Phương pháp dạy trẻ tự kỷ tốt nhất: Gợi ý để ba mẹ luôn đồng hành cùng con

Vấn đề về tâm lý tự kỷ ở trẻ em ngày nay là một vấn đề phổ biến và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của trẻ. Vậy cách dạy trẻ tự kỷ hiệu quả nhất là gì? Mytour sẽ chia sẻ với các bậc cha mẹ trong nội dung dưới đây.

Cách dạy trẻ tự kỷ hiệu quả: Học nghe

Bước đầu tiên trong việc dạy trẻ tự kỷ (hay còn gọi là dạy trẻ rối loạn phổ tự kỷ) thành công là học nghe. Bởi chỉ khi trẻ nghe và hiểu được, họ mới có thể phản ứng và giao tiếp với mọi người.

• Đầu tiên, ba mẹ có thể sử dụng các hành động như “chạm vào tai” để chỉ trẻ “nghe” và “chạm vào má” để chỉ trẻ “nhìn”, nhằm kích thích sự chú ý của trẻ và khởi đầu cho những phản ứng ban đầu.
• Cách dạy trẻ tự kỷ học nghe thứ hai là gọi tên trẻ và cố gắng để trẻ hiểu rằng ba mẹ đang gọi tên mình. Điều này giúp bắt đầu cuộc trò chuyện với trẻ, thúc đẩy trẻ nói chuyện và tương tác với mọi người.

Trong quá trình giáo dục trẻ tự kỷ về việc nghe, hãy đảm bảo không gian yên tĩnh và không có những yếu tố gây xao lãng khi tương tác với trẻ. Khi ở bên cạnh trẻ, hãy nói chuyện với trẻ về thời gian cụ thể (ví dụ: thời gian ăn, tắm, ngủ) hoặc có thể hát những bài hát nhẹ nhàng lặp lại hàng ngày.

Khi giáo dục trẻ tự kỷ về việc nghe, nên cho trẻ nghe những âm thanh, tiếng động khác nhau. Sử dụng âm thanh và các hoạt động nhảy múa để tương tác với trẻ dễ dàng hơn. Hãy khích lệ trẻ lắc lư hoặc nhảy theo điệu nhạc đó, và ba mẹ có thể nhún nhảy hoặc quay vòng vòng cùng trẻ.

Có thể sử dụng các từ như “quá ồn” hoặc “nhỏ giọng lại” khi đã biết được mức độ cảm nhận âm thanh của trẻ. Đồng thời, hãy dạy trẻ bắt chước những từ đó nếu trẻ có khả năng nói và hiểu những từ như vậy.

Giáo dục trẻ tự kỷ bằng cách tương tác trực diện

Phương pháp giáo dục trẻ tự kỷ hiệu quả thứ hai mà Mytour chia sẻ đến các bậc phụ huynh là dạy trẻ cách tương tác trực tiếp, cụ thể như sau:

• Ba mẹ nên xuất hiện ở phía trước của trẻ để trẻ có thể nhìn thấy. Có thể sử dụng các hành động như nhìn, lắng nghe, sờ má,...để tương tác với trẻ. Hãy gọi tên trẻ nếu muốn trẻ quay lại nhìn ba mẹ.
• Sờ má của trẻ và dẫn dắt đầu của trẻ quay lại phía ba mẹ một cách từ từ. Chỉ dạy và huấn luyện trẻ nhận biết khuôn mặt, ngón tay, ngón chân thông qua các trò chơi hoặc bài hát liên quan đến các bộ phận trên cơ thể. 
• Khi thấy trẻ thích thú với một đồ vật nào đó, hãy sử dụng đồ vật đó để thu hút sự chú ý của trẻ và khuyến khích trẻ phản ứng lại.
• Khi chơi với trẻ hoặc dạy trẻ tự kỷ nói, hãy sử dụng ánh mắt để giao tiếp với trẻ. Nếu trẻ đang nhìn ba mẹ, có thể đó là dấu hiệu trẻ muốn giao tiếp với ba mẹ, vì vậy hãy lại gần và tương tác hoặc chơi cùng trẻ.
• Cách dạy trẻ tự kỷ mặt đối mặt tiếp theo mà ba mẹ có thể thực hiện là tham gia vào các trò chơi vận động hoặc hoạt động chạy để sử dụng các câu lệnh như “sẵn sàng, chuẩn bị” và “chạy” nhằm khuyến khích trẻ nhìn về phía ba mẹ để nghe các câu lệnh và chuẩn bị sẵn sàng chạy.
• Có thể dạy trẻ tự kỷ bằng cách vỗ nhẹ vào vai, tay, lưng của trẻ để thu hút sự chú ý và kích thích trẻ quay người lại. Nếu muốn dạy cho trẻ biết cách nắm tay ba mẹ, hãy lấy tay ra từ phía sau lưng và đưa cho trẻ hoặc mở lòng bàn tay để trẻ biết nắm.

