Quả xạ đen có công dụng gì theo các phương pháp truyền thống?

1. Cây xạ đen là gì?

Cây xạ đen, còn được gọi với nhiều tên như cây ung thư (theo người Mường ở Hòa Bình), cây quả nâu, bách giải, bạch vạn hoa, thanh giang đằng, dây gối,... Tên khoa học của cây là Celastrus hindsii Benth et Hook, thuộc họ dây gối (Celastraceae). Cây xạ đen thường phát triển ở các khu rừng núi tại Hòa Bình, Thanh Hóa và Ninh Bình.

Cây xạ đen là một loại dây leo có thân gỗ, dài từ 3 đến 10 mét. Cây có thể mọc thành bụi, với cây non thường có màu xám nhạt và không có lông, trong khi cây trưởng thành có màu xanh nâu và nhiều lông.

Lá cây xạ đen có hình dạng bầu dục, đầu nhọn, dài từ 7 đến 12 cm và rộng từ 3 đến 5 cm. Mép lá có răng cưa ngắn, cuống lá tương đối ngắn, khoảng 5 đến 7 mm.

Hoa của cây xạ đen có màu trắng, gồm 5 cánh, thường mọc thành chùm ở kẽ hoặc đầu lá. Chùm hoa dài từ 5 đến 10 cm, cuống hoa dài khoảng 2 đến 4 mm. Quả xạ đen hình trứng, dài khoảng 1 cm, màu xanh khi non và chuyển sang vàng khi chín, có thể tách thành 3 mảnh. Cây ra hoa từ tháng 3 đến tháng 5 và quả từ tháng 8 đến tháng 12.

Lá cây xạ đen có thể thu hái bất kỳ lúc nào, nhưng để đạt hiệu quả dược lý cao nhất, nên chờ đến khi cây trưởng thành. Sau khi thu hoạch, rửa sạch, cắt đoạn ngắn, phơi khô hoặc sấy khô, và bảo quản trong túi nilon để sử dụng dần.

2. Cách phân biệt cây xạ đen với các loại cây khác

Ngoài xạ đen, họ xạ còn có các loại như xạ trắng, xạ vàng, và xạ lai, gây khó khăn trong việc phân biệt. Hai loại phổ biến nhất dùng làm dược liệu là xạ vàng và xạ đen. Dưới đây là cách phân biệt xạ đen với các loại cây khác trong họ xạ:

Cây xạ đen: Lá của cây xạ đen tươi dày và có màu tím xanh đặc trưng, trong khi thân cây có màu sắc đậm. Khi lá xạ đen khô, chúng trở nên mềm nhưng không giòn, tỏa ra mùi thơm nhẹ. Thân cây khô sẽ chuyển sang màu đen và giữ được mùi thơm đặc trưng.

Cây xạ vàng: Lá của cây xạ vàng mỏng hơn và có màu xanh, không có răng cưa ở mép lá. Khi lá xạ vàng khô, chúng dễ bị nát và giòn. Thân cây xạ vàng khô chuyển sang màu trắng và không có mùi thơm.

Ngoài ra, cây xạ đen có thể bị nhầm lẫn với cây chùm rụm, cây dót và cây xạ đen Hòa Bình. Tuy nhiên, khi phân tích thành phần của chúng, ta sẽ thấy sự khác biệt rõ rệt, đặc biệt là về khả năng ức chế tế bào ung thư phổi và gan.

Kết luận, việc phân biệt cây xạ đen với các loại cây khác trong họ xạ dựa vào đặc điểm như màu sắc, độ dày của lá, tính chất khi phơi khô và mùi hương của thân cây. Điều này rất quan trọng để đảm bảo lựa chọn đúng loại xạ đen khi sử dụng làm dược liệu, đặc biệt trong điều trị ung thư phổi và gan.

3. Công dụng của cây xạ đen

Cây xạ đen, hay còn gọi là cây ung thư, nổi bật với khả năng ức chế tế bào ung thư, đặc biệt hiệu quả trong việc điều trị ung thư gan và phổi. Cây xạ đen chứa nhiều hợp chất hóa học quan trọng như polyphenol (bao gồm axit lithospermic, axit lithospermic B, axit rosmarinic, kaempferol 3-rutinoside, rutin), sesquiterpene, triterpene, cùng các nhóm hợp chất khác như axit amin, quinone, flavonoid, và tanin.

Nhờ vào các thành phần này, cây xạ đen mang lại những tác dụng dược lý nổi bật như sau:

• Ức chế khối u: Các hợp chất polyphenol, flavonoid và quinone trong cây xạ đen có khả năng ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư. Chúng làm mềm các tế bào ung thư, giúp dễ dàng tiêu diệt chúng, từ đó ngăn chặn sự hình thành và di căn của khối u.
• Chống oxy hóa: Các chất trong cây xạ đen có tác dụng chống lại các gốc tự do trong cơ thể, giúp giảm tác động tiêu cực của chúng lên tế bào, bảo vệ và duy trì sức khỏe toàn diện.
• Kháng khuẩn: Hợp chất saponin triterpenoid trong cây xạ đen có khả năng bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn và các tác nhân gây nhiễm trùng.

