Soạn bài Buổi học cuối cùng (An-phông-xơ Đô-đê), Ngữ văn lớp 7, Cánh Diều

Soạn bài Buổi học cuối cùng (An-phông-xơ Đô-đê), Ngữ văn lớp 7 - Cánh Diều

Soạn bài văn lớp 7 Cánh Diều tập 1, với tác phẩm Buổi học cuối cùng (An-phông-xơ Đô-đê)

I. Chuẩn bị

1.1. Về tác giả An-phông-xơ Đô-đê

- An-phông-xơ Đô-đê (1840 - 1897) là một nhà văn Pháp nổi tiếng với nhiều tác phẩm truyện ngắn ấn tượng.

- Trong số những tác phẩm tiêu biểu của ông có thể kể đến 'Những người phụ nữ đang yêu' (1858), 'Gã bé' (1868), 'Thiện xạ Tartarin' (1872),...

1.2. Về tác phẩm 'Buổi học cuối cùng'

- Bối cảnh: Sau cuộc chiến Pháp - Phổ (1870 - 1871), Pháp chịu thất bại, hai vùng An-dát và Lo-ren của nước bị sáp nhập vào nước Phổ. Các trường học ở hai vùng này bị buộc phải chuyển từ tiếng Pháp sang tiếng Đức.

- Truyện là biểu tượng của lòng yêu nước, tình yêu ngôn ngữ dân tộc, và lòng yêu nghề giáo của thầy Ha-men, một người trí thức Pháp.

II. Nội dung chi tiết

2.1. Chuẩn bị trước khi đọc

1. Lưu ý đến người kể chuyện ở ngôi thứ nhất và vai trò của ngôi kể này.

- Trong câu chuyện, người kể sử dụng ngôi thứ nhất và tự xưng là 'tôi'

- Tác dụng của việc sử dụng ngôi kể thứ nhất: Phần văn bản sử dụng ngôi kể thứ nhất giúp nhân vật tỏ ra trực tiếp hơn trong việc thể hiện thái độ, cảm xúc và suy nghĩ về câu chuyện.

2. Dự đoán về sự kiện dựa trên sự khác thường trong buổi học.

- Những điều khác thường:

+ Lớp học yên tĩnh, khác biệt so với những ngày thường.

+ Thầy Ha-men thể hiện sự dịu dàng khi chờ đợi Phrăng đến muộn.

+ Trang phục của thầy Ha-men lịch lãm hơn so với bình thường,

+ Sự hiện diện và thái độ khác thường của cộng đồng làng.

=> Dự đoán: Sẽ có sự kiện đặc biệt diễn ra trong buổi học.

3. Tập trung vào không khí lớp học; theo dõi cách thầy Ha-men ăn mặc và thái độ của ông.

- Bầu không khí trong lớp học yên bình, tĩnh lặng 'như một buổi sáng chủ nhật'.

- Thái độ của thầy Ha-men dễ thương, kiên nhẫn, không tỏ ra tức giận với Phrăng khi cậu bé đến lớp muộn 'Thầy Ha-men nhìn tôi với ánh mắt ôn nhu, bảo tôi nhẹ nhàng: - Phrăng, vào chỗ đi con; lớp sắp bắt đầu rồi, đừng để lớp trống trải'.

- Trang phục của thầy Ha-men trở nên trang trọng và khác biệt so với những ngày khác: 'Chỉ khi đó, tôi mới chợt nhận ra thầy giáo chúng tôi mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, viền lá sen được làm gọn gàng và đội chiếc mũ tròn bằng lụa đen được thêu chỉ xuất hiện vào những dịp thanh tra hoặc khi có phần thưởng'.

Hướng dẫn soạn bài Buổi học cuối cùng (An-phông-xơ Đô-đê), Ngữ văn lớp 7 - Cánh Diều

4. Chú ý đến sự tương phản trong cảm nhận của Phrăng về những quyển sách.

Cậu bé cảm thấy đau lòng khi phải xa những cuốn sách mà trước đây cậu thường xuyên cảm thấy chán ngán: 'Những cuốn sách vừa nãy tôi cảm thấy chán ngán đến cùng, mang trọng lượng khó khăn, nhưng bây giờ chúng dường như là những người bạn mà tôi đau lòng phải từ biệt'.

5. Lý do thầy Ha-men nói: '... con bị trừng phạt thế là đủ rồi...' là gì?

Thầy Ha-men nói '... con bị trừng phạt thế là đủ rồi...' vì việc một đứa trẻ không thể đọc và viết được bằng tiếng mẹ đẻ là một hình phạt quá đủ.

