Sách giải mã là chìa khóa của cuộc đời của Pi

Xin báo trước rằng trong bài này, có nhiều thông tin tôi tổng hợp từ internet, phần còn lại là quan điểm cá nhân.

“Cuộc đời của Pi” của tác giả Yann Martel, được dịch bởi Trịnh Lữ và xuất bản bởi Nhã Nam

Tôi đã đọc Cuộc đời của Pi, cả bản tiếng Anh và tiếng Việt, đôi khi xen kẽ giữa hai phiên bản ngôn ngữ, và phải công nhận dịch giả Trịnh Lữ đã dành rất nhiều tâm huyết cho cuốn tiểu thuyết của Yann Martel.

Giống như các bạn, sau khi đọc xong, tôi cảm thấy rất rối rắm về nó. Một học giả đã viết rằng khi đọc một cuốn tiểu thuyết, ta trải qua hai trạng thái. Trạng thái đầu tiên là khi ta như sống trong câu chuyện, cảm nhận mọi diễn biến và tình tiết của nó. Trạng thái thứ hai là khi ta chia sẻ hoặc phản biện về quan điểm nhân sinh của tác giả.

Câu chuyện về Pi sống sót trên con thuyền cứu hộ với các loài động vật khác nhau mang nhiều yếu tố giả tưởng. Từ việc Pi thuần hóa con hổ Bengal cho đến việc gặp một người mù trôi dạt giữa biển khơi, rồi lên được một hòn đảo kỳ lạ với những con chồn biển và cây ăn thịt người. Để sống trong câu chuyện này, với những yếu tố giả tưởng của nó, người đọc phải 'tạm gác lại những nghi ngờ' của mình.

Khái niệm này, gọi là “suspension of disbelief” trong tiếng Anh, đã được Coleridge đưa ra từ thế kỷ 19 và cũng được áp dụng vào các bộ phim giả tưởng. Lưu ý là ta chỉ “tạm gác” mà thôi, để khi kết thúc cuốn sách hoặc rời khỏi rạp chiếu phim, ta quay lại với thực tại và những nghi ngờ của mình: ta suy nghĩ về quan điểm nhân sinh của tác giả - Yann Martel, và bắt đầu tranh luận về nó.

Nếu có cơ hội, tôi sẽ đặt một tiêu đề khác cho cuốn tiểu thuyết này, đó là “Mật mã của Yann Martel”. Thật vậy, cuốn tiểu thuyết này ẩn chứa nhiều chi tiết để người đọc khám phá. Dưới đây là một số chi tiết chính được tóm tắt.

“Pi, con tàu hàng”, bức tranh của Diane Young

'   1. Pi được Chúa ban cho một cơ hội để suy ngẫm   '

Mặc dù trong truyện, tác giả miêu tả Pi theo ba con đường tôn giáo: Hindu, Thiên Chúa và Hồi, nhưng có một yếu tố đặc biệt thuộc về thần học Do Thái.

Con tàu Nhật bị đắm trong câu chuyện được gọi là Tsimtsum. Tsimtsum không phải là một từ tiếng Nhật, mà là một khái niệm chính trong Do Thái học Kabbalah, được Isaac Luria sáng tạo ra vào thế kỷ 16 để giải thích mối quan hệ giữa Chúa và thế giới con người.

Câu hỏi cổ điển vẫn là: Nếu Chúa là một sức mạnh vô hạn, ánh sáng vô tận, vậy thì thế giới vật chất, với mọi khổ đau và trần tục, tại sao lại tồn tại?

Theo Isaac Luria, để tạo ra thế giới vật chất này, Chúa đã tự thu hẹp và hạn chế ánh sáng vô tận của mình, tạo ra một khoảng trống trung tâm. Khoảng trống này là nơi Chúa sáng tạo ra thế giới vật chất cho con người. Hành động này, trong tiếng Hebrew, được gọi là Tsimtsum. Qua Tsimtsum, Chúa tạo điều kiện cho con người tự trải nghiệm và nhận biết thế giới của mình, với mọi vui buồn và đau khổ. Chúa ẩn mình nhưng vẫn hiện hữu trong thế giới của con người. Và theo Do Thái học Kaballah, nhiệm vụ của con người là nhận thức và tái thiết sự hiện diện của Chúa.