Cách dạy trẻ tự kỷ theo cách tương tác mặt đối mặt. Nguồn: freepik

Dạy trẻ tự kỷ bằng cách thu hút sự chú ý

• Hãy đánh giá, phản hồi về những hành động của trẻ mặc dù trẻ có thể không phản ứng nhiều. Hãy kiên nhẫn và tiếp tục vì dần dần trẻ sẽ hiểu và có thể đáp lại. Ngoài ra, ba mẹ có thể khen ngợi và liên kết với những hành động của trẻ.
• Chọn những hoạt động mà ba mẹ nghĩ có thể thu hút sự chú ý của trẻ để thực hiện và làm cho sự hiện diện của ba mẹ trước mặt trẻ trở nên thú vị hơn. Ba mẹ có thể mang những hoạt động riêng gần trẻ để thực hiện để thu hút sự chú ý của chúng vì đó có thể là những hoạt động mới mẻ mà trẻ chưa từng thấy.
• Mỗi lần chơi với trẻ ngoài trời, khi trỏ vào một vật gì đó, ba mẹ hãy giải thích về nó một cách đơn giản nhất để giúp trẻ hiểu ý nghĩa của các hành động đó.
• Nếu thấy trẻ muốn khoe vật gì đó hoặc đưa cho ba mẹ, hãy thể hiện sự quan tâm tò mò và nói chút về món đồ đó trước khi trả lại cho trẻ. Điều này giúp trẻ cảm thấy rằng ba mẹ đang quan tâm và trẻ sẽ tiếp tục thực hiện các hành động tương tự.
• Có thể dạy trẻ chỉ cho người khác về những gì trẻ và ba mẹ đã làm cùng nhau. Điều này giúp kích thích nhận thức và tăng cường sự hoạt động của trẻ.
• Khi ở gần trẻ, hãy động viên và khen ngợi trẻ với những người xung quanh về những gì trẻ đã làm.
• Có thể dạy trẻ tự kỷ cách khoe một đồ vật nào đó với người khác bằng cách đơn giản như “Này con, hãy khoe với bố nhé”.

Bắt chước tạo âm là phương pháp dạy trẻ tự kỷ hiệu quả

Một số cách dạy trẻ tự kỷ hiệu quả bằng cách bắt chước tạo âm thanh bao gồm:

• Đầu tiên, dạy trẻ cách thở đều thông qua việc chơi trò thổi bóng, thổi bóng bay hoặc thổi những tờ giấy nhỏ.
• Ba mẹ có thể biến đổi diện mạo của khuôn mặt bằng các phần của cơ thể, như nhấm môi, trườn lưỡi ra hoặc lùa lưỡi vào, hớp hai má lại,... để khuyến khích trẻ bắt chước những hành động đó.
• Một phương pháp dạy trẻ tự kỷ sử dụng đầu lưỡi là cho trẻ liếm kẹo mút hoặc sử dụng các tờ giấy có độ dính và làm mẫu cho trẻ. 
• Ba mẹ có thể sử dụng các trò chơi âm thanh như con vẹt biết nói, con mèo nhái lại tiếng người để kích thích sự chú ý của trẻ và giúp trẻ sử dụng giọng nói trong các trò chơi đó.
• Ba mẹ có thể sử dụng âm thanh với độ cao, độ thấp, âm lượng lớn hoặc nhỏ khi nói chuyện với trẻ. Sau khi trẻ đã học được, ba mẹ có thể bắt chước âm thanh và ngữ điệu của trẻ để thu hút sự chú ý của trẻ.

