Quá trình phát triển của trẻ từ 0 đến 6 tuổi

Trong giai đoạn từ sơ sinh đến 6 tuổi, trẻ phát triển qua nhiều giai đoạn khác nhau. Để giúp trẻ phát triển mạnh mẽ và toàn diện, bố mẹ cần hiểu và nắm vững thông tin về quá trình phát triển của trẻ.

Quá trình phát triển của trẻ từ sơ sinh đến 6 tuổi thường có các bước quan trọng. Thời gian và tốc độ phát triển của mỗi trẻ sẽ khác nhau tùy thuộc vào thể chất của trẻ.

Bài viết dưới đây của phần chăm sóc trẻ từ 0 - 3 tuổi sẽ nói về những điểm quan trọng ở từng giai đoạn phát triển của trẻ, giúp bố mẹ theo dõi và hỗ trợ trẻ một cách tốt nhất.

Quá trình phát triển của trẻ từ 0 - 1 tháng tuổi

Trong giai đoạn mới sinh, trẻ chỉ thực hiện hai hoạt động chính là bú sữa và ngủ. Ảnh: freepik

• Trong giai đoạn phát triển của trẻ, trẻ chủ yếu bú sữa và ngủ.
• Mắt của trẻ sơ sinh từ 0 -1 tháng tuổi có khả năng nhìn ở khoảng cách gần 20cm – 30cm. Gương mặt của bố mẹ và các thành viên trong gia đình là điều bé thích thú và tò mò nhất. Ngoài ra, bé cũng ưa thích những đối tượng có màu sắc sáng, tương phản như đỏ, vàng, xanh lá, cam.
• Trẻ có khả năng nghe và nhận biết giọng nói, nhưng có thể sợ hãi trước những âm thanh đột ngột và lớn.
• Trẻ chỉ có thể giao tiếp thông qua việc khóc.
• Cơ thể trẻ còn non yếu nên không thể giữ đầu cứng khi nằm hoặc xoay người sang bên.
• Tay thường bám lại và ít khi mở ra, chân thường thực hiện các cử động đá khi nằm.
• Trẻ từ khi mới sinh đã biết bú nhịp nhàng từ vú mẹ hoặc bình sữa.
• Phản xạ Moro cũng là một biểu hiện thường gặp trong giai đoạn phát triển của trẻ sơ sinh.

Những bước quan trọng trong giai đoạn phát triển của trẻ từ 0 - 1 tháng tuổi bao gồm:

• Trẻ mới sinh 1 tuần tuổi
• Trẻ mới sinh 2 tuần tuổi
• Trẻ mới sinh 3 tuần tuổi
• Trẻ mới sinh 4 tuần tuổi

Quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 2 tháng

Ở tháng thứ 2, cơ thể của trẻ bắt đầu trở nên mạnh mẽ hơn trước. Ảnh: freepik

Quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 2 tháng sẽ diễn ra như sau:

• Trẻ trở nên vững vàng và tỉnh táo hơn so với tháng đầu tiên.
• Mắt của trẻ trở nên sắc nét hơn, có khả năng theo dõi sự di chuyển của bố mẹ và các vật từ phía này sang phía khác, từ trên xuống dưới.
• Trẻ bắt đầu nhận biết âm thanh và tương tác tốt hơn.
• Khi nghe tiếng nói, trẻ sẽ chú ý nhìn vào người nói và cố gắng phát ra những âm thanh như: a, o, ơ… 
• Ở quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 2 tháng, đây cũng là thời điểm trẻ sơ sinh biết mỉm cười.
• Khi nhìn thấy vú mẹ hoặc bình sữa, trẻ có thể tự động mở miệng ra để bú mà không cần kích thích.
• Cơ thể của trẻ bắt đầu trở nên mạnh mẽ hơn, có thể giữ đầu cứng khi bồng đứng hoặc nằm sấp trong vài phút, một số trẻ có thể nâng phần ngực lên.
• Tay của trẻ thường thả lỏng và ít khi nắm chặt, khi đưa vật lạ vào tay, trẻ có thể nắm giữ lại.

