Soạn bài 3 trong sách văn 8 VNEN: Tức nước vỡ bờ một cách súc tích và đầy đủ nhất

1. Hoạt động khởi đầu

(trang 18, Ngữ Văn 8 VNEN, Tập 1) Đọc đoạn giới thiệu tiểu thuyết 'Tắt đèn' dưới đây và chia sẻ cảm nhận của bạn về hoàn cảnh của gia đình chị Dậu.

Trả lời:

Gia đình chị Dậu trong tiểu thuyết 'Tắt đèn' của Ngô Tất Tố rơi vào hoàn cảnh vô cùng khó khăn và bi thảm. Họ buộc phải bán đi mọi tài sản quý giá để trả nợ sưu thuế cho chồng và em chồng đã mất. Chị Dậu phải bán con, chó, và cả gánh khoai để có tiền nộp sưu thuế cho những người đã khuất.

Anh Dậu, chồng chị, bị ốm nặng và gần như không thể sống được, lại còn bị đánh vì thiếu sưu thuế. Các tay sai xông vào đánh đập và trói anh để đưa về huyện. Tình cảnh này đẩy gia đình chị Dậu vào trạng thái tuyệt vọng, khi không còn lối thoát nào.

Chị Dậu phải đối mặt với sự bế tắc và khốn cùng, với những lựa chọn đau đớn và nghiệt ngã. Cô như bị dồn vào đường cùng, không còn phương án nào khả thi để giải quyết tình hình tồi tệ của gia đình.

2. Hoạt động xây dựng kiến thức

1. (trang 18, Ngữ Văn 8 VNEN, Tập 1)

Đọc văn bản: TỨC NƯỚC VỠ BỜ

2. (trang 21, Ngữ Văn 8 VNEN, Tập 2) Khám phá văn bản

a. Khi các tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình cảnh của chị như thế nào?

Khi các tay sai xông vào, tình hình của chị Dậu trở nên vô cùng nguy hiểm. Chị đang chăm sóc chồng, lo lắng khi đưa bát cháo cho anh, thì bọn tay sai đột ngột xông vào với thái độ hung dữ và đe dọa. Chúng cầm roi, thước và dây thừng, sẵn sàng dùng bạo lực.

Sự xông vào đột ngột và thái độ hung bạo của bọn tay sai đã đẩy chị Dậu vào tình thế cực kỳ hiểm nguy. Chị phải đối mặt với sự đe dọa từ những tên tay sai tàn ác, khiến gia đình càng thêm bế tắc và tuyệt vọng.

b. Dựa vào các gợi ý từ bảng dưới đây, hãy nhận xét về nhân vật cai lệ:

=> Cai lệ là người đứng đầu nhóm lính lệ ở huyện, thường xuyên lạm dụng quyền lực để trừng phạt và hành hạ người khác, coi đó như một công việc. Mặc dù chỉ là một tay sai hạng thấp và không nổi bật, cai lệ lại thể hiện sự hung hãn, độc ác và sẵn sàng thực hiện các hành động tàn nhẫn. Hắn lợi dụng danh nghĩa 'nhà nước' và 'phép nước' để áp bức và làm khổ người dân một cách tàn bạo.

Nhân vật cai lệ là hình mẫu tiêu biểu của tầng lớp cai trị thời đó. Hắn đại diện cho sự tàn ác, thô bạo và thiếu lòng nhân ái. Tầng lớp cai trị này không chỉ nắm quyền lực mà còn lạm dụng nó để đàn áp, bóc lột và gây khổ đau cho những người yếu thế trong xã hội.

c. Phân tích sự thay đổi tâm lý của chị Dậu trong đoạn trích (trước và sau khi cai lệ xuất hiện) thông qua thái độ, cử chỉ và lời nói của chị đối với những người xung quanh. Theo em, sự thay đổi trong thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực và hợp lý không? Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị?

Trước khi cai lệ đến, chị Dậu đang chuẩn bị bữa cháo cho chồng với sự lo lắng và hy vọng chồng sẽ ăn ngon miệng. Cử chỉ của chị rất ân cần và chăm sóc, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đối với chồng.

Khi cai lệ xuất hiện, ban đầu chị Dậu khẩn khoản xin xỏ và xưng 'cháu', gọi 'ông' để thể hiện sự lễ phép. Nhưng khi sự áp bức của cai lệ trở nên không thể chịu đựng được, chị Dậu quyết liệt phản kháng. Chị chuyển từ xưng hô kính trọng sang ngang hàng và trở nên cứng rắn, cảnh cáo kẻ hung ác.