Cách dạy trẻ tự kỷ bắt chước âm thanh bằng cách hít thở. Nguồn: freepik

Giúp trẻ tự kỷ hiểu các cử chỉ

Có nhiều phương pháp dạy trẻ tự kỷ hiểu các cử chỉ, ba mẹ có thể tham khảo và áp dụng một trong những cách dưới đây:

• Trong một số trường hợp, ba mẹ nên thực hiện một cử chỉ nhiều lần và nhấn mạnh với trẻ.
• Sử dụng và thực hiện các cử chỉ trong sinh hoạt hàng ngày để trẻ làm quen và hiểu được chúng. Ví dụ, ba mẹ có thể nói “con đến đây” đồng thời “vẫy tay” và lặp lại chúng nhiều lần trong ngày để trẻ dần dần hiểu.
• Dạy trẻ tự kỷ chỉ vào đồ vật khi trẻ đã có thể nhìn vào đó khi ba mẹ nói về nó.
• Khi có đồ vật ở gần trẻ, hãy chỉ vào nó và di chuyển nó về phía trẻ sao cho trẻ có thể nhìn theo chuyển động của nó.
• Một cách dạy trẻ tự kỷ hiểu các cử chỉ tốt là chơi trò xếp hình cùng trẻ. Khi chơi, ba mẹ hãy chỉ cho trẻ biết mảnh ghép nên đặt ở đâu hoặc mảnh ghép nào là tiếp theo. Sử dụng các từ ngắn gọn như ở đây, ở đó, cái này, cái kia, đặt vào đây,...
• Ba mẹ cần dạy trẻ thao tác với ngón tay bằng cách bật tắt công tắc, vẽ trên cát, sơn móng tay, vẽ tranh bằng tay,....
• Khi thấy trẻ muốn lấy vật gì đó, hãy nắm lấy tay của trẻ và đưa nó đến gần vật trẻ muốn lấy.
• Dạy trẻ tự kỷ lựa chọn một trong hai thứ bằng cách đưa hai món đồ, hai loại nước uống, hai loại bánh, hai đồ chơi khác nhau ra. Trẻ chỉ vào món trẻ thích thì ba mẹ lấy món đó.
• Khi chơi trò chơi và dạy trẻ hiểu các cử chỉ, ba mẹ nhớ thực hiện từng bước từng bước để trẻ dễ hiểu và dần dần nắm bắt được các cử chỉ hoặc hành động đó.

Dạy trẻ tự kỷ chỉ vào vật mà trẻ đang nhìn khi ba mẹ nói về nó. Nguồn: huggies.com.cn

Dạy trẻ tự kỷ thể hiện bằng mọi phương tiện

Một trong những cách dạy trẻ tự kỷ cần sự kiên nhẫn và nỗ lực rất nhiều chính là ba mẹ cần dạy trẻ bằng mọi phương tiện có thể, cụ thể như:

• Hãy biểu hiện cử chỉ, cảm xúc của ba mẹ một cách rõ ràng, thậm chí phóng đại hơn so với bình thường, như là: rất ngạc nhiên, vui vẻ tới mức nhảy nhót hoặc la hét hoặc rất buồn bã để trẻ có thể quan sát.
• Nếu trẻ có thể nghe và hiểu một số câu đơn giản thì hãy nói “Nhìn mẹ đây con ơi” và giải thích ý nghĩa của các biểu hiện trên gương mặt của ba mẹ.
• Hãy đồng hành cùng trẻ nhìn vào gương và thực hiện các biểu hiện khuôn mặt như: mím môi, hóp má,...và hướng dẫn trẻ làm theo.
• Một cách dạy trẻ tự kỷ hiểu biểu cảm, cảm xúc trên gương mặt là sử dụng các bức hình với biểu cảm khác nhau và hỏi “đâu là khuôn mặt vui vẻ” “đâu là khuôn mặt buồn bã con nhỉ”. Có thể đặt chúng xung quanh trẻ, giúp trẻ quan sát liên tục và hình thành nhận thức và ghi nhớ lâu hơn.