“Cuộc đời của Pi”, bức tranh của Sarah

'   2. Đức tin cần được Pi phục hồi   '

Theo Do Thái học Kabbalah, sau Tsimtsum, Chúa tạo ra năm thế giới khác nhau, mỗi thế giới tương tác với quyền năng vô hạn của Chúa ở cấp độ khác nhau. Các thế giới này thường được biểu diễn bằng năm vòng tròn đồng tâm, với thế giới trần tục của con người nằm ở trung tâm, xa Chúa nhất, nhưng vẫn được soi rọi bởi một tia sáng từ bên ngoài.

Sau Tsimtsum, Chúa tạo ra năm thế giới khác nhau. Thế giới của con người là vòng tròn trung tâm, xa Chúa nhất, nhưng vẫn được soi rọi bởi một tia sáng từ bên ngoài.

Tôi đặc biệt ưa thích phần Pi trải qua những cơn giông bão giữa đại dương. Đó như một bức tranh sống động của Isaac Luria, khi Chúa chiếu ánh sáng màu nhiệm vào các chiếc bình, nhưng chúng quá mỏng manh và vỡ vụn, ánh sáng vương vãi khắp nơi. Điều tương tự có thể nói về đức tin mong manh của Pi trước cuộc hành trình đầy gian nan, như những chiếc bình đã từng vỡ vụn và cần phải được chắp vá từ đầu.

Alexis Rockman, “Pi Lạc Lối”, 2009, màu nước, mực, gouache trên giấy, 45.7 x 61cm

'   3. Về cái tên của Pi   '

Khi được hỏi về lý do chọn cái tên Pi, Yann Martel đã trả lời: “Tôi chọn Pi vì nó là một con số không thể giải thích. Các nhà khoa học lại sử dụng số này để giải thích trật tự của vũ trụ. Với tôi, tôn giáo cũng tương tự, không thể giải thích nhưng lại giúp ta nhận thức về vũ trụ.” Một lựa chọn đầy ý nghĩa, có thể liên kết với mô hình của Isaac Luria.

Tuy nhiên, có thể nên quan tâm hơn đến cái tên chính thức của Pi, Piscine Molitor. Piscine, nghĩa là hồ bơi, hình ảnh một chất liệu vô định (nước) bị giới hạn bởi ranh giới cố định (bể). Khi bể bơi đó lạc vào đại dương: nước hữu hạn trong biển bao la, nhưng vẫn riêng biệt, khao khát giữa bao la ấy. Liệu bạn thấy hình ảnh này có liên quan đến khái niệm Tsimtsum được đề cập trước đó không?

Tranh của Andrea Offermann

'   4. Về cái tên Richard Parker   '

Trong Cuộc đời của Pi, tên mà ta nhớ nhất có lẽ là Richard Parker - con hổ đi cùng Pi trong hành trình trên biển, đồng thời cũng là nguồn lo lắng không nguôi của Pi. Tên này dường như là một sự trùng hợp kỳ lạ trong lịch sử đắm tàu. Năm 1838, Edgar Allan Poe viết một tiểu thuyết kể về một vụ đắm tàu, với một người tên Richard Parker trôi dạt trên biển và cuối cùng bị ăn thịt để sống sót.

Hơn bốn mươi năm sau, vào năm 1884, một vụ đắm tàu thật sự xảy ra. Trên thuyền cứu nạn, có một thanh niên tên Richard Parker, người cuối cùng bị ba thủy thủ khác ăn thịt.