Quá trình phát triển của trẻ nhỏ đi qua nhiều giai đoạn khác nhau. Nguồn: Freepik

Quá trình phát triển của trẻ từ khi mới sinh cho đến khi đạt tuổi 2 tháng, trẻ có thể phát triển những kỹ năng sau:

• Kỹ năng vận động: Trẻ mới sinh có khả năng giữ đầu thẳng và vững khi được bế đứng thẳng.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ có thể tạo ra một số âm thanh ngẫu nhiên để tương tác với người khác. Chúng cũng có thể nhận biết và quay đầu về phía nguồn âm thanh.
• Kỹ năng xã hội: Trẻ bắt đầu nhận thức về thế giới xung quanh, chúng thích nhìn chăm chú vào gương mặt của mọi người và quan sát.

Quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 3 tháng

Khi tròn 3 tháng tuổi, trẻ tỏ ra rất hứng thú khi được tương tác với ba mẹ. Ảnh: freepik

Quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 3 tháng sẽ diễn ra như sau:

• Trẻ ở tuổi 3 tháng có khả năng nhìn rất tốt, có thể theo dõi vật xoay vòng và bắt đầu quan sát kỹ các vật.
• Bắt đầu nhận biết được khuôn mặt và giọng nói.
• Trẻ tỏ ra rất hứng thú khi được tương tác với ba mẹ, thể hiện bằng nụ cười và tiếng ăn ôi.
• Trong giai đoạn này, trẻ dễ quấy khóc hơn so với những tháng trước (còn gọi là Hội chứng quấy khóc ở trẻ nhũ nhi), đây là một phần phát triển sinh lý bình thường và sẽ dần qua đi khi trẻ đạt khoảng 4 tháng tuổi.
• Giao tiếp của trẻ thông qua tiếng khóc trở nên “tinh tế” hơn, ba mẹ có thể hiểu và phân biệt được mong muốn của trẻ qua tiếng khóc như đòi ăn, đi vệ sinh hoặc đau, khó chịu…
• Trẻ trở nên linh hoạt hơn và có thể cười to.
• Có thể nhận biết lịch trình ăn uống của mình và thể hiện sự hứng thú khi thấy vú mẹ hoặc bình sữa.
• Khi nằm sấp, trẻ có thể nâng cổ lên khoảng 5cm - 7cm trên mặt đất và đỡ cơ thể bằng cẳng tay.
• Tay của trẻ trở nên linh hoạt hơn và tự nắm vật đung đưa hoặc vươn ra gần mặt của người khác.
• Bắt đầu nhận biết và thích thú với đôi bàn tay, trẻ có thể đưa hai tay lại với nhau hoặc ngắm nhìn, liếm, mút tay.
• Trẻ ở tuổi 3 tháng thường chảy nước miếng do việc mọc răng, viêm họng hoặc bị bệnh tay chân miệng.

Trong giai đoạn phát triển của trẻ ở tuổi 3 tháng, ba mẹ có thể thực hiện những việc sau:

• Nhận biết dấu hiệu trẻ ở tuổi 3 tháng có sự thông minh
• Dạy trẻ ở tuổi 3 tháng có sự thông minh

Quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 4 tháng

Trẻ bắt đầu thực hiện nhiều chuyển động cơ thể, biết cầm, nắm, lắc lư đồ vật. Ảnh: freepik

Quá trình phát triển của trẻ ở tuổi 4 tháng sẽ diễn ra như sau:

