Quán vỉa hè Việt Nam qua góc nhìn của truyền thông toàn cầu

Theo The Guardian, mặc dù chiếm tỷ lệ lớn, nhưng hầu hết quán vỉa hè tại Việt Nam không đăng ký kinh doanh.

Hàng ngày, gia đình Trang bắt đầu chuẩn bị bữa trưa từ 6h. Món chủ đạo là gà chiên muối ớt, mà gia đình đã xây dựng và phát triển từ 3 thập kỷ trước tại quận 3, TP HCM.

Bếp nhà Trang mỗi ngày sôi sục với hơn 15 món ăn khác nhau, từ cơm, canh mồng tơi đến... 11h, họ chuyển đồ xuống tầng trệt bằng hệ thống ròng rọc. Sau đó, cả gia đình ra góc phố và lập quán trên vỉa hè dưới bóng cây, ngay gần trạm biến áp.

Trong vòng 2 giờ, họ phục vụ khoảng 150 thực khách đa dạng từ nhân viên văn phòng đến xe ôm. Giá mỗi suất cơm là 30.000 đồng.

Quán của gia đình Trang chỉ là một trong hàng ngàn quán ăn vỉa hè ở Việt Nam. Tại TP HCM, 11% lao động làm nghề bán rong. 51% lao động thành thị làm việc trong các ngành nghề không chính thức.

Quán vỉa hè tại Việt Nam, mặc dù không thiếu, nhưng đa phần không đăng ký kinh doanh. Nhiều cửa hàng không đăng ký vì không biết liệu thu nhập của họ có vượt ngưỡng chuẩn hay không. Báo cáo năm 2014 của Văn phòng Lao động Quốc tế Liên Hiệp Quốc ước tính, 78% quán kinh doanh hộ gia đình tại Việt Nam hoạt động bất hợp pháp.

Ẩm thực đường phố ở Việt Nam không chỉ là một phần của văn hóa mà còn được mô phỏng và phổ cập từ phương Tây. Thành phố Hồ Chí Minh sở hữu ngành công nghiệp du lịch, giúp người phương Tây thưởng thức những món ngon nhất. Video trên Youtube và các blog tiếng Anh cung cấp hướng dẫn về ẩm thực đường phố tại Việt Nam.

Tuy nhiên, giữa những cửa hàng xa xỉ và trung tâm thương mại ngày càng nhiều, người ta thường quên rằng, những quán vỉa hè là kết quả của sự thiếu cơ hội kinh doanh và khan hiếm cơ hội việc làm tại Việt Nam.

Theo Lisa Barthelmes, một nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Viện nghiên cứu Nhân học Xã hội Max Planck của Đức, cải cách tự do hoá kinh tế từ giữa những năm 1980 tại Việt Nam hướng tới mục tiêu xây dựng một quốc gia hiện đại. Nhìn nhận này khiến những quán vỉa hè trong khu vực đô thị bị coi là “biểu hiện rõ ràng của sự lạc hậu”.

Tuy nhiên, 30 năm trôi qua, loại hình kinh doanh này vẫn còn rất phổ biến.

Thách thức của việc kiếm sống từ nền kinh tế phi chính thống không đồng nhất đối với tất cả những người bán hàng rong. Những người quen thuộc với hệ thống này coi đó là một hệ thống ba tầng, mặc dù không chính thức.

Nhóm thấp nhất tụ tập những đầu gánh di động, chuyên bán một loại hàng. Họ vác đồ lên vai, đi lòng vòng khắp thành phố. Thường là những di cư từ vùng nông thôn, họ sống khó khăn, kiếm sống bằng thu nhập nhỏ.

Tầng thứ hai gồm nhóm không có cửa hàng cố định. Mặc dù không cố định, họ thường bán ở một điểm và phục vụ nhiều món. Ở tầng dưới, có những quán vỉa hè cố định, thường thuộc sở hữu của những người thành phố đã lâu. Họ trả tiền thuê hoặc sở hữu không gian.

