Phu Văn Lâu

Phu Văn Lâu (còn gọi là lầu Phu Văn) (敷文樓) là một công trình kiến trúc nằm trên trục chính của Hoàng thành Huế. Từ Kỳ đài nhìn ra sông Hương, có hai công trình nổi bật tô điểm cho cảnh quan Kinh thành Huế. Một trong số đó là Phu Văn Lâu (phu: trưng bày, văn: văn thư, lâu: lầu) - một lầu để trưng bày các văn bản của triều đình. Công trình này được xây dựng vào năm 1819 dưới triều vua Gia Long, dùng để niêm yết các chỉ dụ quan trọng của vua và triều đình, cũng như kết quả các kỳ thi do triều đình tổ chức. Năm 1829, vua Minh Mạng đã sử dụng nơi đây để tổ chức cuộc đấu giữa voi và hổ. Đến năm 1830, vua Minh Mạng lại tổ chức một buổi tiệc tùng kéo dài 3 ngày để mừng sinh nhật của mình.

Mô tả

Phu Văn Lâu nằm ở phía nam của Kinh thành, ngay trước Kỳ đài và Ngọ Môn. Vì vậy, có câu ca dao rằng:

Ngọ Môn với năm cửa và chín lầu,

Kỳ đài với ba bậc,

Phu Văn Lâu nằm phía trước thành.

Phu Văn Lâu là một tòa nhà hai tầng, hướng về phía nam. Dưới triều vua Minh Mạng, triều đình đã đặt hai bia đá ở hai bên với khắc chữ 'khuynh cái hạ mã', yêu cầu mọi người đi qua phải cởi mũ và xuống ngựa. Kể từ năm 1821, danh sách các khoa tiến sĩ được niêm yết tại đây. Vì lý do nghiêm trang như vậy, hai bên lầu có hai bia đá '傾蓋下馬 (Khuynh Cái Hạ Mã)' nhắc nhở mọi người đi qua phải 'nghiêng nón xuống ngựa' để thể hiện sự tôn trọng.

Trước mặt Phu Văn Lâu, có hai khẩu súng thần công nhỏ bằng đồng đặt đối diện nhau. Trước Phu Văn Lâu là một tiểu đình gọi là Nghinh Lương Đình, nằm bên sông Hương, nơi các vua có thể tắm sông, thư giãn và thưởng ngoạn phong cảnh.

Mặc dù Phu Văn Lâu đã trải qua nhiều lần tu sửa, nhưng công trình vẫn giữ được vẻ đẹp và phong cách kiến trúc đặc trưng của triều đại Nguyễn.

Các sự kiện liên quan

• Vào đầu triều Gia Long (1802-1819), đây là một tòa nhà nhỏ có tên Bảng đình, dùng để công bố các chiếu thư và chỉ dụ của vua cũng như các bảng kết quả thi Hội, thi Đình cho dân chúng. Đến năm 1819, Bảng đình được thay thế bằng một tòa kiến trúc hai tầng với 16 cột, không có vách bao quanh, tạo nên vẻ thanh thoát và độc đáo mang tên Phu Văn Lâu. Phu Văn Lâu còn là nơi công bố lịch và tổ chức các hoạt động vui chơi cho dân chúng do triều đình tổ chức. Thời Minh Mạng, các chiếu thư được tuyên đọc ở Ngọ Môn hoặc điện Thái Hoà sẽ được đặt trên long đình, có che lọng và lính theo hầu, rồi được niêm yết tại Phu Văn Lâu. Các quan hàng tỉnh và hương lão phải đến quỳ lạy trước chiếu thư.
• Năm 1829, tại đây đã diễn ra một cuộc đấu giữa voi và hổ để vua Minh Mạng xem. Vào các dịp kỷ niệm sinh nhật của Minh Mạng, nhiều hoạt động vui chơi khác cũng được tổ chức tại đây. Các vua Thiệu Trị và Tự Đức sau này cũng duy trì lệ này trong các ngày khánh thọ của mình. Vua Thiệu Trị đã xem sông Hương và Phu Văn Lâu là một trong những cảnh đẹp của Thần Kinh.
• Vào năm 1843, vua Thiệu Trị cho dựng một nhà bia bên phải của lầu để khắc bài thơ Hương Giang Hiểu Phiếm (Buổi sáng trên sông Hương).
• Trong cơn bão năm Giáp Thìn (1904), Phu Văn Lâu bị thổi bay, vua Thành Thái đã ra lệnh xây dựng lại y như cũ.

