Soạn bài Câu cá mùa thu (Thu điếu, Nguyễn Khuyến), Môn Ngữ văn lớp 10, Chương trình Cánh Diều

Soạn bài Thực hành đọc hiểu: Câu cá mùa thu (Thu điếu - Nguyễn Khuyến), Môn Ngữ văn lớp 10 - Cánh Diều

Soạn bài Câu cá mùa thu (Nguyễn Khuyến) theo chương trình Cánh Diều

I. Chuẩn bị

1. Tìm hiểu và ghi chép những thông tin quan trọng về nhà thơ Nguyễn Khuyến để hỗ trợ đọc hiểu bài thơ.
Trả lời:
- Thông tin về nhà thơ Nguyễn Khuyến:
+ Sinh năm 1835 tại tỉnh Hà Nam, Nguyễn Khuyến là một nhà thơ nổi tiếng với hơn tám trăm tác phẩm viết bằng chữ Nôm và chữ Hán.
+ Ông có xuất thân từ gia đình đỗ đạt, làm quan to dưới triều nhà Mạc, nhà Lê. Tuy nhiên, ông thân sinh trong hoàn cảnh nghèo túng và sống bằng nghề dạy học ở làng quê.
+ Đỗ đầu cả ba kì thi lớn, Nguyễn Khuyến được gọi là Tam nguyên Yên Đổ.
+ Ông sống trong giai đoạn đất nước gặp nạn ngoại xâm, từng làm quan nhưng từ chối nhận chức và trở về ở ẩn vì đau mắt.
+ Nguyễn Khuyến thể hiện niềm u hoài của người trí thức đối với vận mệnh đất nước và có tình cảm sâu sắc với thiên nhiên và con người.
+ Ông được biết đến với biệt danh 'nhà thơ của dân tình làng cảnh Việt Nam'.

II. Đọc hiểu

1. Tập trung vào cách sắp xếp vần và sử dụng từ ngữ, láy từ, cũng như những từ diễn đạt màu sắc và âm thanh.
Trả lời:
- Về việc sắp xếp vần: Chọn vần 'eo' ở cuối các câu 1, 2, 4, 6, và 8 ('veo', 'teo', 'vèo', 'teo', 'bèo').
- Từ láy được chọn: 'lạnh lẽo', 'tẻo teo'.
- Từ ngữ miêu tả màu sắc và âm thanh: 'trong veo', 'biếc', 'vàng', 'vèo', 'xanh ngắt'.

2. Các câu thơ nào thể hiện sự tĩnh lặng và sự sôi động của cảnh vật.
Trả lời:
- Câu thơ thể hiện sự tĩnh lặng của cảnh vật:
+ 'Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,'.
+ 'Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo'.
+ 'Tầng mây lơ lửng, trời xanh ngắt,'.
+ 'Ngõ trúc quanh co, khách vắng teo.'
- Câu thơ thể hiện sự sôi động của cảnh vật:
+ 'Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,'
+ 'Là vàng trước gió khẽ đưa vèo.'
+ 'Cá đâu đớp động dưới chân bèo'.

Soạn bài Câu cá mùa thu (Thu điếu, Nguyễn Khuyến), Ngữ văn lớp 10, Cánh Diều

III. Trả lời câu hỏi

1. Nêu về nguyên cớ xuất hiện của bài thơ 'Câu cá mùa thu' và phân biệt bố cục của nó.
Trả lời:
- Nguyên cớ xuất hiện của bài thơ 'Câu cá mùa thu': Bài thơ được sáng tác khi Nguyễn Khuyến rời bỏ công việc quan lại và trở về quê nhà.
- Bố cục của bài thơ:
+ Phần đầu (6 câu): Tả cảnh thiên nhiên ở quê làng trong mùa thu.
+ Phần cuối (2 câu): Tâm tư, suy nghĩ sâu sắc của nhân vật trữ tình.

2. Chủ thể trữ tình quan sát cảnh vật từ những khía cạnh nào? Phân tích hình ảnh và từ ngữ trong bài thơ để lộ rõ đặc điểm của mùa thu ở vùng quê Bắc Bộ.
Trả lời:
* Chủ thể trữ tình quan sát cảnh vật từ các góc độ:
- Từ gần đến xa: từ 'ao thu', 'chiếc thuyền' đến 'tầng mây lơ lửng, trời xanh ngắt'.