Đối với gia đình Trang, kinh doanh ở tầng thứ hai mang về thu nhập cao hơn mức chuẩn quốc gia. Sau khi trừ chi phí, họ kiếm hơn 2 triệu đồng mỗi ngày, vượt xa mức thu nhập bình quân đầu người ở Việt Nam (dưới 2.000 USD/năm). Thu nhập đó đủ để tuyển thêm nhân viên và mở thêm quán mì trong tương lai gần.

Chị Thảo, 31 tuổi, hỗ trợ công việc gia đình từ khi mới 8, chia sẻ một cách tự hào: “Chắc chắn chúng tôi tự hào vì mọi người biết đến đồ ăn của chúng tôi. Tôi học về quản trị kinh doanh và có ý định làm việc trong khách sạn. Nhưng tôi thích khía cạnh gia đình của công việc kinh doanh này và sự tương tác với mọi người. Tôi không thể tưởng tượng làm việc trong văn phòng”.

Lê Thị Lang, 39 tuổi, là người bán hàng rong ở tầng thấp nhất. Cô bán món bún giò, giá 15.000 đồng/bát. Khách hàng của cô đa dạng, từ doanh nhân đến nhân viên chạy bàn. Những khách quen ngồi xổm, ăn bát bún trên ghế nhựa đằng sau một trạm xe buýt.

Kinh doanh của Lang đem lại thu nhập tốt, nhưng rất rủi ro. Nhờ phục vụ món ăn phổ biến ở khu vực đông người qua lại, Lang bán được khoảng 200 bát mỗi ngày, kiếm được 1,6 triệu đồng lãi.

Tuy nhiên, Lang chia sẻ rằng, việc luôn phải bán hàng và liên tục di chuyển địa điểm khiến cô cảm thấy mệt mỏi. Cô thường xuyên lo sợ bị đuổi khỏi nơi sinh sống. Điều này cũng là một phần lý do khiến Lang từ chối tiết lộ đầy đủ thông tin cá nhân khi được phỏng vấn. Mỗi lần phải di chuyển, thu nhập của cô giảm đi. “Tôi không thể bán để đơn giản là lấy vốn, vì việc di chuyển mất rất nhiều thời gian”, Lang nói.

Hoàn cảnh của Lang đối lập với Huỳnh Hòa, một người bán bánh tráng cuộn trên vỉa hè đường Cô Giang, quận 1, TP HCM. Thu nhập của anh khoảng 500.000 đồng mỗi ngày, thấp hơn nhiều so với Lang. Anh phải cung cấp miễn phí những thứ như khăn giấy, nước uống và giao hàng để tạo nên sự độc đáo và thu hút khách hàng.

Tuy nhiên, với quán ăn cố định của mình, anh có thể mở cửa 7 ngày mỗi tuần với ít rủi ro hơn. Ngược lại, người ta nói rằng cửa hàng cố định như của Hòa được coi là cao cấp hơn so với việc bán hàng rong của Lang, mặc dù cô kiếm được nhiều tiền hơn.

Báo cáo năm 2014 về lực lượng lao động chỉ ra rằng tỷ lệ thất nghiệp ổn định, mặc dù “mức độ phát triển thấp của nền kinh tế”. Tỷ lệ này xuất phát từ việc “công nhân phải có việc làm để nuôi sống bản thân và gia đình, thậm chí với thu nhập thấp và bất ổn trong khu vực phi chính thống”.

Tiềm năng thu nhập, rủi ro và tình trạng của các hộ kinh doanh quán vỉa hè ở TP HCM không giống nhau. Tuy nhiên, biểu hiện lớn nhất của sự nhận thức của những người trong cuộc về công việc của họ đến từ câu hỏi, liệu họ muốn con cái theo đuổi công việc của họ hay không?

Theo Zing News

###

Xem thêm: Hướng dẫn du lịch tại Mytour.com