Rùa vỏ mềm Thượng Hải

Rùa vỏ mềm Thượng Hải, còn gọi là rùa vỏ mềm khổng lồ sông Dương Tử (tiếng Trung: 斑鳖: ban miết) và có tên khoa học là Rafetus swinhoei, là một loài rùa vỏ mềm có thể là loài rùa nước ngọt lớn nhất trên toàn cầu. Theo sách đỏ IUCN năm 2006, nó được xếp vào nhóm cực kỳ nguy cấp và thuộc số ít những loài rùa hiếm gặp nhất. Trong số 4 cá thể còn sống vào năm 2010, một cá thể sống ở Hồ Gươm đôi khi được đề xuất là một loài riêng biệt với tên gọi Rafetus leloii (rùa Hồ Gươm).

Phân bố

Rafetus swinhoei trước đây có thể đã sống ở khu vực sông Dương Tử và Thái Hồ, giữa các tỉnh Giang Tô và Chiết Giang ở miền đông Trung Quốc; khu vực Cá Cựu tại tỉnh Vân Nam ở miền nam Trung Quốc; và sông Hồng ở miền bắc Việt Nam. Gần đây có tin đồn rằng một cá thể của loài này đã được ngư dân phát hiện ở tỉnh Hòa Bình trên sông Đà.

Tình trạng bảo tồn

Rafetus swinhoei đang ở tình trạng cực kỳ nguy cấp, gần như có nguy cơ tuyệt chủng. Trong những năm đầu thế kỷ 20, loài này bị săn bắt tràn lan để tiêu thụ và sử dụng mai cùng xương trong y học. Đầu rùa cũng thường được giữ lại làm kỷ niệm.

Mẫu vật cuối cùng thu được trong tự nhiên ở Trung Quốc là vào năm 1972 tại Cá Cựu; con rùa này sau đó được chuyển đến vườn thú Thượng Hải.

Con rùa ở hồ Hoàn Kiếm tại Hà Nội, Việt Nam, đã được quan sát và chụp ảnh nhiều lần. Gần đây, một số chuyên gia như nhà sinh học Hà Đình Đức cho rằng con rùa tại hồ Hoàn Kiếm có thể là một loài mới với tên khoa học Rafetus leloii, tức rùa Hồ Gươm. Tuy nhiên, các nghiên cứu của Farkas B. và Webb R.G. vào năm 2003 cho rằng tên R. leloii chỉ là một từ đồng nghĩa muộn của R. swinhoei.

Đến năm 2016, chỉ còn 3 cá thể sống được phát hiện; 2 con ở Trung Quốc, tại Tây Viên tự (西园寺) ở Tô Châu và con còn lại ở hồ Đồng Mô (Sơn Tây, Hà Nội).

Con thứ 4 ở hồ Hoàn Kiếm đã chết vào ngày 19/1/2016. Trước đó, con thứ 5 ở vườn thú Thượng Hải đã chết vào cuối năm 2006, còn con thứ 6 ở vườn thú Bắc Kinh đã qua đời vào năm 2005.

Vào ngày 13/4/2019, con rùa cái ở Tô Châu đã qua đời sau một cuộc thụ tinh nhân tạo, gây tổn thất lớn cho công tác bảo tồn. Hiện tại, Trung Quốc chỉ còn một con đực già, và chưa tìm thấy con cái nào khác để phối giống.

Cuối năm 2020, mẫu di truyền của con rùa Đồng Mô lấy vào tháng 10 xác nhận đây là rùa cái, nặng 86 kg. Các nhà khoa học hy vọng con rùa cái này sẽ giúp nhân giống loài rùa đang bị đe dọa này, nhưng đến ngày 24/4/2023, cá thể này đã được phát hiện qua đời.

Đến cuối năm 2023, Trung Quốc chỉ còn lại một con đực già, trong khi Việt Nam có 2 con không rõ giới tính. Loài rùa này đang ở tình trạng cực kỳ nguy cấp. Nếu không tìm ra phương pháp thụ tinh nhân tạo hiệu quả hoặc không tìm thêm cá thể khác để phối giống, loài rùa này sẽ sớm tuyệt chủng.

