'Nhìn vào câu chuyện về người con gái Nam Xương' được trích từ tác phẩm “Truyền kì mạn lục', một tác phẩm viết bằng chữ Hán của Nguyễn Dữ vào thế kỉ 16. Đây là một kiệt tác văn học được ca ngợi là “thiên cổ kì bút'.
Câu chuyện kể về một truyền kỳ gắn liền với nhiều truyền thuyết huyền bí trong dân gian về bi kịch gia đình tại Nam Xương, nơi có dòng sông Hoàng Giang vào cuối thế kỉ 14, đầu thế kỉ 15, một thời loạn lạc, đầy biến động.
Nhân vật chính trong câu chuyện là Vũ Nương, một người con gái không may mắn, nhưng lại sở hữu nhiều phẩm chất tốt đẹp, đại diện cho đức hạnh của phụ nữ trong xã hội phong kiến ngày xưa.
Tên thật của nàng là Vũ Thị Thiết, quê ở Nam Xương, thuộc phủ Lí Nhân, tỉnh Hà Nam ngày nay. Dù sinh ra trong một gia đình khó khăn, nhưng Vũ Nương không chỉ xinh đẹp mà còn có đức hạnh: 'tính cách dịu dàng, lịch sự, và có vẻ ngoài đẹp'. Nàng là một cô gái được ngưỡng mộ, nên Trương Sinh, một người con nhà giàu 'mê mẩn bởi vẻ đẹp và đức hạnh' đã cầu hôn với mẹ nàng, mang về một lễ cưới hoành tráng. Trong hôn nhân, Vũ Nương là một người phụ nữ thông minh, hiền lành, biết cách đối phó với tính khí 'nghi ngờ' của chồng mình, và đã giữ gìn phẩm chất để không để phát sinh xung đột giữa vợ chồng, sống trong thời kỳ loạn lạc khi Trương Sinh phải ra trận chiến ở biên giới xa xôi. Trong buổi tiễn chồng đi, Vũ Nương đã rót một chén rượu và chúc chồng 'có cuộc sống bình yên': cô không mong đợi được trở thành một phu nhân giàu sang và trở về quê nhà... Ước mơ của cô là một cuộc sống gia đình hạnh phúc, và cô coi trọng nó hơn bất kỳ danh vọng nào trong cuộc đời.
Tình cảm nhớ nhung đau buồn của Vũ Nương cũng là tâm trạng chung của những người phụ nữ trong mọi thời đại loạn lạc:
... 'Nhớ chàng qua nỗi đau đớn
Điều gì sâu thẳm, khó lường...
Nỗi nhớ chàng dằn vặt lòng...'
(Bài thơ của người phụ nữ)
Trong câu chuyện, Nguyễn Dữ đã cảm thông với nỗi đau của Vũ Nương và ca ngợi lòng trung thành và sự nhớ nhung chờ đợi của nàng đối với chồng mình.
Vũ Nương là một người phụ nữ mạnh mẽ, đầy lòng nhân ái. Chỉ một tuần sau khi chồng ra trận, cô đã sinh ra một đứa con trai và đặt tên là Đản. Mẹ chồng già yếu, ốm đau, Vũ Nương đã chăm sóc mẹ chồng và con trẻ một cách ân cần. Khi mẹ chồng qua đời, cô đã tổ chức một đám tang rất trang trọng và ân cần như đối với cha mẹ ruột của mình. Thông qua hành động này, chúng ta có thể nhận thấy ba khía cạnh tốt đẹp của Vũ Nương: nàng là một nàng dâu hiếu thảo, một người vợ mạnh mẽ và trung thành, và một người mẹ hiền lành và đầy tình thương. Đó chính là hình ảnh của một người phụ nữ lý tưởng trong xã hội phong kiến ngày xưa.
