Rapunzel

'Nàng Rapunzel' (/rəˈpʌnzəl/; phát âm tiếng Đức: [ʁaˈpʊnt͡səl]) còn được gọi là Công chúa tóc mây hoặc Công nương tóc dài, là một câu chuyện cổ tích Đức trong bộ sưu tập của anh em nhà Grimm, xuất bản lần đầu vào năm 1812 trong 'Chuyện kể cho trẻ em và trong nhà'. Câu chuyện này dựa trên truyện cổ tích Persinette của Charlotte-Rose de Caumont de La Force, xuất bản lần đầu năm 1698. Cốt truyện của Rapunzel đã xuất hiện trong nhiều sản phẩm truyền thông đại chúng, và câu nói nổi tiếng nhất trong câu chuyện ('Rapunzel, Rapunzel, hãy thả tóc của con/nàng xuống đi') hiện đã trở thành thành ngữ trong văn hóa đại chúng.

Trong hệ thống phân loại Aarne–Thompson cho truyện cổ tích, câu chuyện này thuộc loại 130, 'những cô gái trong tháp'.

Andrew Lang đã đưa câu chuyện vào tập The Red Fairy Book. Các phiên bản khác của câu chuyện xuất hiện trong A Book of Witches của Ruth Manning-Sanders, và sách tranh đoạt giải Caldecott của Paul O. Zelinsky (1998) mang tên Rapunzel, cùng với bộ phim Người đẹp tóc mây (2010) của Disney.

Câu chuyện về Rapunzel có điểm tương đồng với một truyện cổ Ba Tư từ thế kỉ thứ 10 sau Công nguyên về Rudaba, được ghi trong bộ sử thi Shahnameh của Ferdowsi. Rudaba đã thả mái tóc từ tháp để người yêu của cô, Zal, có thể trèo lên với cô. Một số yếu tố trong câu chuyện cổ tích này có thể dựa trên truyền thuyết về Thánh Barbara, người bị chính cha cô giam trong một tháp cao.

Bình luận

Sự trao đổi lạ lùng ở đầu câu chuyện 'Rapunzel' là một thủ pháp thường thấy trong truyện cổ tích, tương tự như trong Jack and the Beanstalk, nơi Jack đổi con cừu lấy hạt đậu, và Người đẹp và quái vật, nơi Belle đổi lấy bông hồng từ quái vật. Xưa kia, việc từ chối không cho phụ nữ mang thai món ăn cô ấy mong muốn được xem là nguy hiểm. Gia đình thường làm mọi cách để thỏa mãn mong muốn đó. Thèm rau diếp hay các loại rau khác cho thấy nhu cầu vitamin của cơ thể phụ nữ. Theo các nhà khoa học nghiên cứu thực vật, mụ phù thủy có thể là một người có phép thuật hoặc dược sỹ, nắm được cách sử dụng cây thuốc để chữa biến chứng khi mang thai. Ergotics, opioids hoặc cannabis có thể là những loại cây tương tự trong các phiên bản câu chuyện cổ tích Ba Tư hoặc các phiên bản sau này.

Một câu chuyện tương tự như 'Rapunzel' của anh em Grimm là Petrosinella hay Parsley, xuất hiện trong bộ sưu tập truyện cổ tích của Giambattista Basile năm 1634, Lo cunto de li cunti (Câu chuyện về những câu chuyện) hay Pentamerone. Câu chuyện kể về một người phụ nữ mang thai, thèm ăn rau mùi tây (parsley) từ vườn của một nữ yêu tinh, và bị bắt buộc phải hứa sẽ trao đứa bé cho yêu tinh. Một câu chuyện tương tự được Mademoiselle de la Force xuất bản tại Pháp, tên là 'Persinette', trong đó, giống như Rapunzel trong phiên bản Grimm, Persinette cũng mang thai khi hoàng tử tới thăm.

Biến thể

Trong câu chuyện gốc của anh em nhà Grimm, Rapunzel được mô tả có mái tóc vàng, có thể là vàng hoe, vàng dâu hoặc đỏ. Tuy nhiên, về sau, nàng thường xuất hiện với mái tóc dài màu vàng.

Một trong những phiên bản lâu đời nhất ở châu Âu của câu chuyện này là Petrosinella, có trong tập Pentamerone (1634) của Giambattista Basile từ xứ Naples.

Italo Calvino đã in trong sách Italian Folktales (Truyện cổ của người Italia) một phiên bản tương tự về một công chúa bị giam trong tháp, có tên 'The Canary Prince', mặc dù nguyên nhân là do sự ghen tuông của mẹ kế.

Câu chuyện Đức Puddocky bắt đầu với một cô gái bị mụ phù thủy bắt vì đã lấy trộm đồ ăn, nhưng cô gái chính là người muốn ăn món đó, trong khi người thực sự lấy trộm là mẹ cô. Một câu chuyện Ý khác, Prunella, kể về cô gái lấy trộm đồ ăn và cũng bị một mụ phù thủy bắt.

Câu chuyện Ý khác, Snow-White-Fire-Red, và câu chuyện Hy Lạp Anthousa, Xanthousa, Chrisomalousa, kể về các nhân vật chính và anh hùng thoát khỏi mụ phù thủy, nhưng sau đó lại bị mắc phải những lời nguyền ác độc.

Trong các phiên bản hiện đại, Rapunzel được hình dung là một nghệ sĩ, như trong các phiên bản của Barbie và Disney.