Sau khi bị tát, chị Dậu nghiến răng, gọi tên cai lệ và thể hiện sự quyết tâm bằng cách đẩy hắn ngã. Hành động của chị phản ánh sự phản kháng mạnh mẽ và sự bùng nổ của cơn tức giận, uất ức.

Dù trong những hành động phản kháng đó, chị Dậu vẫn thể hiện sự kiên cường và bản lĩnh. Chị là một người vợ hết mực yêu chồng, thương con, vất vả nhưng vẫn mạnh mẽ và quả quyết.

d. Theo em, nhan đề 'Tức nước vỡ bờ' có phù hợp với đoạn trích này không? Tại sao?

'Tức nước vỡ bờ' phản ánh quy luật xã hội rằng khi sự áp bức và bất công đạt đến mức không thể chịu đựng, người bị áp bức sẽ nổi dậy để đấu tranh giành lại quyền sống và tự do. Đây là một phản ứng tự nhiên của con người trước sự bất công và áp bức.

Khi phân tích toàn bộ tác phẩm, nhan đề 'Tức nước vỡ bờ' là sự lựa chọn hợp lý, thể hiện rõ ràng những diễn biến chính của câu chuyện. Tác phẩm miêu tả tình trạng bị áp bức và bóc lột nặng nề mà gia đình chị Dậu phải gánh chịu, dẫn đến sự phản kháng mạnh mẽ của chị.

Nhan đề chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự phẫn nộ và phản kháng của con người trước sự bất công. Sức mạnh đấu tranh bắt nguồn từ ý thức về nhân phẩm, tình yêu thương gia đình và mong muốn bảo vệ những người thân yêu.

Do đó, nhan đề 'Tức nước vỡ bờ' không chỉ phản ánh đúng nội dung câu chuyện mà còn thể hiện rõ nét diễn biến tâm lý của nhân vật chính – chị Dậu. Áp lực và căng thẳng từ hoàn cảnh khó khăn đã dẫn đến quyết định đấu tranh của chị nhằm bảo vệ gia đình.

e. Em hãy chứng minh nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình học Vũ Ngọc Phan: 'Đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn rất khéo (gợi ý: xem xét việc tạo dựng tình huống, miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tâm lý nhân vật, nghệ thuật kể chuyện, ngôn ngữ tác giả và đối thoại; nêu rõ yếu tố khiến đoạn văn được coi là ''rất khéo'')

Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan đã đưa ra nhận xét sắc bén về cách tác giả xây dựng tình huống truyện căng thẳng. Mặc dù chị Dậu đã van xin và nêu lý lẽ, nhưng chị vẫn phải đối mặt với sự tàn ác và xấc xược của bọn cai lệ, dẫn đến sự phản kháng mạnh mẽ của chị.

Tác giả thể hiện nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật rất tinh tế. Chị Dậu hiện lên như một người phụ nữ nhẫn nại và chịu đựng, nhưng vẫn ẩn chứa sức sống mạnh mẽ, trong khi bọn cai lệ lại được vẽ như những kẻ hung ác, tàn nhẫn và côn đồ.

Sự tương phản trong miêu tả ngoại hình cũng được sử dụng khéo léo. Chị Dậu được mô tả là người khỏe mạnh, quyết đoán, còn bọn tay sai thì như những kẻ yếu ớt, lừa đảo, thậm chí bị ngã bất cứ lúc nào.

Ngôn ngữ kể chuyện và đối thoại được sử dụng để phản ánh tính cách phức tạp của các nhân vật. Đặc biệt, cảnh phản kháng giữa chị Dậu và bọn tay sai được viết một cách sinh động, với chút hóm hỉnh và sự độc đáo.

Nhờ vào những chi tiết này, tác giả đã xây dựng các tuyến nhân vật đối lập, đặc biệt là hình ảnh người phụ nữ nông dân mạnh mẽ, bản lĩnh, dám chống lại bọn hung ác trong một xã hội bất công và áp bức.

3. (trang 22, Ngữ Văn 8 VNEN, Tập 1) Tìm hiểu về cách xây dựng đoạn văn

a. Đọc văn bản dưới đây và trả lời câu hỏi: NGÔ TẤT TỐ VÀ TÁC PHẨM 'TẮT ĐÈN'

- Văn bản trên được chia thành bao nhiêu ý? Mỗi ý được trình bày trong bao nhiêu đoạn văn? Em thường dựa vào dấu hiệu hình thức nào để nhận diện một đoạn văn?

- Trong văn bản đầu tiên, những từ nào có vai trò duy trì đối tượng được biểu đạt (từ ngữ chủ đề)?