• Trẻ ở tuổi 4 tháng bắt đầu nhận biết rõ về khuôn mặt và giọng nói quen thuộc của người thân.
• Có khả năng quay đầu tìm kiếm khi nghe tiếng ba mẹ nói.
• Tương tác với âm thanh, giọng nói và cảm xúc của trẻ trở nên mạnh mẽ và tự tin hơn trước.
• Trẻ cười và nói to, có thể giao tiếp với mọi người bằng những ngôn ngữ riêng của bé. Khi ở một mình, trẻ cũng có thể nói chuyện ê a một mình.
• Trong giai đoạn này, mối quan hệ tình cảm của trẻ khá mạnh mẽ nên trẻ có thể có những đợt khóc dài và dai dẳng mà ba mẹ không biết lý do, cần phải kiên nhẫn và nhẫn nại.
• Khi nhìn thấy vật trước mặt, trẻ không chỉ vươn tay ra mà còn cố gắng cầm nắm và lắc lư đồ vật hoặc đưa vào miệng.
• Cổ trẻ trở nên vững vàng hơn, khi được bế đứng, trẻ có thể tự giữ cổ và ít cần sự hỗ trợ.
• Trẻ ở tuổi 4 tháng biết lật cũng như các chuyển động cơ thể khác như lẫy, ngồi có sự hỗ trợ lưng.
• Ba mẹ cần chú ý theo dõi trẻ để tránh tai nạn vì trẻ có thể lật xa và rất nhanh.

Vào giai đoạn phát triển của trẻ 4 tháng tuổi, trẻ có thể làm những điều sau:

• Kỹ năng vận động: Trẻ có thể nâng đầu và ngực lên khi nằm sấp. Chúng cũng có thể lăn từ bên này sang bên kia và đưa tay lên miệng.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Đây là thời điểm trẻ bắt đầu thực hành các kỹ năng ngôn ngữ, bắt đầu bắt chước một số âm thanh.
• Kỹ năng xã hội: Trẻ ở tuổi 4 tháng có thể cười với mọi người xung quanh. Chúng cũng có thể bắt chước một số chuyển động và biểu cảm trên gương mặt như: nhăn mặt, cau mày,…

Ở vào giai đoạn đoạn phát triển của trẻ 4 tháng tuổi, ba mẹ có thể tìm hiểu cách dạy trẻ 4 tháng tuổi thông minh.

Trẻ ở tuổi 4 tháng tuổi bắt đầu thực hành các kỹ năng ngôn ngữ. Nguồn: Freepik

Giai đoạn phát triển của trẻ 5 tháng tuổi

Khi trẻ đạt 5 tháng tuổi, ba mẹ cần chú ý đến trẻ để tránh tai nạn té ngã. Ảnh: freepik

• Trẻ ở tuổi 5 tháng thường bám chặt vào ba mẹ hơn vì trẻ nhận ra mẹ dựa vào giọng nói và khuôn mặt của mẹ. Đồng thời, trẻ cũng nhận biết rõ những người thân trong gia đình và vai trò của họ.
• Bắt đầu có khả năng phân biệt người lạ.
• Ngoài việc khóc và cười, trẻ bắt đầu biểu hiện cảm xúc như tức giận, bực tức... và có thể phát ra nhiều âm thanh để thu hút sự chú ý từ ba mẹ.
• Trẻ có thể lăn ngược từ tư thế nằm sấp và do đó, chuyển động lăn vòng khá nhanh.
• Khi được cho bú, trẻ có thể dùng hai tay vịn vào bầu ngực của mẹ hoặc chai sữa.

Trong khoảng thời gian từ 3 – 5 tháng tuổi, trẻ trải qua giai đoạn phát triển có những thay đổi rõ ràng về kỹ năng so với trước đó.

• Kỹ năng vận động: Ở độ tuổi này, trẻ bắt đầu biết lật từ tư thể nằm sấp sang nằm ngửa, có thể giữ đầu lâu hơn và chống khuỷu tay.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ bắt đầu phát ra âm thanh “ê a”, thổi bong bóng và cười to.
• Kỹ năng xã hội: Trẻ thích giao tiếp và chơi đùa với mọi người, và có thể khóc nếu việc này bị gián đoạn.

