So sánh địa hình vùng núi Đông Bắc và Tây Bắc như thế nào? Địa lý lớp 8

1. Địa hình vùng núi Tây Bắc

1.1 Vị trí của vùng núi Tây Bắc

Vùng núi Tây Bắc nằm ở phía tây Bắc Việt Nam, tiếp giáp với Lào và Trung Quốc. Đây là một phần của khu vực Tây Bắc Bắc Bộ, một trong ba tiểu vùng địa lý tự nhiên của Bắc Bộ Việt Nam, bên cạnh Vùng Đông Bắc và Đồng bằng sông Hồng.

Về vị trí địa lý, khu vực Tây Bắc vẫn chưa có định hình rõ ràng. Có quan điểm cho rằng đây là vùng nằm ở phía nam sông Hồng, hoặc phía nam dãy núi Hoàng Liên Sơn. Một số nhà địa lý cho rằng khu vực này được giới hạn bởi dãy Hoàng Liên Sơn ở phía đông và dãy núi Sông Mã ở phía tây. Với vị trí như vậy, vùng Tây Bắc sở hữu những ưu điểm và hạn chế đặc trưng.

• Ưu điểm:
  • Nơi đây có nguồn khoáng sản phong phú như đồng, chì, kẽm ở Sơn La; đất hiếm ở Lai Châu;... tạo điều kiện thuận lợi cho ngành công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản.
  • Diện tích rừng rộng lớn cùng sự đa dạng về đất đai hỗ trợ sự phát triển lâm nghiệp, cây công nghiệp, cây ăn quả và chăn nuôi.
  • Tiềm năng thủy điện lớn, giúp phát triển ngành thủy điện và cung cấp năng lượng cho công nghiệp, kinh tế và đời sống.
  • Vùng có nhiều danh lam thắng cảnh như hang động, thác nước, hồ Ba Bể, cây cối cổ thụ, và khí hậu mát mẻ, thuận lợi cho ngành du lịch.
• Nhược điểm:
  • Địa hình cao, bị chia cắt, nhiều hẻm vực và dốc đứng gây khó khăn trong việc khai thác tài nguyên, xây dựng cơ sở hạ tầng và phát triển giao thông.
  • Địa hình dễ xảy ra hiện tượng trượt đất, lở đá do lũ quét, ảnh hưởng đến giao thông, con người và tài sản.
  • Khu vực có thể xảy ra động đất tại các nơi bị đứt gãy.
  • Thường xuyên gặp thiên tai như lốc xoáy, mưa đá, sương muối.

 1.2 Các tỉnh thuộc vùng núi Tây Bắc

Vùng núi Tây Bắc hiện bao gồm 4 tỉnh: Điện Biên, Lai Châu, Sơn La, và Hòa Bình.

 1.3 Đặc điểm của vị trí vùng núi Tây Bắc

Đặc điểm địa hình

Địa hình Tây Bắc nổi bật với sự hiểm trở, đặc trưng bởi các khối núi và dãy núi cao theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Dãy Hoàng Liên Sơn kéo dài 180km và rộng 30km, với các đỉnh cao từ 2800 đến 3000m. Đặc biệt, dãy núi Sông Mã dài 500km, với đỉnh cao trên 1800m, và giữa dãy núi là vùng đồi núi thấp của lưu vực sông Đà. Ngoài sông Đà, khu vực này còn có các sông nhỏ và suối như thượng lưu sông Mã.

Đặc biệt, trong địa máng sông Đà có dãy cao nguyên đá vôi kéo dài từ Phong Thổ đến Thanh Hóa, chia thành các cao nguyên Tà Phình, Mộc Châu, và Nà Sản. Ngoài ra, còn có các lòng chảo như Điện Biên, Nghĩa Lộ, Mường Thanh.

Địa hình Tây Bắc đã hình thành cách đây khoảng 500 triệu năm và vẫn đang thay đổi. Ban đầu, khu vực này là biển, với dãy Hoàng Liên Sơn và Sông Mã là những điểm nổi lên trên mặt biển. Sau hàng triệu năm, biển dần rút ra, gây sụt lún và hình thành các tầng đá phiến và đá vôi.