Cách dạy trẻ tự kỷ: học từ vựng và ý nghĩa

Sau khi đã dạy trẻ tự kỷ hiểu biết các cử chỉ hành động đơn giản, tiếp theo bạn nên hướng dẫn bé về từ vựng và ý nghĩa của chúng. Dưới đây là một số cách dạy trẻ tự kỷ học từ:

• Một trong những cách dạy trẻ tự kỷ về việc nói là giới thiệu từ mới dựa trên những thứ mà trẻ yêu thích và quan tâm. Ví dụ, nếu trẻ thích chơi đồ chơi, ba mẹ có thể dạy trẻ từ vựng về màu sắc của những đồ chơi đó.
• Thêm từ khi trẻ nói về một vật nào đó. Ví dụ khi trẻ nói “đi” ba mẹ có thể nói “đi chơi” hoặc “con đi chơi”. Việc bổ sung từ này giúp trẻ học được nhiều cụm từ hơn và nâng cao khả năng kết hợp từ vựng lại với nhau, cũng như cải thiện việc dạy trẻ tự kỷ nói chuyện.
• Ba mẹ nên dạy trẻ nói “không” khi trẻ không thích hoặc không muốn làm điều gì đó, điều này giúp trẻ tự tin thể hiện ý kiến của mình.
• Khuyến khích và dạy trẻ sử dụng từ như “thêm nữa” “một lần nữa” để trẻ có thể bày tỏ yêu cầu của mình trong nhiều tình huống khác nhau, ví dụ như: trẻ muốn thêm đồ ăn, trẻ muốn chơi tiếp,... Ba mẹ có thể nói những từ này nhiều lần khi chơi cùng trẻ để trẻ nhớ và hiểu được chúng.

Cách dạy trẻ tự kỷ học về các màu sắc khi chơi trò chơi. Nguồn: freepik

Dạy trẻ tự kỷ bằng cách sử dụng từ ngữ phong phú hơn lời nói

Trong số các phương pháp dạy trẻ tự kỷ quan trọng, ba mẹ nên tập trung vào việc khuyến khích trẻ sử dụng từ ngữ nhiều hơn thay vì chỉ dùng kí hiệu. Thay vì chỉ lắc đầu thay vì nói “không”, hoặc chỉ vào đồ vật thay vì nói tên đồ vật đó,...

Khi trẻ nêu tên một đồ vật nào đó, hãy tiếp cận gần trẻ và phản ứng như là trẻ đang trò chuyện với ba mẹ. Sau đó, cầm đồ vật đó lên để trẻ nhìn thấy cả đồ vật và gương mặt của ba mẹ, đồng thời nhắc lại tên của đồ vật đó. 

Khuyến khích trẻ sử dụng từ ngữ thay vì các cử chỉ, kí hiệu (như đã nêu ở trên) bằng cách khi thực hiện một hành động gì đó, hãy nói tên của hành động đó. Ví dụ, khi đang đi bộ cùng trẻ, hãy nói “đi”, khi ăn cơm, hãy nói “ăn”,...Khi nói những từ này nhiều lần, trẻ sẽ hiểu và học theo ba mẹ.

Thông điệp từ Mytour

Như vậy, khi đặt câu hỏi “trẻ tự kỷ có thể chữa được không” thì câu trả lời là có và Mytour đã chia sẻ 8 cách dạy trẻ tự kỷ khác nhau với ba mẹ. Hy vọng ba mẹ sẽ áp dụng thành công những cách này, giúp trẻ năng động hơn, nói được nhiều từ và câu hơn, và có một tinh thần khỏe mạnh.

Mai Thu tổng hợp từ Bệnh viện Hồng Ngọc