Quả chuối

Quả chuối là tên gọi loại trái của các loài cây thuộc chi Chuối; đây được coi là một trong những loại trái cây được ăn rộng rãi nhất. Những cây chuối có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới ở Đông Nam Á và Úc. Ngày nay, chuối được trồng khắp các vùng nhiệt đới.

Chuối được trồng ở ít nhất 107 quốc gia. Tại nhiều vùng trên thế giới và trong thương mại, 'chuối' là từ thường được dùng để chỉ các loại quả chuối mềm và ngọt. Những giống cây trồng có quả chắc hơn được gọi là chuối nấu. Cũng có thể cắt chuối mỏng, sau đó chiên hoặc nướng để ăn giống như khoai tây. Chuối khô cũng được nghiền thành bột chuối.

Quả của những cây chuối dại (ở Việt Nam còn gọi là chuối rừng) có nhiều hạt lớn và cứng. Tuy nhiên, hầu hết loại chuối được buôn bán để ăn là loại không hạt (xem trái cây không có hạt) vì đã được thuần hóa lâu đời nên có bộ gen tam liên kết. Có hai loại chuối cơ bản: các loại chuối trái cây có màu vàng và được ăn khi chín, trong khi các loại chuối nấu được nấu khi còn màu xanh. Hầu hết chuối được xuất khẩu thuộc loại đầu tiên; tuy nhiên, chỉ khoảng 10-15% tổng sản lượng chuối được xuất khẩu. Hoa Kỳ và các nước trong Liên minh châu Âu nhập khẩu chuối nhiều nhất.

Phân biệt hoa cái và hoa đực

Hoa cái thường nằm phía trên hoa đực trong khi hoa đực lại nằm ở dưới hoa cái. Hoa đực không tạo thành trái cây nhưng hoa cái có thể phát triển thành trái.

Lĩnh vực thực vật học

Cây chuối thuộc họ Chuối. Nó được trồng chủ yếu để lấy trái ăn và ít hơn là để sử dụng thân cây và trang trí. Do cây thường cao và thẳng, nên thường bị nhầm với cây thực sự, trong khi thực ra, nó là một thân giả (tiếng Anh: pseudostem). Thân giả của một số loài có thể cao đến 2–8 m, với lá dài 3,5 m. Mỗi thân giả có thể sinh ra 1 chuỗi trái chuối màu vàng, xanh hoặc thậm chí là đỏ, trước khi chết và được thay thế bởi thân giả mới. Quả của những cây chuối dại (gọi là chuối rừng ở Việt Nam) có hạt to và cứng. Tuy nhiên, hầu hết các loại chuối được bán để ăn không có hạt (xem trái cây không có hạt) vì đã được lai tạo lâu đời với bộ nhiễm sắc thể đa bội (thường là tam bội). Cây thường mọc thành bụi và được trồng bằng cách chia cành để tạo ra cây bụi mới.

Quả chuối thường mọc theo tầng, mỗi tầng (gọi là nải) có thể chứa tới 20 quả, và mỗi chùm có 3–20 tầng. Tổng số quả trong mỗi chùm thường từ 30 đến 50 kg. Một quả trung bình nặng 125 g, trong đó khoảng 75% là nước và 25% là phần rắn. Vỏ quả chuối rất dai và bọc bên ngoài phần thịt mềm ăn được. Cả vỏ và thịt đều có thể được ăn tươi hoặc nấu chín. Người phương Tây thường ăn phần thịt chuối và bỏ vỏ, trong khi một số người Á Đông nấu và ăn cả vỏ và thịt chuối. Quả chuối thường có nhiều sợi giữa vỏ và thịt, được gọi là bó libe. Chuối cũng là nguồn giàu vitamin B₆, vitamin C và kali.

Cây chuối có thân giả cao đến 6–7,6 m, mọc từ thân ngầm. Lá chuối mọc xoắn và có thể dài đến 2,7 m và rộng 60 cm. Đây là loài thực vật thân thảo lớn nhất. Hoa chuối thường có hai phần, một phần là hoa đực, không thụ phấn để tạo quả chuối, còn gọi là bắp chuối. Bắp chuối được sử dụng như một loại rau ăn được ở Đông Nam Á, có thể hấp, dùng trong salad hoặc ăn sống.

