng buộc bởi tư tưởng phong kiến, nhưng tinh thần yêu nước của họ rất mạnh mẽ. Họ sẵn sàng chống Pháp ngay cả khi triều đình không kêu gọi, và khi triều đình đầu hàng, họ còn chống cả triều lẫn Tây. Chiếu Cần Vương đã tạo điều kiện cho họ tập hợp đông đảo, tham gia phong trào một cách sôi nổi và sáng tạo hơn.

Tóm lại, về bản chất, phong trào Cần Vương là một phong trào yêu nước chống thực dân Pháp, tuy nhiên nó vẫn bị ảnh hưởng bởi hệ tư tưởng phong kiến (do phong trào được phát động để giúp vua chống Pháp và phục hồi vương triều phong kiến).

5. Diễn biến và ý nghĩa của phong trào Cần Vương

Về diễn biến của phong trào Cần Vương, chúng ta sẽ phân tích qua hai giai đoạn chính của phong trào này.

Giai đoạn 1 (1885 - 1888): Phong trào hoạt động dưới danh nghĩa Cần Vương.

Phong trào Cần Vương diễn ra rời rạc và thiếu sự liên kết giữa các cuộc khởi nghĩa ở các địa phương, chưa tạo được sức mạnh đồng bộ.

- Ban đầu, “Triều đình Hàm Nghi” do Tôn Thất Thuyết cùng các con Tôn Thất Đàm và Tôn Thất Thiệp, Đề đốc Lê Trực, và Tri phủ Nguyễn Phạm Tuân dẫn dắt, hoạt động ở vùng rừng núi Quảng Bình; sau đó phải vượt Trường Sơn, đi qua Hạ Lào và đến Ấu Sơn (Hà Tĩnh). Đây là một trang sử hào hùng của vua Hàm Nghi khi gia tộc của ông đã đầu hàng kẻ thù. Để duy trì cuộc chiến, Tôn Thất Thuyết và Trần Xuân Soạn đã quyết định vượt vòng vây, xây dựng lực lượng kháng chiến ở Thanh Hóa và sau đó di chuyển sang Trung Quốc.

- Vào tháng 12 năm 1886, theo chỉ thị của Toàn quyền Pôn Be (P. Bert), Đồng Khánh đã phát đi một lệnh kêu gọi đầu hàng, nhưng không ai trong “Triều đình Hàm Nghi” chịu hạ vũ khí.

- Trái ngược, chưa bao giờ đất nước lại chứng kiến nhiều cuộc khởi nghĩa như dưới ngọn cờ Cần Vương trong giai đoạn này. Phong trào mở rộng từ khu vực trung tâm ra Bắc và Nam Kỳ. Tại Trung Kỳ, các cuộc khởi nghĩa đáng chú ý gồm Quảng Bình với Lê Trực và Nguyễn Phạm Tuân; Quảng Nam với Trần Quang Dự, Nguyễn Hàm và Nguyễn Duy Hiệu; Quảng Ngãi với Lê Trung Đình; Bình Định với Mai Xuân Thưởng.

- Tại Bắc Kỳ, nhiều cuộc khởi nghĩa quan trọng đã diễn ra như Đốc Tít ở Đông Triều, Cai Kinh ở Bắc Giang, Nguyễn Quang Bích ở Tây Bắc, … Đặc biệt, Bắc Kỳ chứng kiến sự hình thành của các cuộc khởi nghĩa mạnh mẽ, như Tạ Hiện ở Thái Bình và Nam Định; Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên và Hải Dương; Phạm Bành và Đinh Công Tráng ở Thanh Hóa; Lê Ninh và Phan Đình Phùng ở Đức Thọ và Hương Khê (Hà Tĩnh), ...

- Giai đoạn 2 (1888 - 1896): Mặc dù vua Hàm Nghi đã bị bắt, các cuộc khởi nghĩa vẫn tiếp tục diễn ra một cách sôi nổi.

- Tuy nhiên, giống như giai đoạn đầu, phong trào vẫn thiếu sự liên kết và thống nhất giữa các địa phương. Các cuộc khởi nghĩa vẫn mang tính rời rạc và chưa đạt được sự đồng nhất trong tổ chức và quản lý.

- Vào đêm ngày 01/11/1888, vua Hàm Nghi bị bắt bởi quân Pháp do sự phản bội của Trương Quang Ngọc tại khu vực núi Tuyên Hóa (Quảng Bình). Sau đó, ông bị lưu đày đến Angiêri.

- Trong bối cảnh ngày càng khó khăn, mặc dù số lượng các cuộc khởi nghĩa giảm, nhưng chúng lại tập trung vào các trung tâm kháng chiến lớn.

- Tại Thanh Hóa, căn cứ Ba Đình bị phá hủy sau cuộc tấn công kéo dài của 3000 quân Pháp vào đầu tháng 01/1887. Phạm Bành và Đinh Công Tráng đã thực hiện cuộc rút lui chiến lược về căn cứ Mã Cao (Yên Định) theo kế hoạch. Họ đã chiến đấu kiên cường tại Mã Cao trong nhiều tháng và chỉ rút lui khi căn cứ này bị đánh bại vào mùa thu năm 1887.