Trong y học cổ truyền, cây xạ đen được xem là có vị hơi chát và đắng, tính mát, và mang lại những công dụng sau:

• Điều trị các bệnh về gan: Cây xạ đen được dùng để chữa trị các vấn đề như viêm gan, xơ gan, và hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ, giúp giảm triệu chứng vàng da.
• Giải độc cơ thể, tiêu viêm và trị mụn: Cây xạ đen có khả năng giải độc, làm dịu viêm nhiễm và điều trị mụn nhọt trên da hiệu quả.
• Ổn định huyết áp và cải thiện tuần hoàn máu: Cây xạ đen giúp duy trì huyết áp ổn định và tăng cường lưu thông máu trong cơ thể.
• Giảm căng thẳng, an thần và nâng cao sức đề kháng: Cây xạ đen có tác dụng giảm stress, thư giãn tinh thần và cải thiện hệ miễn dịch.
• Hỗ trợ điều trị khối u và các vấn đề về xương khớp: Cây xạ đen giúp trong việc điều trị các bệnh liên quan đến xương khớp và cột sống.

Tuy nhiên, khi sử dụng cây xạ đen, cần lưu ý tuân thủ liều lượng hợp lý. Mức tối đa khuyến cáo là khoảng 70g mỗi ngày. Để đảm bảo an toàn, nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được sự tư vấn phù hợp về liều lượng và cách sử dụng cây xạ đen theo tình trạng cụ thể.

4. Một số bài thuốc từ cây xạ đen

Cây xạ đen, một loại thảo dược quý giá, có thể sử dụng các phần như thân, cành và lá, cả tươi lẫn khô. Trong y học cổ truyền, có nhiều bài thuốc nổi tiếng được chế biến từ cây xạ đen với các công dụng đáng kể.

• Bài thuốc thanh nhiệt, lợi tiểu: Để chuẩn bị bài thuốc này, phơi khô và sao vàng 15g xạ đen cùng 12g kim ngân hoa. Hãm hỗn hợp này trong nước và uống trong ngày để làm mát cơ thể, lợi tiểu và kích thích sự thông kinh.
• Bài thuốc tăng cường sức đề kháng, giảm stress: Sử dụng 15g xạ đen, 15g nấm linh chi và 15g giảo cổ lam. Đun sôi hỗn hợp này và uống hàng ngày để nâng cao sức đề kháng và giảm căng thẳng.
• Bài thuốc hỗ trợ gan: Kết hợp 50g lá và thân cây xạ đen với 10g mật nhân và 30g cà gai leo. Nấu 2 lít nước với các thành phần này, lọc và uống hàng ngày để hỗ trợ điều trị viêm gan, xơ gan và gan nhiễm mỡ.
• Bài thuốc giải độc gan, hỗ trợ tiêu hóa, phòng chống ung thư: Dùng 1,5 lít nước với 100g xạ đen, 100g xạ vàng, 30g cây B1 và cây kê huyết đằng. Nấu nước và uống trong ngày để giải độc gan, hỗ trợ tiêu hóa và phòng chống ung thư. Hoặc nấu 70g xạ đen (gồm lá và thân) với nước, lọc và uống hàng ngày.
• Bài thuốc cầm máu, trị mụn: Để trị mụn nhọt, vệ sinh sạch vùng da bị mụn, sau đó giã nát 3-5 lá xạ đen tươi và đắp lên khu vực bị mụn, băng lại để tránh nhiễm trùng.
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan và phổi: Kết hợp 50g xạ đen, 50g hoàn ngọc, 10g bán chi liên và 20g bạch hoa xà. Sắc nước từ các dược liệu này và uống sau mỗi bữa ăn, hai lần mỗi ngày để hỗ trợ điều trị ung thư gan và phổi.

Một trong những bài thuốc nổi tiếng từ cây xạ đen là bài thuốc thanh nhiệt, lợi tiểu và thông kinh. Để chế biến bài thuốc này, bạn cần phơi khô và sao vàng 15g xạ đen kết hợp với 12g kim ngân hoa. Hãm hỗn hợp này trong nước và uống trong ngày để làm mát cơ thể, lợi tiểu và thúc đẩy sự thông kinh.

Cây xạ đen còn được dùng trong bài thuốc tăng cường sức đề kháng và giảm căng thẳng. Bài thuốc này gồm 15g xạ đen, 15g nấm linh chi và 15g giảo cổ lam. Sắc nước từ các thành phần này và uống hàng ngày để cải thiện sức đề kháng và giảm stress.

Bài thuốc từ cây xạ đen cũng hữu ích trong việc hỗ trợ điều trị bệnh gan. Để chuẩn bị bài thuốc này, nấu 2 lít nước với 50g xạ đen (gồm cả lá và thân), 10g mật nhân và 30g cà gai leo. Sau khi lọc nước, uống hàng ngày để hỗ trợ điều trị các vấn đề về gan như viêm gan, xơ gan và gan nhiễm mỡ.