Sầm Nghi Đống

Sầm Nghi Đống (giản thể: 岑宜栋; phồn thể: 岑宜棟) là một tướng lĩnh của triều đại nhà Thanh, đã bị quân Tây Sơn đánh bại và tự vẫn tại núi Loa, Khương Thượng gần thành Thăng Long.

Tiểu sử

Sầm Nghi Đống là một lãnh chúa tại Điền Châu, thuộc gia tộc họ Sầm của dân tộc Choang, được nhà Minh bổ nhiệm làm Tri huyện Điền Châu từ thời Sầm Bá Nghi (1368). Trước khi xâm lược Đại Việt, Sầm Nghi Đống giữ chức tri châu ở Điền Châu, Vân Nam, với cấp bậc ngũ phẩm.

Tham gia cuộc xâm lược Đại Việt

Theo yêu cầu cứu viện của Lê Chiêu Thống, vua Thanh Càn Long đã cử Tổng đốc Lưỡng Quảng, Tôn Sĩ Nghị, chỉ huy đội quân dưới danh nghĩa hỗ trợ Lê Chiêu Thống về Thăng Long, thực chất là để xâm lược Đại Việt.

Cuối tháng 10 âm lịch năm 1788, quân Thanh chia thành ba hướng tấn công Việt Nam. Một hướng là quân Điền Châu của Sầm Nghi Đống tiến vào qua Cao Bằng. Hai hướng còn lại từ Vân Nam qua Tuyên Quang và từ Quảng Tây qua Lạng Sơn. Sau khi chiếm thành Thăng Long, quân Điền Châu của Sầm Nghi Đống được giao trấn giữ đồn Khương Thượng, phía Tây Nam thành Thăng Long, tại khu vực quận Đống Đa của Hà Nội hiện nay.

Ngày mùng 4 tháng Giêng năm Kỷ Dậu (29 tháng 1 năm 1789 dương lịch), chỉ huy đồn Ngọc Hồi, Hứa Thế Hanh, đã thông báo cho Tôn Sĩ Nghị về việc đồn Hà Hồi (khoảng 20 km từ Thăng Long) bị thất thủ và quân Tây Sơn do Quang Trung chỉ huy đang tiến đánh đồn Ngọc Hồi. Tôn Sĩ Nghị phải khẩn trương điều quân tăng viện cho đồn Ngọc Hồi và cử 20 kỵ binh để liên tục cập nhật tình hình từ đồn Ngọc Hồi về Thăng Long. Quân Thanh tập trung phòng thủ đồn Ngọc Hồi mà không lường trước việc bị tấn công tại đồn Khương Thượng. Trong khi đó, quân Tây Sơn chỉ phô trương sức mạnh bên ngoài đồn Ngọc Hồi mà chưa tấn công.

Đêm mùng 4 rạng ngày mùng 5 tháng Giêng năm Kỷ Dậu (30 tháng 1 năm 1789 dương lịch), đồn Khương Thượng-Đống Đa do Sầm Nghi Đống trấn giữ bất ngờ bị tấn công bởi quân Tây Sơn do đô đốc Đặng Tiến Đông chỉ huy. Theo Thánh vũ ký của Nguỵ Nguyên thời nhà Thanh, quân Tây Sơn sử dụng súng trên lưng voi chiến tấn công đồn Khương Thượng, khiến quân Thanh chết nhiều. Sầm Nghi Đống không thể giữ đồn và đã tự sát bằng cách thắt cổ trên đài chỉ huy.

Một số tài liệu nghiên cứu gần đây cho thấy Sầm Nghi Đống không tự sát ngay lập tức, mà cố thủ chờ cứu viện từ Tôn Sĩ Nghị. Khi không thấy quân ứng cứu, ông mới tuyệt vọng và tự sát.

Đền thờ

Sau chiến tranh, để thúc đẩy việc bình thường hóa quan hệ với nhà Thanh, vua Quang Trung đã cho đưa xác Sầm Nghi Đống về Trung Quốc để chôn cất và cho phép người Hoa xây dựng đền thờ Sầm Nghi Đống tại khu vực ngõ Sầm Công, nay là ngõ Đào Duy Từ trên phố Đào Duy Từ, Hà Nội. Nữ sỹ Hồ Xuân Hương đã đến đền và viết bài thơ Nôm vịnh về đền, còn gọi là Đề đền Sầm Nghi Đống, với ý mỉa mai:

Nhìn ngang thấy bảng treo,

Đền Thái thú đứng lặng lẽ.

Giả như đổi số làm trai được,

Thì hào kiệt có phải đến thế?

Trong văn hóa đại chúng

• Trận Ngọc Hồi – Đống Đa
• Gò Đống Đa

Ghi chú

• Lê Đình Sĩ (chủ biên), Thăng Long Hà Nội: Những trang sử hào hùng chống ngoại xâm, Nhà xuất bản Hà Nội, 2010.