Một số điều ba mẹ cần chú ý trong quá trình phát triển của trẻ sơ sinh là:

• Cân nặng của trẻ
• Vòng đầu của trẻ
• Nhịp tim của trẻ
• Các dấu hiệu phát triển bình thường của trẻ

Giai đoạn phát triển của trẻ 6 - 9 tháng tuổi

Khi bé đủ 6 tháng tuổi, ba mẹ nên bắt đầu cho bé ăn thêm thức ăn rắn.

• Đây là thời kỳ bé bắt đầu tự chủ hơn trong nhận thức và ngôn ngữ. Bé có khả năng phân biệt giữa các thành viên trong gia đình, người già, trẻ con, người lớn và trải qua thời gian vui vẻ khi được ở riêng với mẹ.
• Bé có thể nhận biết người lạ và cảm thấy bất an khi người lạ tiếp cận, và cần thời gian để quen dần.
• Bé thể hiện mong muốn của mình thông qua nhiều hành vi và tương tác khác nhau, như giơ tay để yêu cầu ba mẹ bế lên.
• Bé có khả năng cầm và chuyển đồ vật từ tay này sang tay khác, tự cầm bình sữa hoặc cốc để uống.
• Bé có thể ngồi vững mà không cần hỗ trợ trong một khoảng thời gian ngắn.
• Ở thời điểm này, bé đã thể hiện sự tò mò và mong muốn thử nghiệm thức ăn khác ngoài sữa, đây là lúc ba mẹ nên chuẩn bị cho bé ăn dặm.

Mỗi giai đoạn phát triển của bé đều đóng vai trò quan trọng.

Bé từ 6 tháng tuổi sẽ có những đặc điểm sau đây:

• Kỹ năng vận động: Lúc này, bé có thể lật từ nằm sấp sang nằm ngửa và ngược lại. Bé biết chuyển đồ vật từ tay này sang tay khác, có thể tự ngồi dậy và ngồi mà không cần hỗ trợ.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Bé “ê a” nhiều hơn và biết phản ứng khi được gọi tên.
• Kỹ năng xã hội: Bé có thể phân biệt được người quen – người lạ. Bé thích nhìn vào gương và bắt đầu phản hồi lại người khác.

Ở giai đoạn phát triển của bé 6 tháng tuổi, mẹ có thể tìm hiểu về thực đơn ăn dặm cho bé 6 tháng

Những cột mốc quan trọng trong giai đoạn phát triển của bé 6-9 tháng tuổi là:

• Bé 6 tháng tuổi
• Bé 7 tháng tuổi
• Bé 8 tháng

Giai đoạn phát triển của bé từ 9 – 10 tháng tuổi

Hầu hết bé sơ sinh sẽ bắt đầu bò từ khoảng 8 – 10 tháng tuổi.

• Kỹ năng vận động: Ở giai đoạn này, bé biết bò, tập đứng và đứng bằng cách giữ chặt vật hỗ trợ. Bé cũng có thể học cách nhặt đồ vật bằng ngón tay cái và ngón trỏ (nắm chặt).
• Kỹ năng ngôn ngữ: Bé bắt đầu nói bập bẹ và tạo ra nhiều âm thanh khác nhau. Chúng cũng bắt đầu hiểu ý nghĩa của từ “không”. Ở giai đoạn phát triển của bé 9 tháng tuổi, mẹ có thể tìm cách dạy bé tập nói từ những câu đơn giản
• Kỹ năng xã hội: Bé có thể sợ tiếp xúc với người lạ và luôn muốn bạn ở cạnh.