Điều đáng chú ý là quan điểm của những người liên quan đến vụ đắm tàu năm 1884. Trong giới thủy thủ, vẫn tồn tại một quy ước gọi là “Thuần phong biển”. Theo đó, việc ăn thịt đồng loại để sống sót trên biển được coi là chấp nhận được. Mặc dù phiên tòa đã kết tội những thủy thủ ăn thịt Richard Parker, nhưng vụ án vẫn phản ánh cuộc tranh luận về giới hạn giữa bản năng và nghĩa vụ xã hội, giữa sự sống còn và trách nhiệm với đồng loại.

Vậy Yann Martel muốn gì khi chọn tên Richard Parker cho con hổ? Liệu Richard Parker, biểu tượng của câu chuyện về cuộc sống, về thiên nhiên và về Chúa, có phải là nạn nhân của sự thô bạo của những kẻ đồng loại - không phải là Pi mà là câu chuyện thứ hai - khi bị ăn thịt?

Hình ảnh hổ Richard Parker và Pi trên thuyền, trong bức tranh của ShOeBoXfAn130

***

Pi trải qua một cuộc hành trình trên biển kéo dài hàng trăm ngày. Trên thuyền, Pi và các con vật từ vườn thú cùng đấu tranh cho sự sống sót. Có con chết, có con sống sót, nhưng cuối cùng thuyền vẫn chìm. Mọi điều này diễn ra trong một bầu không khí kỳ lạ - “mà chỉ có Chúa mới hiểu”. Khi đội cứu hộ đến, Pi kể lại câu chuyện này nhưng không ai tin. Vì vậy, Pi phải kể một phiên bản thứ hai để con người có thể tin.

Trong phiên bản này, mỗi con vật được đổi thành một con người. Phiên bản này tàn bạo hơn (bởi vì là con người). Nhưng đến lượt những người cứu hộ, họ không muốn tin vào phiên bản này vì nó quá tàn bạo, quá trần trụi. Và Pi nói, tùy bạn, tùy bạn lựa chọn. Và người nghe lựa chọn phiên bản 1, dù đó là câu chuyện khốn khổ, nhưng trong đó vẫn có Chúa. Giống như tác giả Yann Martel, trong một số cuộc phỏng vấn, đã nói: “Cuộc đời là một câu chuyện... Bạn có thể chọn câu chuyện của mình... Và câu chuyện có Chúa là câu chuyện hay hơn”.

Tôi vẫn tin vào câu chuyện thứ hai, về những người “diệt” nhau trên thuyền, mặc dù kinh hoàng. Đọc lần đầu, tôi chỉ lướt qua vì quá sốc. Nhưng sau đó, tôi phải đọc lại để suy ngẫm liệu có điều gì tốt đẹp ẩn sau đó không. Và tôi thấy trong đó vẫn có sự chăm sóc của con người với con người, trận chiến không cân sức, sự hy sinh của mẹ cho con, và kết cục đáng đời của kẻ xấu.

Trong câu chuyện thứ hai, tôi nhận thấy ranh giới giữa sống còn và nhân tính, rằng khi vượt qua giới hạn nhân tính, người ta không còn khát vọng sống nữa.

“Cuộc đời của Pi”, tranh của Fritman

Sau khi đọc xong Cuộc đời của Pi, tôi suy ngẫm và tổng hợp. Một nhà phê bình nhận xét rằng Yann Martel đã sử dụng chủ nghĩa phân tầng trong tiểu thuyết này. Khái niệm phân tầng thường được dịch là “giải tỏa cấu trúc”. Dường như Yann Martel đã kể hai câu chuyện, với các khái niệm đối lập như đức tin/sự vô thần, con người/Chúa, bản năng/chuẩn mực xã hội, hiện thực/nhận thức… để người đọc tự suy ngẫm và rút ra những bài học cho bản thân.

Vậy câu “Và như vậy với Chúa” mà Pi nói khi đám nhân viên cứu hộ nhất trí chọn tin theo phiên bản 1 có thể “dịch” là gì? Là:
– Và Chúa cũng nhìn nhận vậy?
– Và đó là ý của Chúa?

Như Yann Martel đã làm, “Và bạn cũng có thể lựa chọn câu cho riêng mình, miễn là có Chúa”.

Theo thông tin từ Soi.today.