Vào cuối đại Cổ sinh (khoảng 300 triệu năm trước), dãy Hoàng Liên Sơn và Sông Mã đã được nâng lên, trong khi các máng sông Đà vẫn chìm dưới biển. Khoảng 150 triệu năm trước, chu kỳ tạo núi Indochina làm cho các bờ địa máng gần lại, tạo nên các nếp uốn lớn và nâng tầng đá vôi lên, hình thành các cao nguyên đá vôi hiện tại. Quá trình tạo núi còn có sự xâm nhập của magma, nâng cao vùng Tây Bắc lên tới 1000 mét.

Do nằm trong địa máng và vỏ trái đất rất động, vùng Tây Bắc có nguy cơ động đất cao nhất ở Việt Nam.

Thứ hai, đặc điểm khí hậu

Tại khu vực Tây Bắc, dù khí hậu chung không có nhiều khác biệt giữa các khu vực, nhưng sự biểu hiện của khí hậu lại rất đa dạng theo chiều ngang và chiều dọc. Dãy núi Hoàng Liên Sơn, dài theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, đóng vai trò như một bức tường ngăn chặn gió mùa đông (hướng Đông Bắc - Tây Nam) không cho vào Tây Bắc mà không bị suy yếu nhiều. Điều này khác biệt với vùng Đông Bắc, nơi hệ thống vòng cung mở rộng theo hình quạt cho phép các đợt sóng lạnh có thể lan xuống đồng bằng sông Hồng và xa hơn về phía Nam. Do đó, khí hậu Tây Bắc thường ấm hơn Đông Bắc, với sự chênh lệch có thể lên tới 2-3 độ C do ảnh hưởng của độ cao.

Khí hậu ở các vùng núi có đặc điểm ẩm ướt với chế độ nhiệt-ẩm. Sườn đón gió (sườn đông) nhận lượng mưa lớn, trong khi sườn tây tạo điều kiện cho gió 'phơn' (hay còn gọi là 'gió lào') hình thành khi thổi xuống thung lũng, hiện rõ nhất ở Tây Bắc.

Tóm lại, việc nghiên cứu khí hậu trong các vùng trung du và miền núi rất quan trọng vì khí hậu có sự biến đổi rõ rệt trên từng khu vực nhỏ, và các biến cố khí hậu ở miền núi có thể cực đoan, đặc biệt khi lớp phủ rừng bị suy giảm và lớp phủ thổ nhưỡng bị thoái hóa. Mưa lớn và tập trung có thể gây ra lũ, và kết hợp với một số điều kiện khác có thể dẫn đến lũ quét. Hạn hán vào mùa khô cũng thường xảy ra và có thể kéo dài, vượt quá khả năng chịu đựng của cây cối.

Thứ ba, đặc điểm về dân cư

Vùng Tây Bắc chủ yếu là không gian văn hóa của người Thái, nổi bật với điệu múa xòe hoa đặc trưng. Dân tộc Mường là nhóm dân cư đông đảo nhất ở đây, ngoài ra còn có khoảng 20 dân tộc khác như Mông, Dao, Tày, Kinh, Nùng,...

Tây Bắc là điểm đến không thể quên với hình ảnh những cô gái Thái trong trang phục áo dài rực rỡ, đặc trưng của vùng đất này.

Dân cư Tây Bắc phân bố rõ rệt theo địa hình và độ cao. Vùng đỉnh núi (rẻo cao) là nơi sinh sống của các dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Mông - Dao, Tạng Miến, với phương thức canh tác chủ yếu là phát nương làm rẫy, phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên. Vùng sườn núi (rẻo giữa) có các dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khmer, chủ yếu trồng lúa cạn, chăn nuôi gia súc và làm thủ công. Vùng thung lũng, chân núi là nơi cư trú của các dân tộc thuộc nhóm ngôn ngữ Việt - Mường, Thái - Kadai, với điều kiện tự nhiên thuận lợi cho nông nghiệp và các ngành nghề khác. Sự khác biệt về điều kiện sinh sống và phương thức lao động tạo nên sự đa dạng văn hóa, dù văn hóa chủ đạo vẫn là văn hóa dân tộc Mường.