Bé có thể rất “bám” mẹ khi được khoảng 9 tháng tuổi. Nguồn: Freepik

Giai đoạn phát triển của bé 12 tháng tuổi

Một số thay đổi diễn ra khi bé được 1 tuổi như:

• Kỹ năng vận động: Bé 1 tuổi có thể biết đi bằng cách bám vào đồ đạc. Một số bé mới biết đi thậm chí có thể đi một hoặc hai bước mà không cần sự hỗ trợ và có thể đứng một mình. Tình trạng bé chậm biết đi cần được can thiệp bởi bác sĩ hoặc chuyên gia y tế.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Bé có thể nói cùng lúc 2 – 3 từ (từ có thể không có nghĩa). Chúng cố gắng lặp lại từ bạn nói và phát ra âm thanh với những âm điệu khác nhau. Ba mẹ cần lưu ý một số dấu hiệu bé sắp biết nói để hỗ trợ kỹ năng ngôn ngữ của bé.
• Kỹ năng xã hội: Bé bắt đầu biết hợp tác trong khi bạn mặc quần áo cho chúng, có thể hiểu và thực hiện các lệnh đơn giản như: vẫy tay chào tạm biệt, vỗ tay, hôn môi xa,… Chúng cũng có thể chơi một số trò chơi đơn giản với những người chúng yêu thích.

Ở giai đoạn phát triển của bé 12 tháng tuổi, ba mẹ nên tìm hiểu những cách dạy bé 1 tuổi bướng bỉnh.

Giai đoạn phát triển của bé 18 tháng tuổi

Dù bé đã cứng cáp hơn nhưng bố mẹ cũng nên theo dõi các hoạt động của bé để đảm bảo an toàn. Nguồn: Freepik

• Kỹ năng vận động: Đến 18 tháng, hầu hết bé mới biết đi học cách đi mà không cần hỗ trợ. Chúng cũng có thể nhặt đồ chơi mà không cần ngồi xuống, đi lên và xuống cầu thang, thậm chí có thể chạy. Bé cũng có thể ném bóng và xếp chồng 3 – 4 khối để xây tháp hoặc chơi các trò chơi cho bé 1 tuổi khác. Ngoài ra, chúng có thể ăn bằng thìa và uống bằng cốc.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Bé 18 tháng có thể nói nhiều từ đơn, biết chỉ vào đối tượng và nói với ai đó những gì họ muốn, biết lắc đầu để thể hiện từ “không”. 
• Kỹ năng xã hội: Bé luôn muốn ở cạnh bạn trong mọi tình huống. Chúng bắt đầu biết thể hiện tình cảm với những người thân quen.

Ở giai đoạn phát triển của bé 18 tháng tuổi, ba mẹ có thể cùng chơi với bé những trò chơi phát triển ngôn ngữ cho bé.

Giai đoạn phát triển của bé 2 tuổi

• Kỹ năng vận động: Bé 2 tuổi đã thành thạo với việc kiểm soát chân. Bây giờ bé có thể chạy, kiễng chân lên và sút bóng, trèo lên và xuống mà không cần trợ giúp. Ngoài ra, bé còn có thể tự vẽ, sao chép các đường tròn và đường thẳng hoặc chơi những trò chơi cho bé mầm non.

Bé 2 tuổi trở nên năng động hơn nhờ thành thạo các kỹ năng vận động. Nguồn: Huggies

• Kỹ năng ngôn ngữ: Bé có thể nối 2 – 3 từ lại với nhau để tạo thành câu và lặp lại những từ mà chúng nghe được trong cuộc trò chuyện. Bé cũng có thể biết tên của những người quen thuộc, đồ vật và thậm chí cả các bộ phận cơ thể.
• Kỹ năng xã hội: Bé đã biết cách giữ cơ thể sạch sẽ và khô ráo trong độ tuổi này. Bé bắt đầu thể hiện cái tôi cá nhân. Chúng cũng có thể chơi trò chơi với những đứa trẻ khác.

Giai đoạn phát triển của bé 3 tuổi

Độ tuổi 3 là giai đoạn trẻ phát triển nhanh chóng.