Trong tiểu thuyết Golden của Cameron Dokey, Rapunzel bị giao cho mụ phù thủy Melisande theo một thoả thuận với mẹ cô: nếu mẹ không yêu Rapunzel bất kể vẻ ngoài của cô, bà phải giao cô cho mụ phù thủy. Rapunzel được sinh ra không có tóc và không có hy vọng mọc tóc, vì vậy cô được mụ phù thủy nuôi nấng.

Trong tiểu thuyết By the Hair của Kymbr Mundstock, nhân vật chính là một cô gái tên Kaprice. Câu chuyện được kể từ nhiều góc nhìn khác nhau, giúp người đọc hiểu rõ động cơ và mục đích của từng nhân vật.

Trong số 19 của series truyện tranh Truyện cổ Grimm, câu chuyện mang tên Rapunzel theo chân Sela, người phát hiện một cặp đôi lừa gạt tiền của người khác và quyết định dạy cho họ một bài học. Rapunzel không chỉ thả tóc cho một người đàn ông đặc biệt mà cho tất cả đàn ông, dẫn hai kẻ mù quáng vào một cái bẫy. Câu chuyện nhấn mạnh rằng đôi khi, người ta chăm sóc bạn nhất lại có thể là người đáng tin cậy nhất.

Câu chuyện Rapunzel trong tiểu thuyết Bitter Greens của Kate Forsyth kể về Margherita, sau đổi tên thành Petrosinella, với mái tóc đỏ rực được tạo từ tóc của tám cô gái khác bởi mụ phù thủy Selena Leonelli. Cô là một trong ba nhân vật chính của câu chuyện.

Trong trò chơi điện tử Medal of Honor: Frontline, Rapunzel xuất hiện trong cấp độ Operation Rapunzel, nơi người chơi phải giải cứu Gerrit, một thành viên giải phóng người Hà Lan bị giam trong một trang trại bởi bọn Nazis.

Các bộ phim chuyển thể

• Don Bluth từng dự định thực hiện một bộ phim hoạt hình về Rapunzel, nhưng dự án bị hủy do thất bại của The Pebble and the Penguin.
• Có một phiên bản hoạt hình trước đó với Olivia Newton-John lồng ghép. Phim khác biệt với truyện Grimm khi mụ phù thủy biến hoàng tử thành một con chim thay vì làm mù anh ta, có thể liên quan đến câu chuyện Chú chim xanh (The Blue Bird).
• Câu chuyện được tái hiện trong một tập của mùa hai series Grimm's Fairy Tale Classics (Truyện cổ Grimm).
• Chương trình truyền hình Faerie Tale Theatre của Shelley Duvall đã phát sóng phiên bản người đóng vào ngày 5 tháng 2 năm 1983, với Shelley Duvall vào vai Rapunzel, Gena Rowlands là mụ phù thủy, Jeff Bridges là hoàng tử và Roddy McDowall lồng ghép.
• Bộ phim chuyển thể của Đức năm 1988, Rapunzel oder der Zauber der Tränen, kết hợp câu chuyện này với truyện ít được biết đến của Grimm, Nàng Maleen. Rapunzel làm người giúp việc trong bếp của hoàng tử và đấu tranh với một công chúa xấu xa.
• Rapunzel xuất hiện trong Sesame Street, với các diễn viên Jerry Nelson, Louise Gold và Stephanie D'Abruzzo đóng vai cô trong các tập khác nhau.
• Phiên bản 2002 của Barbie, Barbie as Rapunzel, thay vì giam Rapunzel trong tháp, phim tập trung vào một chiếc cọ vẽ thần kỳ và mụ Gothel giam giữ Rapunzel để trả thù bạn trai cũ.
• Disney phát hành phim Người đẹp tóc mây năm 2010, nơi Rapunzel (do Mandy Moore lồng ghép) có mái tóc thần kỳ dài 70 ft với khả năng chữa lành và làm trẻ hóa. Để tóc có hiệu quả, Rapunzel cần hát một câu thần chú, và nước mắt của cô cũng có sức mạnh chữa lành. Gothel được miêu tả là một bà già dùng tóc Rapunzel để giữ gìn tuổi trẻ, không phải mụ phù thủy.

Ý nghĩa của tên gọi

Việc xác định loài cây cụ thể mà anh em nhà Grimm đã đề cập qua từ Rapunzel không hề dễ dàng, nhưng những loài thực vật dưới đây, được liệt kê trong từ điển của họ, là những ứng cử viên khả thi.

• Nàng công chúa tóc mây (Tangled), bộ phim hoạt hình của Disney phát hành năm 2010 dựa trên câu chuyện Rapunzel
• Hội chứng Rapunzel
• Danae, con gái vua Acrisius và hoàng hậu Eurydice, bị giam giữ trong một tháp cao hoặc có thể là một hang động.

Các liên kết ngoài

• Trang web của D.L. Ashliman về anh em nhà Grimm. Phân loại dựa trên Antti Aarne và Stith Thompson, The Types of the Folktale: A Classification and Bibliography (Helsinki, 1961).
• Sự so sánh các phiên bản năm 1812 và 1857
• Phiên bản Rapunzel bằng tiếng Việt có hình minh họa
• Phiên bản Annotated Rapunzel với các biến thể, minh họa và chú thích Lưu trữ 2010-12-01 tại Wayback Machine