Sự phân bố dân cư đã tạo nên những đặc trưng riêng biệt của vùng Tây Bắc, với sự đa dạng về thiên nhiên, đời sống và phong tục tập quán, đóng góp vào sự phong phú của văn hóa đất nước.

2. Địa hình vùng núi Đông Bắc

Vùng Đông Bắc nằm ở phía Bắc của đồng bằng sông Hồng, Việt Nam. Tên gọi Đông Bắc được dùng để phân biệt với vùng Tây Bắc, thực chất nó nằm ở phía Bắc và Đông Bắc của Hà Nội, rộng lớn hơn so với vùng Việt Bắc. Đây là một trong ba tiểu vùng địa lý tự nhiên của Bắc Bộ, cùng với Tây Bắc và Đồng bằng sông Hồng.

 2.1 Đặc điểm địa hình

Vùng Đông Bắc chủ yếu là núi và trung du, với nhiều khối núi đá vôi và núi đất. Phía tây của vùng, từ thung lũng sông Hồng đến thượng nguồn sông Chảy, cao hơn và cấu tạo chủ yếu từ đá granit, đá phiến và các cao nguyên đá vôi. Đây thực chất là phần rìa của cao nguyên Vân Nam. Các đỉnh núi cao nổi bật ở Đông Bắc như Tây Côn Lĩnh và Kiêu Liêu Ti đều tập trung ở đây.

Phía bắc, gần biên giới Việt - Trung, có các cao nguyên sơn nguyên từ tây sang đông, bao gồm cao nguyên Bắc Hà, cao nguyên Quản Bạ và cao nguyên Đồng Văn. Hai cao nguyên Bắc Hà và Quản Bạ có độ cao trung bình từ 1000-1200m, trong khi cao nguyên Đồng Văn cao tới 1600m. Sông suối chảy qua các cao nguyên này tạo ra những hẻm núi dài và sâu. Một số đồng bằng nhỏ như Thất Khê, Lạng Sơn, Lộc Bình và Cao Bằng cũng có mặt.

Phía đông, từ trung lưu sông Gâm ra biển, địa hình thấp hơn với nhiều dãy núi hình vòng cung chạy từ đông sang tây, như vòng cung Sông Gâm, Ngân Sơn - Yên Lạc, Bắc Sơn và Đông Triều. Các dãy núi này kéo dài ra biển, tạo nên cảnh quan Hạ Long nổi tiếng. Hầu hết các dãy núi vòng cung này đều tụ lại ở Tam Đảo.

Khu vực phía Tây Nam, từ Phú Thọ, nam Tuyên Quang, nam Yên Bái và Thái Nguyên đến Bắc Giang, dần thấp xuống về phía đồng bằng, thường được gọi là 'vùng trung du.' Độ cao ở đây khoảng 100 - 150m, với đặc trưng là các vùng đồng bằng rộng bị cắt xẻ bởi các gò đồi.

Vùng Đông Bắc có mạng lưới sông dày đặc, bao gồm các con sông lớn như sông Hồng, sông Chảy, sông Lô, sông Gâm (thuộc hệ thống sông Hồng), sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam (thuộc hệ thống sông Thái Bình), cùng với sông Bằng, sông Bắc Giang, sông Kỳ Cung,...

Vùng biển Đông Bắc có nhiều đảo lớn nhỏ, chiếm gần 2/3 tổng số đảo biển của Việt Nam, bao gồm cả quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

 2.2 Đông Bắc bao gồm những tỉnh nào?

Vùng Đông Bắc gồm 9 tỉnh: Hà Giang, Phú Thọ, Cao Bằng, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Bắc Giang, Lạng Sơn và Quảng Ninh. Bản đồ khu vực Đông Bắc dưới đây sẽ giúp bạn hình dung rõ hơn về vị trí của khu vực này.