Mô tả

Rafetus swinhoei nổi bật với đầu dài và miệng giống như mõm lợn. Kích thước có thể đạt trên 100 cm chiều dài, hơn 70 cm chiều rộng và cân nặng khoảng 120–140 kg. Mai của nó dài và rộng hơn 50 cm. Đầu dài trên 20 cm và rộng trên 10 cm. Con đực thường nhỏ hơn con cái nhưng có đuôi to và dài hơn.

Điều kiện sống

Các hệ thống sông lớn, hồ và những vùng đất ẩm xung quanh.

Quá trình sinh sản

Cá cái có khả năng đẻ từ 60 đến hơn 100 trứng, thường làm tổ vào ban đêm hoặc sáng sớm.

Chế độ dinh dưỡng

Bao gồm các loài như cá, cua, ốc, bèo lục bình, ếch nhái và lá cây.

Những nỗ lực bảo tồn

Các nỗ lực bảo tồn tập trung vào việc sinh sản cho các con rùa đang được bảo tồn tại vườn thú Trung Quốc và tìm kiếm cá thể hoang dã còn sống. Một thỏa thuận đã được ký kết để chuyển con rùa cái tại vườn thú Thượng Hải đến vườn thú Tô Châu nhằm phối giống với con đực ở đó. Đồng thời, có những cố gắng cải thiện điều kiện phối giống tại vườn thú Tô Châu và Tây Viên. Mặc dù con cái ở vườn thú Tô Châu đã từng đẻ một ổ trứng, nhưng tất cả trứng đều không nở. Nỗ lực này không thành công khi con cái đã qua đời vào ngày 13/4/2019.

Hiện tại, hy vọng bảo tồn loài rùa này chỉ còn trông vào cá thể ở hồ Đồng Mô hoặc Xuân Khanh (Việt Nam), hoặc nếu may mắn, tìm thấy các cá thể khác còn sống trong tự nhiên. Để đạt được điều này, cần sự nỗ lực của các nhà khoa học, chính sách cấm đánh bắt nghiêm ngặt từ chính quyền địa phương, và sự hợp tác từ cả chính phủ Trung Quốc và Việt Nam.

Xem thêm

• Farkas B và Webb R.G. 2003. Rafetus leloii Hà Đình Đức, 2000 - một loài rùa mềm không hợp lệ từ Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội, Việt Nam (Reptilia, Testudines, Trionychidae). Zool. Abhandl. (Dresden), 53:107-112.
• Meylan P.A. Rafetus swinhoei. trong Pritchard, P.C.H., và A. Rhodin chủ biên, Ngành sinh học bảo tồn của rùa nước ngọt. Xuất bản IUCN.
• Meylan P. A. và R. G. Webb. 1988. Rafetus swinhoei (Gray) 1873, một loài rùa mềm còn sống (họ Trionychidae) từ Trung Quốc. Tạp chí Gan học. 22:118-119.

Ghi chú

• Rùa Hồ Gươm

Liên kết ngoài

(tiếng Việt)

• Thông tin về Rùa Hồ Gươm trên trang Sinh vật rừng Việt Nam
• Phân loại các loài rùa (Reptilia: Tetudines: Trionychidae: Pelochelys, Rafetus) tại Việt Nam (Tủ sách VLOS)

(tiếng Anh)

• Loài: Rafetus swinhoei - Mạng lưới Bảo tồn Rùa Châu Á
• Fong, J.; Hoang, H.; Kuchling, G.; Li, P.; McCormack, T.; Rao, D.-Q.; Timmins, R.J.; Wang, L. (2021). “Rafetus swinhoei”. Sách đỏ IUCN về các loài bị đe dọa. 2021: e.T39621A2931537. doi:10.2305/IUCN.UK.2021-1.RLTS.T39621A2931537.en. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2021.
• Những phát hiện về rùa khổng lồ khiến thủ đô Việt Nam xôn xao - bao gồm video về rùa
• Kế hoạch hành động bảo tồn rùa khổng lồ Yangtze Rafetus swinhoei Lưu trữ 2007-07-03 tại Wayback Machine
• Tìm kiếm Rafetus swinhoei - Bảo tồn Rùa Việt Nam Lưu trữ 2006-09-27 tại Wayback Machine
• Tìm kiếm rùa mềm Thượng Hải (Rafetus swinhoei) tại Việt Nam
• Thư viện hình ảnh Rafetus tại Chelonia.org

(tiếng Trung)

• Chương trình phục hồi ở Trung Quốc (Bằng tiếng Trung) Lưu trữ 2007-09-27 tại Wayback Machine