• Kỹ năng vận động: Bé 3 tuổi có thể bắt chước cử động tay và vẽ hình người. Bé có thể xếp chồng các khối để tạo thành một tòa tháp, có thể leo lên – xuống cầu thang bằng một chân trên mỗi bậc thang và đạp xe ba bánh.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Bé có thể nói những câu hoàn chỉnh, biết gọi tên những thứ quen thuộc nhất và hiểu nghĩa đen của những từ đơn giản.
• Kỹ năng xã hội: Bé có thể tự mặc và cởi quần áo mà không cần sự giúp đỡ. Bé có thể thay phiên nhau tham gia các trò chơi, thể hiện sự quan tâm với người khác.

Bé 3 tuổi phát triển các kỹ năng một cách nhanh chóng. Nguồn: Monkey

Giai đoạn phát triển của bé 4 tuổi

• Kỹ năng vận động: Hầu hết trẻ 4 tuổi có khả năng đứng bằng một chân. Chúng có thể nghiền, đổ và cắt thức ăn dưới sự giám sát của người lớn.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ tò mò và đặt câu hỏi về mọi thứ xung quanh ở tuổi này. Chúng có thể kể chuyện và sử dụng đúng một số quy tắc ngữ pháp cơ bản.
• Kỹ năng xã hội: Trẻ có thể chia sẻ về sở thích của mình và ngày càng sáng tạo hơn thông qua các trò chơi.

Vào giai đoạn phát triển của trẻ 4 tuổi, ba mẹ có thể cùng chơi với trẻ những trò chơi phù hợp cho trẻ 3 - 4 tuổi.

Giai đoạn phát triển của trẻ 5 tuổi

Giai đoạn phát triển của trẻ 5 tuổi sẽ diễn ra như sau:

• Kỹ năng vận động: Trẻ có thể nhào lộn, đu dây và leo trèo. Chúng cũng có khả năng vẽ một cái gì đó dễ hiểu. Một số trẻ ở tuổi này cũng có thể tự đi vệ sinh.
• Kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ nói chuyện trôi chảy hơn và sử dụng đúng cấu trúc ngữ pháp.
• Kỹ năng xã hội: Trẻ thích chơi với bạn bè và có khả năng đồng ý với các quy tắc. Chúng hành động rất độc lập và đôi khi không hợp tác.
• Để phát triển tư duy của trẻ 5 tuổi, ba mẹ nên chơi cùng trẻ những trò chơi trí tuệ phù hợp cho bé.

Trẻ 5 tuổi đã gần hoàn thiện các kỹ năng vận động, ngôn ngữ và xã hội. Nguồn: Abbottnutrition

Giai đoạn phát triển của trẻ 6 tuổi

Đây là cột mốc cuối cùng trong các giai đoạn phát triển của trẻ:

• Kỹ năng vận động: Trẻ bây giờ có thể kiểm soát các cơ chính, giữ thăng bằng và thích các hoạt động như: chạy, nhảy,….
• Kỹ năng ngôn ngữ: Trẻ có thể nói chuyện trôi chảy và thành thạo ngữ pháp (rất ít khi mắc lỗi). Trẻ có thể đánh vần tên của mình, viết một số chữ cái và số.
• Kỹ năng xã hội: Trẻ độc lập và đang trong quá trình trưởng thành. Trẻ phát triển khiếu hài hước và có thể bắt đầu hiểu cảm xúc của mọi người xung quanh.

Nhìn vào các giai đoạn phát triển của trẻ, bạn cần đảm bảo chiều cao và cân nặng phù hợp với lứa tuổi của trẻ, cũng như đảm bảo rằng trẻ đang phát triển các kỹ năng vận động, xã hội và ngôn ngữ cần thiết.

Một số trẻ có thể phát triển nhanh hoặc chậm hơn so với tốc độ trung bình, bố mẹ không nên lo lắng quá nhiều. Hãy dành thời gian đồng hành và theo dõi quá trình phát triển của trẻ để chúng lớn lên khỏe mạnh và an toàn.

Ngọc Nguyễn tóm tắt từ Mom Junction