6. Cảm nhận của em về câu 'khi dân tộc rơi vào cảnh nô lệ, chỉ khi giữ vững tiếng nói, họ mới giống như nắm giữ chìa khóa chốn lao tù'.

Câu nói 'khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chỉ khi giữ vững tiếng nói của mình, họ giống như đang nắm giữ chìa khóa của chốn lao tù' gợi lại trong em những tư tưởng sâu sắc về sức mạnh lớn lao và sự thiêng liêng của ngôn ngữ dân tộc. Ngôn ngữ là biểu tượng của văn hóa, là dấu ấn duy nhất của một cộng đồng, và giữ vững nó là giữ vững bản sắc dân tộc.

7. Phrăng suy nghĩ gì về đàn chim bồ câu trên mái trường?

- Sự nghi ngờ của Phrăng về đàn chim bồ câu trên mái trường: 'Liệu có phải họ cũng bị bắt để phải hót bằng tiếng Đức không vậy?' thể hiện nỗi lo lắng về quyền tự do và áp đặt ngôn ngữ Đức trong thời kỳ áp đặt và đàn áp của chính quyền Phát xít Đức. Đây là nỗi lo ngại chung của cả trẻ em và cộng đồng Pháp.

- Thể hiện lòng yêu nước, lòng tự hào về tiếng nói của cộng đồng dân tộc từ cậu bé Phrăng.

8. Ghi chú về diện mạo, biểu cảm của thầy Ha-men khi viết dòng chữ cuối cùng ở phần (5).

- Diện mạo: Trên bục, tay cầm hòn phấn, thầy dằn mặt rất mạnh, đầu tựa vào tường. 'Thầy Ha-men đứng cao trên bục', 'cầm hòn phấn với độ mạnh mẽ', 'Rồi thầy đứng đó, đầu tựa vào tường, và chỉ đưa tay ra hiệu cho chúng tôi'.

- Biểu cảm: Khuôn mặt tái nhợt 'khuôn mặt tái nhợt' của thầy Ha-men thể hiện sự xúc động, nỗi buồn bất tận trước sự mất mát của ngôn ngữ dân tộc.

2.2. Sau khi đọc

1. Ý nghĩa của tựa truyện 'Buổi học cuối cùng' được hiểu như thế nào? Ai là người kể chuyện và tác dụng của cách kể này.

- Tựa truyện tập trung vào buổi học cuối cùng của môn tiếng Pháp ở vùng An-dát bị quân Phổ chiếm đóng. Tác giả tôn vinh tình yêu quê hương, tiếng nói dân tộc và thái độ đúng đắn với ngôn ngữ dân tộc.

- Câu chuyện được kể qua góc nhìn của cậu bé Phrăng.

- Bằng cách sử dụng ngôi kể thứ nhất, tác giả làm cho nhân vật bộc lộ thái độ, cảm xúc và suy nghĩ một cách trực tiếp về câu chuyện.

2. Tính cách của nhân vật thầy Ha-men được tác giả mô tả thông qua những đặc điểm nào? Hãy chỉ ra một số biểu hiện cụ thể trong văn bản.

Tính cách của thầy Ha-men hiện lên qua những khía cạnh sau:

- Trang phục trang trọng, lịch sự ngoại trừ ngày thường: 'Chỉ đến lúc ấy, đã hơi hoàn hồn, tôi mới nhận ra thầy giáo chúng tôi mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu mà thầy chỉ dùng vào những hôm có thanh tra hoặc phát phần thưởng'.

- Thái độ với học sinh: Thay vì tỏ ra giận dữ như thường lệ, thầy Ha-men bất ngờ thể hiện sự dịu dàng: 'Thầy Ha-men nhìn tôi chẳng giận dữ và bảo tôi thật dịu dàng', 'Thầy Ha-men đã bước lên bục, vẫn giữ giọng trang trọng và dịu dàng như ngày nào, thầy nói với chúng tôi'.

- Lời nói: 'Phrăng ạ, thầy sẽ không mắng con đâu, con bị trừng phạt thế là đủ rồi... con thấy đó', 'Các con ơi, đây là lần cuối cùng thầy dạy các con. Lệnh từ Béc-lin là từ nay chỉ dạy tiếng Đức ở các vùng An-dát và Lo-ren... Thầy giáo mới ngày mai sẽ đến. Hôm nay là bài học Pháp văn cuối cùng của các con. Thầy mong các con hết sức chú ý',...

