Shisha

Shisha (شيشة), từ shīshe (شیشه) trong tiếng Ba Tư, còn gọi là ống nước hay “thuốc lào Ả Rập,” là một thiết bị dùng để hút thuốc với một hoặc nhiều thân (thường bằng thủy tinh), trong đó khói được lọc và làm mát qua nước. Có nguồn gốc từ Ấn Độ, shisha đã trở nên phổ biến tại Trung Đông và đang ngày càng được biết đến ở Bắc Mỹ, Châu Âu, Châu Úc và Brasil.

Tên gọi

Tùy thuộc vào từng vùng, shisha hoặc hookah có nhiều tên gọi khác nhau: trong tiếng Ả Rập, nó được gọi là Shisha (شيشة), Nargeela (نرجيلة) hoặc Argeela (أركيلة\أرجيلة), và được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới Ả Rập; ở Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập, Hy Lạp, Síp, Armenia, Azerbaijan, Liban, Iraq, Jordan, và Syria, thường gọi là Narguileh (có thể được đọc là Argilah). Từ Narghile có nguồn gốc từ tiếng Ba Tư nārghile, nghĩa là dừa, và từ này bắt nguồn từ tiếng Phạn nārikela (नारिकेला), cho thấy shisha xưa kia được làm từ vỏ dừa.

Lịch sử

Nguồn gốc chính xác của shisha vẫn chưa rõ. Theo Cyril Elgood (trang 41, 110), mà không ghi nguồn tham khảo, người phát minh ra shisha có thể là Hakim Abu’l-Fatḥ Gīlānī (mất năm 1588), một bác sĩ Ba Tư làm việc tại cung điện Mughal Akbar I (1542 - 1605). Sau khi thuốc lá được mang vào Ấn Độ, Hakim, hậu duệ của Abdul-Qadir Gilani từ tỉnh Gilan, đã sống tại Ấn Độ và trở thành bác sĩ trong cung điện Mughal, lo ngại việc hút thuốc lá ngày càng phổ biến trong giới quý tộc, đã sáng chế một hệ thống để khói phải đi qua nước nhằm 'tinh lọc' nó. Ông phát minh ra ḡalyān sau khi Asad Beg, đại sứ Bijapur, khuyến khích Akbar sử dụng thuốc lá. Khi thiết bị này trở nên phổ biến trong giới quý tộc, nó nhanh chóng trở thành biểu tượng của đẳng cấp. Truyền thống này vẫn được giữ gìn ở phía bắc Ấn Độ trong các cộng đồng như Jat, Bisnois, Rajput, v.v. Một bài thơ của nhà thơ Ba Tư Ahlī Šīrāzī (mất năm 1535) cũng đã đề cập đến việc sử dụng ḡalyān, cho thấy nó có thể đã tồn tại từ thời vua Ṭahmāsp I (1514-1576). Do đó, có thể Abu’l-Fatḥ Gīlānī chỉ là người phổ biến ḡalyān từ Ba Tư đến Ấn Độ.

Cấu trúc và hoạt động

Thành phần

Ngoài ống dây, shisha bao gồm nhiều thành phần, trong đó có bốn phần chính rất quan trọng.

Chén, hay còn gọi là đầu shisha, là bộ phận chứa thuốc lá và than. Thường được làm từ đất sét hoặc cẩm thạch, chén giữ vai trò quan trọng trong quá trình hút, giúp đốt thuốc lá bằng cách giữ than ở nhiệt độ thích hợp. Thuốc lá được đặt vào chén, sau đó phủ một lớp giấy bạc có lỗ hoặc màn bằng thủy tinh hoặc kim loại, rồi đặt than hồng lên trên.

Có những biến thể của chén shisha, trong đó người ta sử dụng trái cây thay vì chén đất truyền thống. Trái cây được khoét rỗng và tạo hình tương tự như chén đất, sau đó thuốc lá được bỏ vào và đốt tương tự như cách truyền thống.

Gần đây, chén shisha đã được cải tiến để giữ nước ép trong thuốc lá. Hai mẫu chén shisha nổi bật với thiết kế này là Chén Tangiers Phunnel và Chén Sahara Vortex.

Màn gió shisha là một tấm lưới với lỗ nhỏ đặt trên chén. Nó giúp ngăn gió làm thay đổi nhiệt độ và tốc độ cháy của than, đồng thời giữ cho tro và tàn không bay ra ngoài. Màn gió cũng hạn chế việc than bị văng ra khi có va chạm.

Vòi shisha là ống dẻo dài giúp hút khói từ chén và làm nguội khói trước khi hít vào. Đầu ống thường được gắn một miếng hút bằng kim loại, gỗ hoặc nhựa với thiết kế đa dạng. Một shisha có thể có một hoặc nhiều vòi.

Thân shisha là một ống rỗng, với chén được gắn phía trên. Đôi khi, người ta lắp thêm xô đá giữa thân và chén để làm mát khói. Phía dưới ống có một ống hẹp chìm trong nước, và nơi tiếp xúc với bình nước được bịt kín bằng miếng đệm. Có ít nhất hai lỗ thoát khí phía trên mặt nước, và vòi có thể được gắn vào một hoặc nhiều lỗ này.

Nhiều shisha được trang bị van làm sạch, kết nối với bình nước và ra ngoài không khí để loại bỏ khói cũ tích tụ. Van một chiều này thường có một viên bi đơn giản làm nắp, và sẽ mở ra khi thổi vào vòi.