• Năm 1916, Trần Cao Vân và Thái Phiên đã giả vờ ngồi câu cá ở bến Phu Văn Lâu để bí mật gặp vua Duy Tân bàn về cuộc khởi nghĩa. Do sự việc không thành công, vua Duy Tân bị quân Pháp bắt và đày ra đảo Réunion. Có truyền thuyết cho rằng một số câu ca sau đây nhắc đến sự kiện này:

Chiều chiều trước bến Phu Văn Lâu,

Ai ngồi, ai câu, ai buồn, ai thảm?

Ai thương, ai cảm, ai nhớ, ai trông?

Thuyền ai lấp ló bên sông,

Nghe câu mái đẩy, chạnh lòng nước non!

• Vào lúc 5h50 sáng ngày 15 tháng 5 năm 2014, một góc bên trái của Phu Văn Lâu đã bị sập. Nguyên nhân là do mối mọt phá hoại và công trình lâu ngày không được tu sửa.

Giá trị

Đặt trên trục chính của quần thể di tích cố đô Huế, Phu Văn Lâu không chỉ làm tăng thêm vẻ đẹp cổ kính và thanh thoát của Huế, mà còn là điểm dừng chân lý tưởng cho du khách trong hành trình khám phá di sản văn hóa. Phu Văn Lâu như một minh chứng sống động cho thời kỳ lịch sử gắn bó với vua Duy Tân, người yêu nước. Hình ảnh của Phu Văn Lâu được in trên mặt sau tờ tiền 50.000 đồng phát hành từ năm 2003.

Một vài tác phẩm liên quan

• Học giả Thái Văn Kiểm trong cuốn Cố đô Huế đã nhắc đến hai danh thắng nổi bật là cầu Trường Tiền và Phu Văn Lâu.
• Phu Văn Lâu cũng được đề cập trong tác phẩm Thuyền Ai Đợi Bến Văn Lâu do Nguyễn Lý Tưởng xuất bản tại Hoa Kỳ năm 2001, dày 555 trang. Cuốn sách là một công trình nghiên cứu lịch sử liên quan đến vua Duy Tân và cuộc khởi nghĩa chống Pháp năm 1916, ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều người, trong đó có gia đình tác giả. Sách cũng đề cập đến phong trào yêu nước chống Pháp cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 tại Huế, với các nhân vật như Phan Bội Châu, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp, Phan Chu Trinh, Đặng Nguyên Cẩn, Nguyễn Thành, và cả sự nghiệp của họ.
• Phu Văn Lâu xuất hiện trong ca khúc Ai ra xứ Huế do Duy Khánh sáng tác. Lời ca khúc có đoạn:

Ai rời xứ Huế thì cứ đi. Ai về thì trở lại Bến Ngự. Ai trở về thì ghé Phu Văn Lâu. Bến Phu Văn Lâu vẫn còn đậm sâu ký ức. Thuyền ở Bến Ngự vẫn chờ đón khách về. Người tình quê ơi, nếu nhớ mong, xin hãy trở về.

• Thái Văn Kiểm, Cố đô Huế, Nha Văn Hoá Bộ QGGD, Sài Gòn, 1960, tái bản tại Mỹ không ghi năm xuất bản.
• Hoàng Trọng Thược, Hồ sơ vua Duy Tân, Nhà xuất bản Mõ Làng, ấn bản lần thứ hai, California, 1993.
• Phạm Văn Sơn, Việt Sử Toàn thư, bản điện tử.
• Quách Tấn, Bước lãng du, Nhà xuất bản Trẻ, 1996.

Chú thích