- Hành động của thầy Ha-men trong buổi học cuối cùng được thể hiện qua những điểm sau:

+ Cầm sách giáo trình và đọc bài học cho chúng tôi: 'Thầy cầm một quyển ngữ pháp và đọc bài học cho chúng tôi'.

+ Chuẩn bị tờ mẫu: 'Thầy Ha-men đã soạn sẵn những tờ mẫu mới tinh, trên đó viết bằng chữ rông đẹp: Pháp, An-dát, Pháp, An-dát'.

+ Gắn bó với những đồ vật xung quanh lớp học: 'Chốc chốc, tôi nhìn thấy thầy Ha-men đứng lặng im trên bục, đôi mắt đầy cảm xúc nhìn những đồ vật xung quanh như muốn giữ gìn hết không khí của ngôi trường nhỏ bé này...'.

+ Viết lên bảng với phấn: 'NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM!' và sau đó, thầy đứng dựa vào tường, ra hiệu cho chúng tôi: 'Kết thúc rồi... đi đi thôi!'.

- Tâm trạng nghẹn ngào khi buổi học kết thúc: 'Nhưng điều đó khiến thầy nghẹn ngào, lặng im không nói lời nào nữa'.

=> Thầy Ha-men, một người mang lòng yêu nước và sâu sắc tình cảm với ngôn ngữ dân tộc, ao ước truyền đạt tiếng Pháp - bảo vệ ngôn ngữ quê hương cho thế hệ trẻ.

3. Phân tích một số chi tiết cụ thể (trong tư duy và cách đối nhìn với thầy Ha-men, cũng như thái độ học tiếng Pháp) để làm sáng tỏ diễn biến tâm lý của nhân vật 'tôi' trong 'buổi học cuối cùng'.

* Tư duy:

- Nảy ra ý định trốn học và dành thời gian chơi ngoài đồng nội.

- Trải qua cảm giác nhức nhối khi bước vào lớp, vì không khí lớp học quá yên tĩnh 'Phải mở cửa đi vào giữa sự lặng ngắt đó, các bạn tưởng tượng xem tôi đỏ mặt tía tai và sợ đến chừng nào!'

- Những cuốn sách trước đây dường như đã chán ngán giờ trở thành bạn đồng hành không thể thiếu.

- Cảm nhận tình trạng rối bời, bất an khi không thể đọc được bài giảng 'Đến lượt tôi đọc bài. Giá mà tôi đọc được trót lọt cái quy tắc về phân từ hay ho ấy, đọc thật to, thật dõng dạc, không phạm một lỗi nào thì dù có phải đánh đổi gì cũng cam'.

- Ấn tượng mạnh mẽ trước hình ảnh của thầy Ha-men trên bục giảng, tỏ ra vô cùng hùng vĩ 'Chưa bao giờ tôi cảm thấy thầy lớn lao đến thế'.

=> Tâm trạng của nhân vật 'tôi' trải qua sự biến đổi rõ rệt trong suy nghĩ, từ ý định trốn học để rong chơi, cảm giác xấu hổ khi vào lớp muộn, đến lúc hối hận khi không đọc được tiếng Pháp và không được học nữa. Qua đó, Phrăng là một cậu bé yêu nước đầy tận tâm.

* Quan điểm về thầy Ha-men:

- Nhìn nhận về thái độ của thầy: Phrăng nhận thấy thầy Ha-men dịu dàng hơn hôm nay 'Thầy Ha-men nhìn tôi chẳng giận dữ và bảo tôi thật dịu dàng'.

- Ấn tượng về phong cách ăn mặc trang trọng của thầy 'Mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu, chỉ dùng vào những dịp thanh tra hoặc phát phần thưởng'.

- Thấy bài giảng của thầy rất dễ hiểu và tập trung nghe 'Tôi kinh ngạc về cách mình hiểu bài giảng. Mọi điều thầy nói đều trở nên dễ dàng, dễ hiểu'

- Cảm thấy buồn khi không thể gặp thầy Ha-men, đồng thời thấu hiểu tâm trạng của thầy 'Tôi thấy buồn bã khi nghĩ về việc phải nói lời tạm biệt với thầy', 'Thật là tội nghiệp cho thầy'

=> Tâm trạng của Phrăng đối với thầy Ha-men trải qua sự biến đổi rõ rệt, từ nỗi sợ bị mắng vì muộn, vụng trộm trong học bài đến sự kính trọng và yêu mến người thầy tận tâm.

* Thái độ đối với việc học tiếng Pháp:

- Trước buổi học: Ôm ý định muốn thoát khỏi và đi chơi 'Tôi như có ý định thoát khỏi buổi học để rong chơi ở ngoại ô'.