Thân shisha đặt trên một bình nước, với đầu dưới của ống thân chìm dưới mặt nước. Khói đi qua thân và thoát ra từ đầu dưới, tạo ra bọt trong nước, giúp làm mát và làm ẩm khói. Nước trái cây có thể được thêm vào hoặc thay thế hoàn toàn nước, và bạn cũng có thể cho thêm miếng trái cây, lá bạc hà hoặc đá viên.

Đĩa hay khay tàn thuốc nằm ngay dưới chén để hứng tàn từ than, giữ cho khu vực xung quanh sạch sẽ.

Vành đai trong shisha thường được đặt giữa các phần như chén và thân, giữa miếng đệm thân và bình nước, và giữa thân với vòi. Dù không bắt buộc, vành đai giúp làm kín các mối nối, giảm lượng khí lọt vào và tăng cường lượng khói khi hút.

Miếng khuếch tán là một bộ phận nhỏ bằng nhựa có lỗ, gắn vào cuối ống. Khi hoàn toàn chìm trong nước, nó giúp phá vỡ các bọt khí trong quá trình lọc khói, làm cho khói sạch hơn và giảm tiếng ồn. Thiết bị này thường thấy trong các shisha cao cấp, nhưng không phải là yêu cầu bắt buộc.

Cách hoạt động

Nước được đổ vào bình dưới shisha sao cho đầu ống thân ngập trong nước vài centimet. Nước càng sâu, lực hút càng lớn. Thuốc lá được cho vào chén ở đầu shisha và than hồng được đặt trên thuốc lá. Một số văn hóa dùng miếng thiếc hoặc màn kim loại để ngăn thuốc lá tiếp xúc trực tiếp với than, giảm lượng tro và nhiệt độ đốt thuốc.

Khi hút vòi, khí được đẩy qua than và vào chén chứa thuốc. Khí nóng từ than làm thuốc bay hơi, tạo ra khói, rồi đi qua ống thân và vào nước trong bình. Khói tạo bọt, giảm nhiệt, và tràn lên trên bình, nơi có vòi. Khi hút, khói vào phổi và sự thay đổi áp suất trong bình kéo khí vào than, tiếp tục quá trình.

Nếu shisha không được sử dụng trong thời gian dài, khói trong bình nước sẽ trở nên 'cũ' và không còn ngon. Khói cũ sẽ được xả ra ngoài qua van làm sạch, nếu có.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Nhiều người nghĩ khói shisha ít nguy hiểm hơn khói thuốc lá. Hơi nước từ shisha làm giảm cảm giác khó chịu và tạo cảm giác an toàn giả, làm giảm lo lắng về tác hại sức khỏe thực sự. Các bác sĩ tại nhiều bệnh viện, bao gồm Phòng khám Mayo, khẳng định rằng hút shisha có tác động sức khỏe tương tự như hút thuốc lá, và nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới cũng xác nhận điều này.

Mỗi lần hút shisha kéo dài hơn 40 phút, với 50 đến 200 lần hít, mỗi lần từ 0,15 đến 0,5 lít khói. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới và Hội Ung thư Hoa Kỳ, một giờ hút shisha có thể cung cấp gấp 100 đến 200 lần khói và nhiều hơn 70% nicotine so với hút một điếu thuốc lá.

Nghiên cứu năm 2005 cho thấy người hút shisha có nguy cơ mắc bệnh răng miệng gấp 5 lần so với người không hút. Nguy cơ ung thư phổi của người hút shisha cũng cao gấp 5 lần so với người không hút.

Nước lọc khói không hiệu quả trong việc loại bỏ tất cả các chất độc hại.

Nghiên cứu về hút shisha và ung thư tại Pakistan, xuất bản năm 2008, nhằm xác định mức độ CEA huyết thanh ở những người chỉ hút shisha, tức là không hút thuốc lá hay các sản phẩm khác. Họ hút shisha từ 1 đến 4 lần mỗi ngày, mỗi lần 120g hỗn hợp thuốc lá-mật đường (tương đương với 60 điếu thuốc) và hút hết trong 1 đến 8 lượt. Mức độ CEA trong nhóm hút shisha thấp hơn nhóm hút thuốc điếu, nhưng sự khác biệt không đáng kể. Nghiên cứu cũng cho thấy hút shisha nặng làm tăng đáng kể lượng CEA.

Chú thích

Liên kết ngoài

• Báo cáo của WHO về ống nước (hookah), từ Nhóm Nghiên cứu WHO về Quy định Sản phẩm Thuốc lá (TobReg).
• Phê bình báo cáo của WHO về ống nước (hookah) của Chaouachi Kamal. Phê bình 'Ghi chú Tư vấn' của WHO về 'Hút thuốc bằng ống nước: Tác động sức khỏe, nhu cầu nghiên cứu và các hành động được khuyến nghị bởi các nhà quản lý'. Tạp chí Kết quả Tiêu cực trong Sinh học 2006 (17 tháng 11); 5:17 (Truy cập nhiều)
• Bằng chứng khoa học về các nguy cơ sức khỏe của việc hút hookah Lưu trữ 2008-07-10 tại Wayback Machine (University of Maryland, College Park: ngày 9 tháng 6 năm 2008, vol 17, issue 23)