Buzz
Có những hình ảnh ban đầu có vẻ rất đẹp, thậm chí là rất đẹp, nhưng nếu nhìn kỹ bên trong, đi sâu vào bản chất thì lại hoàn toàn ngược lại. Cuộc sống thường 'mánh lừa' chúng ta như thế. Chỉ khi có cái nhìn sâu sắc, tinh tường, chúng ta mới có thể khám phá, nhận ra đúng bản chất của nó. Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu là một truyện ngắn như vậy.
Tuy nhiên, tôi đã phạm sai lầm khi chính vẻ đẹp hoàn mỹ của bề ngoại cảnh đã làm cho tôi bị mê hoặc. Đó chỉ là vẻ đẹp của chiếc thuyền nổi bật giữa biển khơi mịt mùng sương mù. Nhưng khi thuyền đó tiếp cận cuộc sống thực với những góc khuất, vẻ đẹp ấy bỗng chốc biến mất, nhường chỗ cho cái xấu, cái ác, khắc nghiệt, phủ phàng! Tôi đã chứng kiến từ chiếc thuyền sang trọng như trong cơn mơ ấy bước ra một người phụ nữ xấu xí, mệt mỏi và cam chịu; một người đàn ông thô lỗ, hung dữ, độc ác, coi việc đánh vợ như là một phương cách để giải tỏa những uất ức, khổ đau: “..lão dùng thắt lưng đánh vào lưng phụ nữ, lão vừa đánh vừa thở hổn hển, hai hàm răng nghiến ken két, cứ mỗi nhát quật xuống lại nguyền rủa trong tiếng rên rỉ đau đớn: “Mày chết đi cho ông nhờ, chúng mày chết đi cho ông nhờ!”. Ngay lập tức, đứa con trai nhỏ lao tới cứu mẹ và trận ẩu đả dữ dội diễn ra giữa hai bố con trên bãi cát... Lão đàn ông lặng lẽ bỏ về thuyền, người mẹ vừa khóc vừa lạy đứa con rồi ôm chầm lấy nó, để sau đó bất ngờ, lại buông đứa trẻ ra và đi nhanh chóng, đuổi theo lão đàn ông trở về thuyền. Và chiếc thuyền bỗng biến mất như trong một truyện cổ tích kỳ bí, mang theo hình ảnh đẹp đẽ của nó bồng bềnh trong sương mù buổi sáng, chỉ để lại cảm giác xót xa cay đắng về cuộc bi kịch gia đình nhà thuyền chài khi chồng đánh vợ không thương tiếc, cha con đánh nhau như kẻ thù. Mà không chỉ là “Ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”, lão kéo vợ lên bờ để đánh (theo lời van xin của mụ để khuất mắt lũ con cái dưới thuyền) để xả máu phù phép, giải tỏa sự bạo lực của cái ác. Vậy mà khi vị chánh án huyện quyết định: “Chị không sống nổi với lão đàn ông vũ phu ấy đâu! Chị nghĩ thế nào?”, thì thật lạ, người phụ nữ bất hạnh đã chắp tay vái lia lịa: “Con lạy quý tòa...” rồi trả lời rành rọt: “Quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó...” Thật không thể hiểu nổi vì sao mụ lại trả lời như thế? Chính câu nói này đã khiến người nghệ sĩ nhiếp ảnh (bị lão đàn ông đánh khi can thiệp vào vụ hắn đánh vợ ba hôm sau) phải vén lá màn ra vì cảm thấy “không khí trong phòng bị hút hết, trở nên ngột ngạt quá”. Anh phải bước ra để trực tiếp đối diện với người phụ nữ kì lạ này, mong hiểu được cái điều uẩn khúc còn chứa chất sâu kín trong đáy lòng mụ... Và tại cái tòa án huyện nhỏ này, qua những điều tâm sự, giãi bày của người phụ nữ, anh đã hiểu ra những điều thật lớn lao, sâu sắc của cuộc sống, con người - những điều mà nếu chỉ sống hời hợt, nhìn thoáng qua thì không thể nào hiểu nổi. Vì sao người phụ nữ khốn khổ ấy vẫn nhất quyết gắn bó với lão chồng vũ phu? Nguồn gốc của mọi sự chịu đựng, hi sinh đó là tình thương vô bờ đối với những đứa con: “...đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con, nhà nào cũng trên dưới chục đứa. Ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn cho nên phải gánh lấy cái khổ. Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình như ở trên đất được!” Thế là rõ. Nếu hiểu sự việc một cách đơn giản (như chính ông chánh án đã hiểu) thì chỉ cần yêu cầu người phụ nữ bỏ chồng là xong. Nhưng nếu nhìn vấn đề một cách thấu suốt sẽ thấy suy nghĩ và xử sự của bà là không thể khác được. Vả lại, trong khổ đau triền miên, người phụ nữ ấy vẫn chắt lọc được những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi: “Vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no”, “trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái chúng tôi sống hòa thuận, vui vẻ”. Những niềm hạnh phúc hiếm có ấy thật đáng quý biết bao trong cuộc đời tủi cực, bất hạnh của bà, và tác giả cũng thật tinh tế khi miêu tả “lần đầu tiên trên khuôn mặt xấu xí của mụ chợt ửng sáng lên như một nụ cười”. Cuộc sống đa diện, nhiều chiều, con người có những nỗi niềm sâu kín bên trong, làm sao có thể hiểu một cách đơn giản, dễ dãi được? Và không phải chỉ những người học thức, xuất chúng, mà ngay cả những người lao động bình thường như phụ nữ làng chài này cũng như vậy.
Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã vượt qua cái nhìn đơn giản, hồ hởi để đem đến cho chúng ta một truyện ngắn sâu sắc, đầy nhận thức và giá trị khám phá qua những nghịch lí của cuộc sống hàng ngày. Chiếc thuyền chỉ thật sự đẹp khi nó đang nổi bật ở ngoài xa trong sương mù mịt mùng, nhưng khi tiếp cận gần hơn, bên trong nó lại hiện ra những bí mật xấu xa của cuộc sống con người, trong khi cuộc sống đau khổ của người phụ nữ đó vẫn phản ánh những nét đẹp của người phụ nữ lao động - dù đó có thể là những nét đẹp của sự kiên nhẫn, sự cam chịu không đáng có và không nên có của phụ nữ trong thời đại hiện nay. Đó chính là thực tế của cuộc sống đang diễn ra ở đâu đó trên lãnh thổ Việt Nam - một cuộc sống đầy chông gai, góc khuất, nhức nhối - nhưng lại dễ dàng bị che đậy bởi vẻ đẹp hào nhoáng ở bên ngoài. Và khi nhà văn đã khám phá ra sự thật đó, cũng chính là lúc họ đặt ra những câu hỏi sâu sắc, những câu hỏi góp phần thay đổi cuộc sống, hoàn thiện nhân cách con người.