 2.3 Khí hậu

Khu vực Đông Bắc của nước ta nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, với nhiều dãy núi hình cánh cung hướng về Tam Đảo. Địa hình cao khiến cho mùa đông ở đây rất lạnh và có gió Bắc mạnh, trong khi mùa hè lại mát mẻ. Đông Bắc có khí hậu cận nhiệt đới ẩm, với nhiệt độ ở các vùng núi như Hà Giang, Lào Cai, Lạng Sơn, Cao Bằng có thể xuống dưới 0 độ C và thỉnh thoảng có tuyết. Những khu vực cuối dãy núi cũng thường xuyên rét đậm do gió giật.

 2.4 Giá trị tài nguyên du lịch của vùng Đông Bắc

 2.4.1 Về tài nguyên tự nhiên

Khu vực Đông Bắc bao gồm một quần thể núi non đồ sộ với địa hình hiểm trở và đa dạng. Tại đây, địa hình phân hóa rõ rệt với nhiều đèo cao và vực thẳm, kết hợp cùng thung lũng và thác nước tạo nên cảnh quan tuyệt đẹp. Ruộng bậc thang và núi đá hiện lên như những kiệt tác thiên nhiên hùng vĩ và lôi cuốn, mang lại điều kiện lý tưởng để các tỉnh phát triển các khu du lịch.

Hệ thống núi, đồi, sông ngòi, hang động và khí hậu đặc trưng làm nên sự phong phú của vùng Đông Bắc. Đặc biệt, nơi đây sở hữu nhiều hệ sinh thái và danh lam thắng cảnh quý giá như Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn, Thác Bản Giốc, Hồ Ba Bể,... Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) được UNESCO công nhận là Di sản thế giới, là một trong bảy kỳ quan thế giới mới thu hút du khách đặc biệt. Ngoài ra, tiểu vùng Đông Bắc còn có đường biên giới dài gần 800km với Trung Quốc, mở ra tiềm năng phát triển các khu du lịch biên giới.

 2.4.2 Về giá trị nhân văn

Nguồn tài nguyên du lịch nhân văn của vùng Đông Bắc rất phong phú, với bản sắc văn hóa đặc trưng của các dân tộc qua các lễ hội, văn hóa dân gian và làng nghề. Các dân tộc ở đây, dù lớn hay nhỏ, vẫn gìn giữ được nét văn hóa truyền thống riêng biệt. Hệ thống di tích lịch sử gắn liền với Bác Hồ và cách mạng Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp cũng góp phần làm nên nét độc đáo của khu vực. Việt Bắc - quê hương của cách mạng - là điểm đến nổi bật với các di tích như Hang Pác, ATK Tân Trào, ATK Định Hóa,... thu hút nhiều du khách.

3. So sánh địa hình vùng núi Đông Bắc và Tây Bắc

Sự phân biệt rõ nét giữa vùng núi Đông Bắc và Tây Bắc nằm ở độ cao và hướng núi. Đông Bắc chủ yếu là núi trung bình và thấp với địa hình dạng vòng cung chiếm ưu thế, trong khi Tây Bắc nổi bật với các dãy núi cao nhất nước và địa hình chủ yếu theo hướng Tây Bắc - Đông Nam.

Sự khác biệt về địa hình và hướng núi giữa hai vùng cũng dẫn đến sự khác biệt về tự nhiên và khí hậu. Đông Bắc có khí hậu cận nhiệt đới với gió mùa đông lạnh kéo dài từ sớm đến muộn, trong khi Tây Bắc có khí hậu cận nhiệt đới gió mùa với mùa đông đến muộn và kết thúc sớm hơn.

Về đặc điểm tự nhiên, Đông Bắc mang tính chất cận nhiệt đới, còn Tây Bắc kết hợp cả hai kiểu khí hậu cận nhiệt đới và ôn đới.

Mytour vừa trình bày những điểm nổi bật trong so sánh địa hình vùng núi Đông Bắc và Tây Bắc. Mong rằng thông tin này sẽ hữu ích cho quý độc giả. Cảm ơn các bạn đã theo dõi!