Lịch sử

Loài chuối đã được thuần hóa ở Đông Nam Á. Nhiều loài chuối hoang dại vẫn còn mọc tự nhiên tại Việt Nam, New Guinea, Malaysia, Indonesia và Philippines. Các di tích khảo cổ tại đầm lầy Kuk, Cao nguyên Tây, Papua New Guinea, cho thấy chuối có thể được trồng từ năm 5000 TCN, có thể từ 8000 TCN. Điều này cho thấy Cao nguyên Tây New Guinea có thể là nơi chuối được thuần hóa sớm nhất.

Một số khu vực cô lập ở Trung Đông có thể đã trồng chuối từ thời kỳ trước Hồi giáo. Văn kiện cho thấy người tiên tri Muhammad đã từng ăn chuối. Sau đó, chuối lan rộng trong văn minh Hồi giáo và lan tỏa đến nhiều quốc gia. Những văn kiện Hồi giáo từ thế kỷ 9 đã đề cập đến chuối nhiều lần. Vào thế kỷ 10, các văn kiện ở Palestine và Ai Cập cũng đã đề cập đến chuối. Trong thời Trung cổ, chuối từ Granada (Tây Ban Nha) được xem là loại chuối ngon nhất trong thế giới Hồi giáo.

Các phytolith được phát hiện trong một số mẫu cây chuối hóa thạch ở Cameroon từ thiên niên kỷ 1 TCN đã gây tranh cãi về thời điểm bắt đầu trồng cây chuối ở châu Phi. Có bằng chứng ngôn ngữ rằng người Madagascar đã biết về cây chuối vào thời điểm đó. Trước khi các phát hiện này được công bố, bằng chứng sớm nhất về trồng cây chuối tại châu Phi có từ cuối thế kỷ 6 CN. Người Hồi giáo Ả Rập có thể đã mua chuối từ bờ biển Đông của châu Phi đến bờ biển Đại Tây Dương và về phía nam đến Madagascar. Vào năm 650, quân đội Hồi giáo mang chuối vào vùng Palestine.

Sử dụng

Làm thực phẩm, chữa bệnh, vật liệu

Ở Việt Nam, cây chuối rất quen thuộc và được sử dụng rộng rãi từ quả đến các bộ phận khác của cây.

• Quả chuối chín: có thể dùng làm thực phẩm, làm bánh chuối, làm mứt, ép chuối...
• Quả chuối xanh: dùng để nấu canh như chuối nấu dầm nhuyễn, nấu ốc, ếch, om chuối đậu, thái lát cùng bê hấp...
• Lá chuối: dùng để bọc xôi, gói thực phẩm như giò, nem, bánh rợm, bánh nếp, bánh lá. Ngoài ra, lá chuối khô là vật liệu không thể thiếu khi gói bánh gai tạo hương vị đặc trưng. Lá chuối khô còn được dùng làm dây buộc bánh, buộc đồ dùng, vặn dây bện...
• Hoa chuối: có thể dùng để làm nộm kèm nhiều loại thực phẩm như thịt, đậu phụ, tai lợn, giò, lạc, vừng...
• Thân cây chuối: thân cây thái mỏng có thể sử dụng như rau, ăn ghém, nấu lẩu... Thân cây chuối băm nhỏ còn được sử dụng làm thức ăn cho gia súc, gia cầm.
• Củ chuối: cũng có thể dùng làm thực phẩm như om, nấu. Người Tày ở vùng Việt Bắc còn sử dụng củ chuối để làm bánh gọi là bánh củ chuối.
• Nước trong thân cây chuối, còn được gọi là ba tiêu du, có tác dụng chống rụng tóc và kích thích mọc tóc, cũng được sử dụng như một loại thuốc.

Trong văn hóa, tín ngưỡng

Ở nhiều vùng trong Việt Nam, khi có người mất, người ta thường cắt một khúc thân cây chuối để cắm hương. Trên bàn thờ gia tiên, không thể thiếu nải chuối và quả bưởi. Trong nghi lễ nhập quan, nhiều vùng vẫn lót tàu lá chuối và người ta cho rằng tàu lá chuối là 'con thuyền bát nhã', cùng với hai cây chuối non bên hai bên tắc tải, cùng câu đối và cành phan.

Phim ảnh

• Bananas in Pyjamas
• Elmo World's: Bananas