- Dưới sự chỉ huy của Tống Duy Tân tại Vĩnh Lộc và sự hỗ trợ của các thủ lĩnh người Thái như Cầm Bá Thước cùng người Mường như Hà Văn Mao, phong trào khởi nghĩa Ba Đình được tiếp tục với tên gọi khởi nghĩa Hùng Lĩnh, kéo dài đến năm 1892.

- Cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy do Nguyễn Thiện Thuật dẫn đầu bắt đầu từ năm 1885, với chiến thuật du kích linh hoạt dựa vào địa hình tự nhiên. Mặc dù không có những trận đánh lớn như ở Ba Đình, phong trào này vẫn gây ra nhiều tổn thất cho quân Pháp.

- Khởi nghĩa Hương Khê, sự kiện lớn nhất trong thời kỳ Cần Vương, đã nối tiếp cuộc khởi nghĩa của Lê Ninh ở Đức Thọ, Hà Tĩnh. Dưới sự chỉ huy của Tiến sĩ Phan Đình Phùng, cùng sự hỗ trợ của Cao Thắng, Ngô Quảng, Cao Đạt, Hà Văn Mỹ, Nguyễn Chanh, Nguyễn Trạch và các đồng chí khác, cuộc khởi nghĩa đã phát triển lên tầm cao mới, nổi bật trong lịch sử Cần Vương.

- Phan Đình Phùng đã phân chia địa bàn 4 tỉnh Thanh, Nghệ, Tĩnh, Bình thành 15 khu vực quân sự, thiết lập các chiến tuyến cố định như Cồn Chùa, Thượng Bồng - Hạ Bồng, Trùng Khê - Trí Khê, Vụ Quang. Phối hợp giữa chiến thuật du kích và chiến tuyến cố định, cuộc khởi nghĩa Hương Khê đã gây tổn thất lớn cho quân Pháp. Phó tướng Cao Thắng, người chế tạo súng theo kiểu năm 1874 của Pháp, đã hy sinh ở tuổi 30.

- Để đối phó với phong trào, thực dân Pháp đã phải huy động một lực lượng quân sự khổng lồ, bao gồm cả 3000 lính ngụy của Nguyễn Thân, vượt xa quân số và vũ khí khi tấn công thành Ba Đình. Những chiến thắng của Phan Đình Phùng như trận đánh úp thành Hà Tĩnh, bắt sống Tri phủ Đinh Nho Quang năm 1892, trận Vạn Sơn tháng 3/1893, trận tập kích Hà Tĩnh lần hai năm 1894 và trận Vụ Quang tháng 10-1894 là những thành công đáng kể trong chiến thuật quân sự Việt Nam thời đó.

- Phan Đình Phùng qua đời tại núi Quạt (Hà Tĩnh) ngày 28/12/1895, để lại bài thơ Tuyệt mệnh nổi bật trong văn học cận đại. 23 bộ tướng của ông cũng bị quân Pháp bắt và xử án tại Huế. Đầu năm 1896, phong trào Cần Vương chính thức chấm dứt với tiếng súng cuối cùng.

- Phong trào Cần Vương, qua các giai đoạn, thể hiện rõ tinh thần yêu nước và khí phách anh hùng của dân tộc Việt Nam. Đây là cuộc kháng chiến mạnh mẽ chống thực dân Pháp, tiêu biểu cho nỗ lực tự vệ của nhân dân cuối thế kỉ XIX nhằm khôi phục nền độc lập và chế độ phong kiến với những nhà lãnh đạo tài giỏi.

Về tầm quan trọng, phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX là cuộc chiến đấu yêu nước, chống lại chủ nghĩa thực dân xâm lược và triều đình phong kiến đầu hàng, diễn ra mạnh mẽ và lan rộng. Dù không thành công, phong trào này vẫn làm nổi bật truyền thống anh hùng, bất khuất của dân tộc Việt Nam.

Phong trào đã thể hiện tinh thần yêu nước và quyết tâm chống ngoại xâm của nhân dân. Đồng thời, nó để lại nhiều bài học quý giá cho công cuộc đấu tranh giành và bảo vệ độc lập dân tộc sau này, bao gồm các bài học về:

• Xây dựng căn cứ kháng chiến vững chắc.
• Tổ chức và phát triển lực lượng chiến đấu hiệu quả.
• Sử dụng nhiều phương pháp và hình thức đấu tranh đa dạng.
• Lãnh đạo đúng đắn và thống nhất trong chiến lược.

Trên đây là toàn văn bài viết của Mytour về tính chất của phong trào Cần Vương trong cuộc chiến chống thực dân Pháp. Hy vọng thông tin chúng tôi cung cấp sẽ hữu ích cho bạn. Mytour xin chân thành cảm ơn.