Sâu dừa

Sâu dừa, sâu chà là, bọ cọ đỏ, bọ cọ châu Á (Asian palm weevil), bọ Sago hay ấu trùng Sago (tên khoa học: Rhynchophorus ferrugineus) là một loại côn trùng thuộc họ bọ vòi voi (Curculionidae) sống ở các khu vực nhiệt đới châu Á. Ấu trùng của nó thường sinh sống trong thân cây dừa, nhưng cũng thích cây cau, cây chà là (một cây họ hàng với cau, trồng để thu hoạch quả), và cây cọ Sago. Người dân địa phương coi chúng là món ăn ngon và bổ dưỡng.

Đặc điểm

Giới tính: Khó phân biệt giữa sâu đực và sâu cái bằng mắt thường; cần dựa vào đặc điểm của vòi. Vòi của con đực ngắn hơn và có một chùm lông tơ màu vàng hoặc nâu sẫm ở đầu vòi, trong khi con cái không có lông tơ này.

Con cái trưởng thành bay đến các thân cây dừa và sử dụng vòi để khoan lỗ vào thân cây dừa hoặc tận dụng các vết nứt tự nhiên hoặc những vết thương do kiến vương gây ra để xâm nhập vào phần mềm của cây. Sau khi vào bên trong, chúng đẻ từ vài chục đến vài trăm trứng. Ngoài ra, chúng cũng có thể đẻ trứng trực tiếp trên các phần mềm gần đỉnh sinh trưởng.

Trứng có màu trắng, hình dáng thon dài, giống như hạt gạo (không giống trứng kiến vương, hình tròn), dài từ 1 - 2,5 mm. Sau khoảng 3 - 4 ngày, trứng sẽ nở thành ấu trùng màu trắng, không có chân (khác với ấu trùng kiến vương có 3 cặp chân), màu vàng nhạt, thân phình to ở giữa, đầu màu nâu đỏ. Giai đoạn L3 có thể đạt chiều dài từ 40 - 50 mm. Ấu trùng sống từ 50 - 70 ngày trong thân cây trước khi biến thành nhộng.

Nhộng: Đuông có vòng đời khác biệt so với các loài bọ cánh cứng khác, với 5 giai đoạn phát triển (không phải 4 như kiến vương). Đến giai đoạn L3, ấu trùng béo mập sẽ tạo một kén hình bầu dục (Cocoon) từ sợi xơ trong thân cây (dừa, chà là) hoặc trong các bẹ lá trên ngọn. Trong kén này, đuông sẽ hóa thành nhộng. Giai đoạn nhộng kéo dài khoảng 15 - 20 ngày. Khi trưởng thành, nó chui ra khỏi kén và bay ra ngoài để tìm bạn tình.

Tác hại

Ấu trùng có hàm rất mạnh, ăn cả phần nhu mô và phần sợi già của cây dừa. Khi mới nở, ấu trùng đục vào bên trong thân cây hoặc vào bó lá ngọn. Khi tấn công vào bó lá ngọn, chúng cắn phá củ hủ, làm hư thối củ hủ, dẫn đến hư đỉnh sinh trưởng, lá ngọn héo vàng và rụng xuống, chỉ còn lại những lá già xanh, sau đó các lá già cũng từ từ rụng đi. Khi phát hiện, thường đã quá muộn, cây dừa đã chết vì đám sâu béo mũm mĩm đã đục rỗng ruột thân cây.

Nếu quan sát kỹ, bạn sẽ thấy nhiều kén sâu trên các bẹ lá ngọn của cây dừa. Khi bị tấn công trên thân cây, cây vẫn có thể sống nhưng năng suất sẽ giảm. Trên thân cây sẽ xuất hiện nhiều lỗ đục nhỏ có đường kính khoảng 1-2 cm, với xác bã rơi ra từ mỗi lỗ và ít nhựa màu nâu chảy dọc theo thân, tạo ra mùi khai do các mô bên trong bị lên men. Trong trường hợp nặng, thân cây có thể bị gãy ngang vì đã bị rỗng.

Khi đuông tấn công, phần ngọn cây dừa sẽ chết và lá sẽ khô héo. Nếu áp tai vào thân cây, bạn sẽ nghe thấy tiếng xào xạo từ các ấu trùng đang ăn. Đuông có thể gây hại cho cây dừa quanh năm, nhưng thường tập trung nhiều vào mùa mưa từ tháng 7 đến tháng 10.

Ẩm thực

Ấu trùng được xem là món ăn đặc sản ở nhiều khu vực Đông Nam Á với nhiều cách chế biến khác nhau. Chúng rất được ưa chuộng ở Malaysia, Thái Lan, miền đông Indonesia gần Maluku và Papua New Guinea. Vị của đuông được mô tả giống như kem sống, không giống như thịt xông khói hay thịt nấu chín. Chúng thường được chế biến với bột cao lương. Tại New Guinea, sâu cao lương được rang để kỷ niệm các dịp đặc biệt.

Ấu trùng có thể được ăn sống hoặc rang và được coi là món ăn giàu dinh dưỡng đặc biệt đối với các dân tộc thiểu số như người Dayak, người Asmat, người Korowai, và các dân tộc miền nam New Guinea. Khi ăn sống, cần phải ngắt đầu chúng ra vì chúng có thể cắn vào lưỡi. Ở Việt Nam, ấu trùng thường được ăn sống với nước mắm hoặc chế biến bằng cách nấu hoặc hấp, ăn kèm với gạo nếp và rau sống hoặc nấu với cháo.

Việt Nam

Sâu dừa và sâu chà là hiện đang là món đặc sản được yêu thích tại các thành phố lớn. Trước đây, nông dân thường bắt chúng để cho gà ăn. Sau đó, nhiều người thử ấu trùng và cảm thấy món ăn này khá ngon. Do suốt năm, ấu trùng chỉ ăn phần cổ hũ dừa, nên thịt chúng mang hương vị thơm của dừa kết hợp với độ béo của ấu trùng, tạo thành món ăn bổ dưỡng và khó tìm.

Vì nhu cầu tiêu thụ không được đáp ứng, nhiều gia đình đã thử nuôi đuông tại nhà và một số đã thành công. Tuy nhiên, việc nuôi đuông tại nhà bị cấm (chẳng hạn như theo Chỉ thị số 01/2015/CT-UBND do tỉnh Bến Tre ban hành) vì có thể gây ra sự phát tán ra môi trường tự nhiên và làm hại các vườn dừa.

Một kg đuông dừa có giá trung bình khoảng 400 nghìn đồng, nhưng trong những thời điểm hiếm hàng, giá có thể lên đến 700 - 800 nghìn đồng và vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu của những người yêu thích món đặc sản miền Tây này.