Buzz
Tự chủ và làm điều mình muốn - Tạo điều kiện để mọi người thúc đẩy bản thân
Có bao giờ bạn tự hỏi: Tại sao làm những gì mình làm?
Tự chủ và làm điều mình muốn - Giúp bạn quyết định nên làm gì, và làm như thế nào trong một thế giới đầy phức tạp
Sự vây quanh
'Tự Chủ và Tự Do' của Edward L. Deci và Richard Flaste sẽ giúp chúng ta hiểu về động lực, giải mã hành vi và kiểm soát cuộc sống của chính mình và của những người xung quanh: con cái, người thân, học sinh, bệnh nhân, đồng nghiệp, đối tác...
Kiểm soát hay khơi gợi sự tự quyết?
Có khi nào bạn tự đặt ra câu hỏi, hoặc tự thắc mắc: tại sao tôi làm những gì tôi làm? Có lẽ đôi khi chúng ta cũng tự hỏi như vậy. Nhưng để hiểu một cách có hệ thống về động lực, hành vi, hay kết quả của những hành động hàng ngày của chúng ta; và làm thế nào để có động lực tốt, hành vi đúng, và hiệu quả mỹ mãn hơn… có lẽ quyển sách “Tại sao tôi làm những gì tôi làm” sẽ cung cấp cho chúng ta một hệ thống kiến thức tương đối đầy đủ, với các lập luận chặt chẽ, dựa trên các nghiên cứu thực tế sinh động.
Đó chính là tầm quan trọng của sự tự quyết của mỗi người. Theo tác giả, khi đặt ra giải pháp cho vấn đề này, có hai lựa chọn: hoặc là thắt chặt kiểm soát (hứa khen thưởng hoặc đe dọa, trừng phạt) hoặc là khơi gợi con người hành động tự quyết, tập trung vào động lực của họ (cảm thấy tự do, tự nguyện khi hành động). Qua các nghiên cứu, thí nghiệm, Edward L. Deci & Richard Flaste đã nghiên cứu sâu về động lực của con người, xoay quanh sự phân biệt quan trọng trong hành vi, giữa việc nó là tự quyết hay bị kiểm soát.
Có nhiều ý kiến tranh luận xoay quanh hai lựa chọn này. Nếu bạn là một nhà lãnh đạo, người đứng đầu, giáo viên, bác sĩ, hoặc là phụ huynh… bạn sẽ chọn giải pháp nào? Thắt chặt kiểm soát (hứa khen thưởng cho người làm tốt; đe dọa, xử lý kỷ luật người không chịu trách nhiệm, người không tuân thủ yêu cầu). Hay là khơi gợi sự tự quyết đầy trách nhiệm của người khác bằng mọi cách?
Quyển sách chứa đựng 4 phần, gồm 13 chương, với nhiều thực nghiệm khoa học, nhiều câu chuyện thực tế, và kiến thức sâu rộng từ tác giả, sẽ khơi gợi các giải pháp đáng suy ngẫm để chúng ta có thể tự quyết định làm gì, và làm thế nào trong mối quan hệ phức tạp, trong một bối cảnh xã hội phức tạp bao quanh cuộc sống con người.
Sẽ ra sao nếu “tôi làm điều đó chỉ vì tiền”?
Nhận ra điều quan trọng là tác giả thuyết phục chúng ta tìm đến giải pháp khơi gợi sự tự chủ trong mỗi con người. Đó mới là động lực nội tại, là yếu tố quyết định để con người hành động hiệu quả và có trách nhiệm. Lâu nay, người ta đã sai khi nghĩ rằng động lực được tạo ra cho con người, chứ không phải là do chính con người tạo ra.
