Rùa bọ

Rùa bọ hay Cánh cam là một họ trong bộ cánh cứng (Coleoptera) thuộc lớp sâu bọ (Insecta). Danh pháp hai phần của họ này là Coccinellidae do Pierre André Latreille đặt ra vào năm 1807. Rùa bọ gồm hơn 6000 loài khác nhau đã được mô tả, phân bố rộng khắp trên toàn thế giới, đặc biệt phong phú ở vùng nhiệt đới, trong đó có Việt Nam.

Thuật ngữ 'coccinellidae' có nguồn gốc từ tiếng Latin coccineus có nghĩa là 'đỏ tươi'. Hậu tố (đuôi tên) -lidae thường được sử dụng trong phân loại cấp họ.

Rùa bọ có hình dạng đặc trưng là hình bán cầu giống như một con rùa nhỏ, đường kính chỉ khoảng 5–6 mm, với đầy đủ đặc điểm của loài cánh cứng thuộc lớp sâu bọ (hình 1). Rùa bọ thường có màu sắc nổi bật là đỏ (vì vậy được gọi là coccineus), cam hoặc vàng với các đốm màu tối trên mặt lưng của cánh.

Rùa bọ là nhóm côn trùng đa chức năng, ăn được nhiều loại thực phẩm khác nhau. Về mặt này, họ được chia thành hai nhóm: rùa bọ ăn thịt và rùa bọ ăn thực vật. Rùa bọ ăn thực vật là nhóm gây hại cây trồng khá nhiều ở Việt Nam. Tuy nhiên, rùa bọ ăn thịt lại được coi là 'bạn của người nông dân' vì chúng ăn các loài sâu bọ kí sinh bao gồm cả rệp vừng (Aphidae) và rệp sáp. Rùa bọ ăn thịt trải qua quá trình biến thái hoàn toàn, nhưng cả ấu trùng (sâu non) và người lớn đều chỉ ăn thịt, do đó, mỗi cá thể rùa bọ ở mọi giai đoạn trên đều có thể tiêu diệt hơn 100 con rệp cây mỗi ngày. Do đó, người ta đã nuôi các loài rùa bọ này trên quy mô lớn để diệt sâu bọ một cách hiệu quả, không gây ô nhiễm môi trường và đảm bảo thực phẩm sạch trong trồng cam, trồng các loại rau mà chúng áp dụng.

Bọ rùa sống nhiều ở vùng ôn đới, đặc biệt là châu Âu. Vào mùa xuân, rệp vừng từ trứng nở ra, bọ rùa cũng 'thức giấc' sau kì trú đông, vì thế chúng có đủ lượng thức ăn dồi dào. Vì chúng phổ biến ở châu Âu, là sinh vật hữu ích, lại có vẻ ngoài đặc biệt, nên hình ảnh bọ rùa xuất hiện rất nhiều trong các chương trình giáo dục và giải trí, đặc biệt là truyền hình và internet. Hình ảnh bọ rùa dễ tìm, dễ vẽ nên một số nước ở vùng nhiệt đới tuy chẳng có bọ rùa cũng vẫn cứ sử dụng hình ảnh của bọ rùa vào chương trình giáo dục trẻ mầm non.

Quá trình sinh sản

Bọ rùa cái đẻ trứng ở phía sau lá cây. Trứng hình bầu dục màu vàng, dài khoảng 1 đến 1,5 mm và bám chặt vào bề mặt lá cây. Một bọ rùa có thể đẻ từ 10 đến 20 trứng một lần, và trong đời có thể đẻ được hàng ngàn trứng.

Quá trình sinh trưởng

Sau 1-2 tuần, trứng sẽ nở thành ấu trùng. Ngay khi mới nở, ấu trùng đã ăn vỏ trứng và các trứng không nở được khác. Sau đó, nó sẽ đi tìm các con rệp vừng để ăn. Ấu trùng có thân hình lông lá, một ngày có thể ăn khoảng 10 con rệp, và càng lớn nó càng ăn nhiều hơn. Sau ba lần lột xác và qua giai đoạn nhộng, khoảng 1-2 tháng sau đó sẽ trở thành trùng. Trong thời gian này, nó sẽ ăn ít nhất hơn 1000 con rệp.

Sự đa dạng của loài

Trên trái đất có khoảng 5.000 loài bọ rùa đã được mô tả. Bọ rùa chủ yếu là loài ăn thịt, chẳng hạn như rệp và các loài côn trùng có vảy, mặc dù những thành viên của phân họ Epilachninae lại là những sinh vật ăn cỏ. Chúng cũng có thể gây hại trong nông nghiệp, ví dụ như bọ đậu Mexico. Ngoài ra, chúng ăn một số loại cây trồng và cây cối khác khi không có thức ăn khác, có thể làm chúng trở thành dịch hại đối với người làm vườn và nông dân.

Sinh vật hữu ích

Bọ rùa được sử dụng như một loài thiên địch hiệu quả để kiểm soát côn trùng gây hại, đặc biệt là trong việc diệt rệp cây. Khi phát hiện rệp vừng trên cây, nên thu thập và sử dụng bọ rùa (thậm chí chỉ cần một con, nhưng tốt nhất là dùng những con trú đông vừa thức dậy) để đặt lên cây. Sau một thời gian ngắn, bọ rùa sẽ tiêu diệt hết rệp vừng trên cây. Tuy nhiên, có một số loài bọ rùa có số chấm lớn hơn 28 có thể gây hại cho cây trồng bằng cách ăn lá và phá hoại mùa màng.

Hãy giải đáp cho em lý do vì sao? - Nhà xuất bản Trẻ

Liên kết bên ngoài

• Bọ rùa trên Từ điển bách khoa Việt Nam
• Bọ rùa tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Bọ rùa số 114329 trên Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Bọ rùa trên Bách khoa toàn thư Sinh vật (Encyclopedia of Life)