3. Em nhận xét thế nào về không gian mà bài thơ mô tả? Liên kết giữa không gian đó với cuộc sống và tâm trạng của nhà thơ Nguyễn Khuyến như thế nào?
Trả lời:
- Nhận xét về không gian được mô tả trong bài thơ:
+ Không gian mùa thu ở quê là đẹp, yên bình.
+ Không gian yên tĩnh, thanh vắng.
- Liên kết giữa không gian đó với cuộc sống, tâm trạng của nhà thơ Nguyễn Khuyến:
+ Thể hiện cuộc sống hàng ngày ở làng quê của nhà thơ Nguyễn Khuyến.
+ Nổi bật tâm tư yêu nước, niềm u hoài trước sự biến đổi thời đại của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

4. Qua bài thơ 'Câu cá mùa thu', em cảm nhận được điều gì về tình cảm, lòng trung thành của nhà thơ với thiên nhiên, quê hương?
Trả lời:
Qua bài thơ 'Câu cá mùa thu', em thấu hiểu rõ:
- Tình cảm sâu sắc, kết nối chặt chẽ với thiên nhiên và làng quê Việt Nam.
+ Nỗi lòng những tâm tư, sự bất lực trước thực tế đất nước khi Nguyễn Khuyến từ bỏ công việc quan lại và trở về ở ẩn.

5. Phân tích hai bài thơ 'Vịnh mùa thu' và 'Uống rượu mùa thu' của Nguyễn Khuyến, chỉ rõ điểm chung và điểm khác biệt.
* Điểm chung:
- Sử dụng chữ Nôm và thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật.
- Viết khi Nguyễn Khuyến từ quan về ở ẩn tại quê nhà, miêu tả mùa thu ở đồng bằng Bắc Bộ.
- Thể hiện tình cảm với đất nước, thời cuộc.
* Điểm khác biệt:
- Mỗi bài thơ khắc họa một khung cảnh mùa thu từ góc độ khác nhau:
+ 'Vịnh mùa thu': tả cảnh mùa thu khi về đêm.
+ 'Uống rượu mùa thu': tả cảnh mùa thu vào ban ngày.
- Mỗi bài thơ kết nối với một thú vui của nhà nho ẩn dật:
+ 'Vịnh mùa thu': uống rượu.
+ 'Uống rượu mùa thu': làm thơ.
- Mỗi bài thơ thể hiện một nỗi niềm, suy tư riêng:
+ 'Vịnh mùa thu': buồn bã sau thời gian ẩn cư.
+ 'Uống rượu mùa thu': lo lắng về vận mệnh đất nước.

6. Diễn đạt ý các câu thơ về cảnh mùa thu trong bài 'Câu cá mùa thu' thành một đoạn văn miêu tả (khoảng 8 - 10 dòng).
Trả lời:
Bức tranh mùa thu ở vùng quê Bắc Bộ hiện lên huyền bí và tuyệt vời. Không khí mùa thu, lạnh lẽo và trong lành, tràn ngập không gian. Mặt ao êm đềm, nước trong veo tới mức có thể nhìn thấy đáy. Chiếc thuyền câu bé nhỏ giữa dòng nước, nhấp nhô nhẹ theo nhịp sóng. Trên bầu trời mùa thu, lá vàng rơi khẽ, tô điểm cho bức tranh. Cảnh quan quê hương xa xa, ngõ trúc quanh co, không một bóng người. Làng quê yên bình, tĩnh lặng trong bức tranh thu thật sâu sắc.
Mô tả cuối bài: Cảnh đẹp tự nhiên trong 'Câu cá mùa thu' là bức tranh sống động, thể hiện tình yêu quê hương, nỗi niềm trữ tình của nhà thơ Nguyễn Khuyến.

Để soạn bài các bài học tiếp theo, hãy tham khảo thêm bài soạn văn mẫu lớp 10:
- Soạn bài Thực hành tiếng Việt bài 2, Ngữ văn lớp 10, Cánh Diều
- Soạn bài Viết báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề, Ngữ văn lớp 10, Cánh Diều