- Đọc đoạn văn thứ hai của văn bản và xác định câu then chốt (câu chủ đề) của đoạn. Tại sao em cho rằng đó là câu chủ đề?

- Dựa trên những nhận thức trên, em hiểu từ ngữ chủ đề và câu chủ đề là gì? Chúng có vai trò gì trong văn bản?

Trả lời:

Văn bản được chia thành hai phần chính:

- Giới thiệu về tác giả Ngô Tất Tố: Phần đầu văn bản cung cấp cái nhìn tổng quan về Ngô Tất Tố, nêu rõ cuộc đời, sự nghiệp và những đóng góp quan trọng của ông đối với nền văn học Việt Nam. Văn bản làm nổi bật tài năng và ảnh hưởng của ông trong việc phản ánh hiện thực xã hội và số phận con người qua các tác phẩm xuất sắc.

- Đánh giá giá trị của tác phẩm 'Tắt đèn': Phần tiếp theo đi sâu phân tích và tổng hợp giá trị của tác phẩm 'Tắt đèn' của Ngô Tất Tố, được coi là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất trong sự nghiệp của ông, cung cấp cái nhìn sâu sắc về hoàn cảnh khó khăn của người nông dân trong xã hội đương thời và sự bất công mà họ phải đối mặt.

Đoạn văn đầu tiên:

- Em thường dựa vào quy tắc viết hoa đầu dòng và dấu chấm để phân biệt đoạn văn: Đoạn văn đầu tiên được xác định bằng cách sử dụng viết hoa đầu dòng và dấu chấm kết thúc câu, giúp phân biệt với các đoạn văn khác.

- Những từ như Ngô Tất Tố, ông là, nhà văn, tác phẩm chính của ông,... có vai trò duy trì đối tượng: Các từ như 'Ngô Tất Tố,' 'ông là,' 'nhà văn,' 'tác phẩm chính của ông' được dùng để giữ sự chú ý vào đối tượng chính là tác giả Ngô Tất Tố và các thành tựu của ông.

Đoạn văn thứ hai:

- Câu 'Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố' là câu chủ đề: Câu này tổng kết giá trị của tác phẩm 'Tắt đèn' và là câu chủ đề của đoạn văn, nêu rõ ý chính mà đoạn văn muốn truyền tải.

- Từ ngữ chủ đề là những từ được dùng làm tiêu đề hoặc lặp lại nhiều lần để duy trì sự chú ý vào nội dung chính: Các từ ngữ chủ đề trong đoạn văn làm rõ nội dung chính và giữ sự tập trung vào chủ đề của văn bản.

- Câu chủ đề thường có nội dung khái quát ngắn gọn với hai thành phần chính và có thể xuất hiện ở đầu hoặc cuối đoạn văn: Câu chủ đề mang ý nghĩa khái quát, tóm tắt nội dung chính của đoạn văn. Nó thường ngắn gọn và có thể được đặt ở đầu hoặc cuối đoạn văn để làm rõ ý chính.

b. Nội dung đoạn văn có thể được trình bày theo nhiều cách khác nhau. Phân tích và so sánh phương pháp trình bày ý của hai đoạn văn trong văn bản Ngô Tất Tố và tác phẩm 'Tắt đèn'. (gợi ý: Đoạn văn thứ nhất có câu chủ đề không? Các yếu tố nào giúp duy trì đối tượng trong đoạn văn? Mối quan hệ ý nghĩa giữa các câu trong đoạn văn như thế nào? Nội dung của đoạn văn được triển khai theo trình tự nào? Câu chủ đề của đoạn thứ hai nằm ở đâu? Ý của đoạn văn này được triển khai ra sao?)

Trả lời:

Nội dung của đoạn văn có thể được trình bày theo hai cách khác nhau:

Cách 1: Đoạn văn không có câu chủ đề, thể hiện chủ đề theo trình tự song song (theo Ngô Tất Tố):

Trong phương pháp này, các câu trong đoạn văn đều có vai trò tương đương trong việc diễn đạt chủ đề, không có câu chủ đề nổi bật. Các ý được trình bày song song và có thể được tiếp cận một cách tổng quát.

Ví dụ:

- 'Con đê cát đỏ, ao làng tắm dưới ánh trăng, lúa vàng rực, vườn mía xào xạc.'

- 'Cắt cỏ, chăn bò, nằm gối đầu lên áo.'

Phương pháp này giữ nguyên giá trị của từng ý và cùng nhau tạo nên một bức tranh chung về cuộc sống và cảnh quan ở Gò Me.