Sau nhiều năm chồng chất, Trương Sinh cuối cùng cũng trở về từ cuộc chiến. Tuy nhiên, Vũ Nương không được hưởng hạnh phúc trong cuộc sống gia đình. Chỉ vì một lời nói nhỏ của đứa con trẻ mới biết nói mà Trương Sinh đưa ra kết luận rằng Vũ Nương là một người vợ không chung thuỷ, và đã 'bày tỏ' sự giận dữ của mình và 'đuổi đánh' cô ra khỏi nhà. Là một người không học hành, Trương Sinh không lắng nghe lời 'bào chữa' của vợ mình hoặc lời giải thích của các bậc tiền bối và người hàng xóm. Vì thế, Vũ Nương đã phải đối mặt với bi kịch do chồng mình gây ra và bị vu oan là một người vợ 'thất đức và không tôn trọng'. Cuối cùng, cô đã nhảy xuống sông Hoàng Giang tự vẫn để chứng minh rằng mình là một phụ nữ 'trung hiếu và tôn kính', luôn giữ gìn phẩm chất của mình, và mãi mãi 'bản lĩnh như ngọc Mị Nương, trung thủy như cỏ Ngu Mĩ'. Cái chết của Vũ Nương là bi kịch của một gia đình, nhưng nguyên nhân chính là do chiến tranh loạn lạc. Chỉ trong một thời gian ngắn sau khi Vũ Nương qua đời, một đêm khuya dưới ánh đèn, đứa con trẻ nói rằng: 'Cha Đản đã trở về đây!' Lúc đó, Trương Sinh mới nhận ra sự oan uổng của vợ mình, nhưng đã quá muộn. Các đọc giả xưa nay chỉ biết thở dài và cảm thấy tiếc nuối cho Vũ Nương và tất cả những phụ nữ bất hạnh khác trong cuộc sống. Vũ Nương đã tự tử, nhưng không trách oan chồng con 'chén nước chấm oan cho người đổ lỗi' (Truyện Kiều).
Phần cuối của câu chuyện đầy hoang đường. Có những đoạn mơ hồ như Phan Lang mộng thấy một người phụ nữ mặc áo xanh đến yêu cầu sự tha thứ. Phan Lang được tặng một con rùa mai mà không giết nó, nhưng thả nó xuống sông. Phan Lang chết đuối và xác của anh ta được đưa vào hang rùa ở hải đảo. Vợ của vua biển Nam Hải, Linh Phi, lau chùi xác và đổ thuốc thần. Phan Lang sống lại. Linh Phi tổ chức một bữa tiệc tại gác Triêu Dương để mời Phan Lang, người đã cứu sống cô từ lâu. Trong bữa tiệc này, Vũ Nương gặp lại Phan Lang. Cô khóc khi nghe Phan Lang nhắc lại về quê hương và phần mộ của ông tiền bối. Vũ Nương tặng Phan Lang một chiếc hoa tai vàng và yêu cầu chồng mình xây một đàn tràng ở bên bờ sông Hoàng Giang. Hình ảnh của Vũ Nương ngồi trên xe hoa, phía sau là năm mươi chiếc xe cờ rực rỡ đầy sông, lúc hiện lúc ẩn... là những chi tiết hoang đường, nhưng đã làm tăng thêm nỗi đau của một người phụ nữ bất hạnh... yên phận và thương tâm, và làm nổi bật sự bất công của xã hội phong kiến. Câu nói cuối cùng của Vũ Nương trước khi nhảy xuống sông là: 'Cảm ơn tình yêu của bạn, tôi không thể trở lại thế giới này nữa', khiến cho giá trị nhân đạo của câu chuyện trở nên hết sức đáng suy ngẫm. Tình cảm của Vũ Nương đã được minh oan và giải tỏa? nhưng cách biệt giữa âm và dương đã làm cho cô không thể quay lại thế giới này, không bao giờ trở thành một người vợ, một người mẹ nữa. Đứa con trẻ Đản sẽ mãi mãi là một đứa trẻ mồ côi.
Tóm gọn lại, Vũ Nương là một người phụ nữ nhân hậu nhưng lại gặp nhiều bất hạnh trong cuộc đời. Nguyễn Dữ đã kể lại câu chuyện đau lòng của cô với những nỗi đau sâu thẳm. Mặc dù có yếu tố bi thương, nhưng tác phẩm 'Chuyện của người con gái Nam Xương' vẫn đem lại nhiều giá trị nhân đạo đáng quý. Vũ Nương được xem là biểu tượng của bi kịch mà phụ nữ phải đối mặt trong gia đình và xã hội. Người đọc không thể không cảm thấy xúc động khi đọc lại những dòng thơ của vua Lê Thánh Tông trong bài 'Lại bài viếng Vũ Thị':
... 'Kết cục đã làm đôi bóng mặt trời và mặt trăng,
Sự thật đã làm sáng tỏ mọi oan ức...'