- Khi nghe thầy Ha-men tuyên bố đây là buổi học cuối cùng:

+ Bị bất ngờ, choáng váng trước thông báo 'Những lời ấy làm tôi bị choáng váng'.

+ Hối lỗi vì lạc quan không học nghiêm túc 'Tôi mới biết cảm giác việc viết tập toạng! Thì ra, sẽ chẳng còn cơ hội nữa!... Tôi tự quấy rối vì đã lãng phí thời gian, thay vì nghiêm túc học trong những buổi đi bắt tổ chim hoặc trượt trên hồ'.

+ Đau lòng khi phải xa những cuốn sách: 'Những cuốn sách vừa nãy tôi cảm thấy như những người bạn cố tri, giờ đây tôi phải giã từ chúng một cách đau lòng'.

+ Trong giờ học ngữ pháp, Phrăng ước lượng về sự kinh ngạc khi hiểu nhanh: 'Không ngờ mình lại hiểu nhanh đến vậy. Mọi điều thầy nói đều trở nên dễ dàng với tôi'.

=> Tâm trạng của Phrăng trải qua sự biến đổi sâu sắc. Cậu bé nhận ra ý nghĩa thiêng liêng của việc học tiếng Pháp khi phải chấp nhận rời xa cơ hội học tập tại trường.

4. Mô tả thầy Ha-men ở phần (5) của văn bản 'Buổi học cuối cùng':

- Hành động: 'Đứng trên bục', 'nắm một viên phấn và viết mạnh mẽ: VIỆT NAM QUANG LỢI!', 'dựa đầu vào tường', 'chẳng một từ nào', 'chỉ giơ tay ra hiệu'.

- Ngôn ngữ: Nghẹn ngào không thể nói hết lời 'Các bạn', 'hỡi các bạn, tôi...tôi', 'Kết thúc rồi... đi đi thôi!'.

- Ngoại hình: 'người tái nhợt'.

=> Thông qua những chi tiết này, tác giả đã mô tả thầy Ha-men như một người yêu tổ quốc, trân trọng ngôn ngữ dân tộc. Thầy chịu đau đớn và xót xa khi đất nước bị xâm lăng và thầy không được dạy tiếng Pháp cho người dân vùng An-dát nữa.

5. Câu chuyện để lại trong lòng em những suy nghĩ và tình cảm như thế nào? Em học được điều gì cho bản thân sau khi đọc xong truyện?

'Buổi học cuối cùng' là một tác phẩm tự nhiên, chân thực, chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, hỗ trợ nuôi dưỡng tình yêu quê hương trong em. Từ câu chuyện, em cảm nhận đau thương khi đất nước bị xâm lược và sự quan trọng của ngôn ngữ dân tộc - chìa khóa giữ cho sự độc lập. Bài học chính là giữ gìn và phát triển ngôn ngữ dân tộc để làm phong phú và đẹp đẽ hơn.

=> Chúng ta cần bảo vệ và trân trọng ngôn ngữ dân tộc, đồng thời phát triển nó để ngày càng trở nên phong phú và tinh tế hơn.

6. Trong 'Buổi học cuối cùng', em ưa thích nhân vật hoặc chi tiết, hình ảnh nào nhất? Viết một đoạn văn (khoảng 6 - 8 dòng) để giải thích tại sao em thích.

Trong truyện 'Buổi học cuối cùng', ấn tượng nhất với nhân vật thầy Ha-men. Thầy Ha-men yêu nước, trân trọng ngôn ngữ dân tộc, và là người thầy tận tụy với học trò. Buổi cuối cùng, thấy mặc trang phục trang trọng, chỉ dành cho những dịp thanh tra hoặc khen thưởng. Thầy mời học trò vào lớp, giảng bài kiên nhẫn, chuẩn bị tờ mẫu viết đẹp. Thầy nghẹn ngào và buồn bã khi không dạy tiếng Pháp nữa, với tình cảm 'NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM'.

Tình yêu nước rõ ràng qua nhân vật thầy Ha-men. Bài viết hy vọng làm cho các em nhận ra tầm quan trọng của ngôn ngữ dân tộc, khuyến khích gìn giữ và phát triển vẻ đẹp của tiếng Việt.

Để chuẩn bị cho bài soạn, các em có thể tham khảo thêm các bài văn mẫu lớp 7 như:
- Soạn bài Thực hành tiếng Việt bài 1, Ngữ văn lớp 7, Cánh Diều
- Soạn bài Dọc đường xứ Nghệ (Sơn Tùng), Ngữ văn lớp 7, Cánh Diều, Thực hành đọc hiểu