Ví dụ, khi nói về giải pháp hứa thưởng, sử dụng tiền để tạo động lực, tác giả trình bày các thực nghiệm và luận điểm thú vị, như: Tiền có thể tạo động lực cho con người (động lực từ bên ngoài), con người sẵn lòng tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau vì tiền. Họ buộc phải làm những công việc họ không thích, bởi vì họ cần tiền… Quan trọng là dù đồng tiền thúc đẩy con người, nhưng đồng thời nó cũng huỷ hoại động lực nội tại và gây ra hàng loạt tác động tiêu cực khác…
Thí nghiệm cũng chỉ ra, cái giá đầu tiên là con người mất đi niềm hứng thú trong nhiều hoạt động. Họ bắt đầu xem các hoạt động như công cụ để đạt được phần thưởng bằng tiền, vì vậy họ mất đi sự hào hứng và sức sống mà họ từng dành cho những hoạt động đó. Phát hiện này cho thấy con người đang mất kết nối với bản ngã bên trong khi họ dần bị phần thưởng bằng tiền điều khiển… khiến con người trở nên tha hoá - họ từ bỏ phần nào của bản người chân thật của họ - và tự ép bản thân làm những gì họ nghĩ là cần làm.
Từ việc phân tích những mặt trái của giải pháp kiểm soát bằng hứa thưởng hoặc đe doạ, tác giả đặt vấn đề: “Thay vì kiểm soát, hãy trao quyền lựa chọn, là khía cạnh trung tâm trong việc ủng hộ quyền tự chủ của một người. Điều quan trọng của một lựa chọn có ý nghĩa là nó phải sinh ra từ sự tự nguyện. Chính vì vậy, những người có uy quyền cần phải bắt đầu cân nhắc cách trao đi nhiều quyền lựa chọn hơn”.
Theo tác giả, “Chỉ khi các quá trình khởi xướng và điều chỉnh một hành động được tích hợp với các khía cạnh trong bản ngã con người thì hành vi mới là tự chủ và con người mới là chân thật”. Và “Tất cả các nghiên cứu đều chỉ ra rằng “sự tự thúc đẩy, thay vì động lực từ bên ngoài, mới là trung tâm của sự sáng tạo, trách nhiệm, hành vi lành mạnh và thay đổi lâu dài”.
Tự chịu trách nhiệm là điều quan trọng
Để khơi gợi sự tự chủ trong mỗi con người có dễ không? Tác giả chỉ ra rằng: “Việc khuyến khích tự chủ có thể rất khó khăn, đặc biệt với những người đã quen bị kiểm soát. Vì vậy, chúng ta cần kiên nhẫn; chúng ta cần làm việc với học sinh và nhân viên để đánh thức những gì căn bản trong bản chất của họ và những gì gần như chắc chắn sẽ dẫn họ đến kết quả tốt hơn. Chúng ta cần giúp họ trở lại nơi mà họ có sức sống, cảm thấy hứng thú và khao khát đón nhận những thử thách cũng như trách nhiệm. Chúng ta cần thúc đẩy sự tự chủ của họ, một phần bằng cách trao cho họ quyền lựa chọn”. Chỉ khi thật sự tự chủ con người mới có tự do. Hay theo cách viết của tác giả “tự do con người có nghĩa là thật sự tự chủ”.
Bàn về sự tự do, tác giả cho rằng “Tự do đích thực liên quan đến sự cân bằng giữa việc chủ động đối phó với môi trường xung quanh mình và tôn trọng nó. Tự do về mặt tâm lý đòi hỏi một thái độ chấp nhận người khác. Chúng ta không chỉ sống riêng mình mà còn là một phần của hệ thống rộng lớn hơn, và bởi vì bản ngã đích thực có những xu hướng kép hướng về sự tự chủ và gắn kết với người khác, nên người nào có hành động xuất phát từ một bản ngã được phát triển tốt sẽ chấp nhận những người khác và tôn trọng môi trường xung quanh, cũng như chủ động tác động đến cả hai”.
Và cuối cùng, theo Edward L. Deci & Richard Flaste “Tự do của con người dẫn đến chân nguyên, có nghĩa là chính mình. Và tự do sẽ đi cùng trách nhiệm, bởi vì đó là một phần trong con người thật của chúng ta. Bản chất của chúng ta là phát triển một cách có trách nhiệm, khi chúng ta nỗ lực trở nên hợp nhất với cộng đồng và xã hội…”
“Sao ta làm điều ta làm” là một quyển sách mà khi đọc nó, ta luôn liên hệ bản thân với câu hỏi thường trực “sao ta làm điều ta làm?”. Và thôi thúc việc tìm kiếm những giải pháp để làm điều ta làm được tốt đẹp hơn, đầy đủ trách nhiệm hơn.
