Quả sấu

Quả sấu là trái của cây sấu. Vào mùa sấu, quả sấu được bày bán nhiều tại các chợ miền Bắc Việt Nam, trước đây có giá cả phải chăng và dễ mua. Khi còn xanh, quả sấu thường được sử dụng để nấu canh chua hoặc ngâm nước uống. Quả chín dùng để làm ô mai sấu, sấu dầm, tương giấm, v.v. Các sản phẩm chế biến từ quả sấu rất được ưa chuộng, đặc biệt là với phụ nữ. Món ô mai sấu có nhiều biến thể như: sấu chua giòn, sấu dầm chua cay, sấu dầm chua mặn, sấu ngọt, sấu ngâm gừng, v.v...

Mùa thu hoạch

Khoảng hai tháng sau khi ra quả, sấu đạt độ già nhưng chưa chín và là thời điểm lý tưởng để thu hoạch. Quả sấu lúc này đã đủ chín để bảo quản lâu hơn và được sử dụng cho nhiều mục đích. Mùa sấu thường kéo dài từ tháng 6 đến tháng 9 hàng năm, khoảng 2-3 tháng.

Các món ăn từ quả sấu

Các món canh

Quả sấu xanh là nguyên liệu phổ biến để nấu canh chua, dễ chế biến, dễ ăn và làm tăng sự ngon miệng. Sau khi luộc rau muống xong, nếu có sẵn quả sấu, chỉ cần thêm vào một vài quả sấu là có ngay món canh chua ngon, mát. Để tăng thêm hương vị, có thể nấu cùng nước thịt, thêm hành, ngò để tạo mùi thơm. So với me, tai chua, vị chua của sấu rất đặc trưng, đậm đà, mát lạnh và thơm. Sấu thường được dùng trong các món canh đơn giản, không cần nhiều nguyên liệu phụ.

Quả sấu có thể dùng để nấu canh chua với thịt nạc, làm gia vị cho nước rau muống luộc, hoặc để nấu canh cá, sườn chua. Vị chua của sấu mang lại cho các món canh sự chua mát đặc trưng.

Sấu ngâm

Sấu ngâm là món ăn được yêu thích vào mùa hè. Để chế biến sấu ngâm, quả sấu được chọn lựa kỹ càng và quá trình chế biến rất công phu. Quả sấu phải đạt độ chín vừa đủ, có cùi dày, vỏ hơi sần sùi, tránh những quả còn láng bóng vì đó là sấu non. Sau khi chọn được quả chất lượng, tách cùi và hạt, ngâm sấu vào nước vôi trong hoặc nước pha phèn chua. Thời gian ngâm cần chính xác: nếu ngâm quá ít, sấu sẽ bị thâm, dễ ủng; nếu ngâm quá lâu, cùi sấu sẽ mềm. Ngâm đủ thời gian, cùi sấu sẽ trắng, giòn, giữ được hương vị thơm và chua. Sau khi rửa sạch và để khô, xếp sấu vào lọ, rắc muối mỏng giữa các lớp sấu. Đậy kín nắp và cất khoảng nửa tháng là có thể sử dụng. Nước sấu sẽ có đủ vị ngọt của đường, mặn của muối, chua và thơm của sấu.

Chọn sấu chất lượng tương tự như ngâm muối, cạo vỏ, cắt khoanh hoặc đập dập, rồi ngâm vào nước vôi trong hoặc nước pha phèn chua để làm sấu giòn. Có thể bỏ qua bước này và chỉ ngâm sấu trong nước muối loãng. Rửa sạch sấu bằng nước sôi để nguội hoặc chần qua nước sôi, sau đó để ráo và cho vào lọ. Đun nước đường (theo tỷ lệ 1 lít nước với 0,8 kg đường), hoặc ngâm sấu qua đêm cho sấu ra nước và đường tan. Vớt sấu ra, đun nước đường cho sôi, thêm vài nhánh gừng vào nồi, đun 1-2 phút rồi để nguội. Đổ nước đường vào bình chứa sấu. Nên sử dụng đường đỏ để giữ màu vàng khi ngâm và thêm vài nhánh gừng giập để tạo vị thơm và cay.

Khác với sấu muối, sấu ngâm đường có vị ngọt thanh mát, thơm ngon với hương gừng đặc trưng. Quá trình làm sấu ngâm đường yêu cầu nhiều công đoạn hơn và tốn công sức hơn so với sấu muối.

Sấu có thể chế biến thành món ngâm nước mắm rất ngon và bảo quản lâu dài. Đầu tiên, cạo sạch vỏ sấu, ngâm trong nước muối khoảng 10 phút để tránh bị thâm và giảm độ chua. Sau đó, vớt sấu ra, chần qua nước sôi rồi để ráo. Đun sôi nước mắm rồi để nguội. Xếp sấu vào lọ, thêm tỏi, ớt cắt lát, đổ nước mắm ngập sấu (có thể dùng vật nặng để giữ sấu chìm dưới nước mắm). Để lọ sấu ngâm mắm trong khoảng 1 tuần là có thể dùng được.

Ô mai sấu

Ở Hà Nội, ô mai từ quả sấu rất phổ biến, với các loại như ô mai sấu giòn, ô mai sấu xào gừng, sấu dầm, v.v.

Đảm bảo sấu được bảo quản lâu dài

Vì sấu chỉ có mùa vụ ngắn, người tiêu dùng thường mua sấu về (nên chọn quả vừa phải, không quá non cũng không quá già), cạo vỏ sạch, ngâm trong nước muối khoảng 10 phút để tránh thâm, sau đó vớt ra để ráo và đóng gói vào ngăn đá tủ lạnh để bảo quản quanh năm.

Ứng dụng trong y học

Quả sấu được sử dụng để điều trị các vấn đề như miệng bị nhiệt, khô cổ, đau họng, ho, nôn do thai nghén, say rượu, nổi mẩn, sưng tấy, và ngứa. Liều dùng: 4-6 gram cùi quả sấu, có thể chế biến bằng cách sắc nước, hãm với nước sôi, hoặc dầm với muối và đường để sử dụng.

Điều trị nôn do thai nghén: Nấu quả sấu xanh với cá diếc hoặc thịt vịt rồi ăn.

Chữa ho: Sử dụng cùi quả sấu 4-6 g, ngâm với một chút muối, hoặc sắc nước uống, thêm đường nếu muốn. Có thể dùng hoa sấu hấp mật ong để trị ho cho trẻ em.

Tại Vân Nam, Trung Quốc, người dân giã nát quả sấu để chữa ngứa lở và chứng ăn uống không tiêu; vỏ rễ được sử dụng để trị sưng vú.

Liên kết ngoài

• Công dụng của quả sấu tại VnExpress.net Lưu trữ 2006-04-13 tại Wayback Machine
• Bài thuốc tại www.lrc-hueuni.edu.vn