Cách 2: Đặt câu chủ đề ở đầu đoạn, sau đó phát triển các ý từ khái quát đến cụ thể (theo cách truyền thống):

Trong phương pháp này, câu chủ đề mở đầu đoạn văn, sau đó các ý phụ được khai thác chi tiết và mở rộng từ câu chủ đề đã nêu.

Ví dụ như sau:

- 'Cuộc sống ở Gò Me hiện lên đa dạng và phong phú với những hình ảnh như đê cát đỏ, ao làng sáng trăng, cánh đồng lúa rực rỡ và vườn mía xanh mướt.'

- 'Người dân nơi đây cũng thể hiện rõ cuộc sống nông nghiệp qua các hoạt động như cắt cỏ, chăn bò và gối đầu lên áo.'

c. Đọc đoạn văn dưới đây và trả lời câu hỏi sau:

Lá cây chứa nhiều lục lạp, và bên trong các lục lạp này là chất diệp lục, chất tạo màu xanh cho lá. Chất diệp lục có màu xanh vì nó hấp thụ các tia sáng có màu khác, đặc biệt là đỏ và lam, nhưng không hấp thụ màu xanh. Do đó, màu xanh của lá cây là do diệp lục trong tế bào.

- Đoạn văn có câu chủ đề không? Nếu có, nó được đặt ở đâu?

- Đoạn văn được trình bày theo kiểu nào (diễn dịch, quy nạp hay song hành)?

Trả lời:

Đoạn văn trên có câu chủ đề nằm ở cuối đoạn. Câu chủ đề này là 'Vì vậy, màu xanh của lá cây là do sự hiện diện của diệp lục trong tế bào.' Đây là câu tổng hợp và kết luận nội dung của đoạn trước đó, nêu rõ ý chính của toàn đoạn.

Nội dung của đoạn văn được trình bày theo phương pháp quy nạp, bắt đầu bằng việc trình bày các dữ liệu, thông tin chi tiết hoặc luận cứ cụ thể, sau đó tổng hợp và đưa ra kết luận chung qua câu chủ đề ở cuối đoạn. Phương pháp này hướng dẫn người đọc từ các thông tin chi tiết đến kết luận tổng quát, làm rõ quan điểm và cung cấp lý do vì sao lá cây có màu xanh là do diệp lục trong tế bào.

3. Hoạt động thực hành

1. (trang 23, Ngữ Văn 8 VNEN, Tập 1) Các nhóm sẽ chuẩn bị trong khoảng 5 phút và viết một đoạn văn thể hiện cảm nhận của nhóm sau khi đọc xong văn bản Tức nước vỡ bờ.

Trả lời:

'Tắt đèn' là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Ngô Tất Tố, không chỉ chứa đựng giá trị hiện thực sâu sắc mà còn mang đến thông điệp nhân đạo sâu xa. Tác phẩm nổi bật với hai nhân vật chính là tên cai lệ và chị Dậu, đại diện cho các giai cấp và phẩm chất khác nhau, phản ánh quan điểm và suy nghĩ của tác giả về xã hội đương thời.

Tên cai lệ là biểu tượng của tầng lớp cầm quyền trong xã hội thuộc địa nửa phong kiến, với tính cách tàn ác và bất nhân. Hắn đại diện cho quyền lực vô nhân đạo, thực thi quyền lực bằng những hành động trái đạo lý và bất công. Ngược lại, chị Dậu là hình mẫu của người phụ nữ Việt Nam chăm chỉ, đầy lòng yêu thương và sẵn sàng bảo vệ gia đình bằng mọi giá. Chị Dậu thể hiện tinh thần phản kháng mạnh mẽ và sức sống bền bỉ, minh chứng cho sự kiên cường và lòng dũng cảm trước thử thách.

Thông qua 'Tắt đèn,' Ngô Tất Tố không chỉ chỉ trích sự tàn bạo và bất công của giai cấp thống trị mà còn thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với số phận bất hạnh trong xã hội. Đồng thời, tác giả ca ngợi phẩm chất cao đẹp của người nông dân Việt Nam qua hình ảnh chị Dậu. Tác phẩm là một tiếng nói mạnh mẽ về lòng nhân đạo và tình yêu thương trong xã hội bất công, để lại ấn tượng sâu sắc với người đọc.

(trang 24, Ngữ Văn 8 VNEN, Tập 1) Viết bài tập làm văn số 1 (thực hiện tại lớp) - Văn tự sự. Tham khảo các đề bài sau:

Đề 1: Tôi cảm thấy mình đã trưởng thành

Trả lời:

- Câu ghép là gì? Đưa ra ví dụ về câu ghép trong Ngữ văn lớp 8.

- Những bài tập cân bằng phương trình hóa học lớp 8 có đáp án chọn lọc.