Soạn bài Hai đứa trẻ

1. Soạn bài Hai đứa trẻ - Thạch Lam, ngắn 1

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. Tác giả:

1. Hành trình đời sống

- Thạch Lam (1910 – 1942), bút danh của Nguyễn Tường Vinh (sau này đổi thành Nguyễn Tường Lân), là một nhà văn thuộc nhóm Tự lực văn đoàn. Ông sinh sống trong một gia đình quan lại ở Hà Nội.
- Ở thời thơ ấu, Thạch Lam sống ở quê ngoại huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, sau đó chuyển về Thái Bình.

2. Sự nghiệp

- Tác phẩm ngắn: Gió đầu mùa (1937), Sợi tóc (1942).
- Tiểu thuyết: Ngày mới (1939)
- Tập tiểu luận: Theo dòng (1941).
- Tùy bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943)

3. Phong cách

- Thạch Lam tập trung vào việc khám phá tâm lý của nhân vật, làm cho cốt truyện của ông thường mang đặc điểm lỏng lẻo.
- Phong cách kể chuyện của ông thường chuyển tải quan điểm từ nhân vật, để họ tự bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc.
- Văn phong của ông tinh tế, đậm chất cảm xúc, mỗi tác phẩm như một bài thơ trữ tình.

tình.
- Giọng kể của Thạch Lam trong truyện tươi sáng, sâu sắc, mang trong mình cái nhìn sâu lắng, điềm tĩnh về cuộc sống.

4. Quan điểm văn chương của Thạch Lam.

– Với Thạch Lam, quan điểm 'Có hai cách quan sát: một là nhìn bề ngoài và một là nhìn sâu bên trong. Nhìn bề ngoài chỉ thấy trạng thái vật lý của một cảnh. (...) Người có thể luyện nghe cho tinh tế, luyện nhìn cho tỉ mỉ, nhưng không có ánh sáng của tâm hồn thì không thể hiểu được bí mật tâm lý'.
- Ông tập trung vào thế giới tâm linh của con người, nói: 'Quan trọng hơn là quan sát tâm bên trong, giúp nghệ sĩ hiểu rõ ý nghĩa ẩn sau một vật, trạng thái tâm hồn của một cử chỉ hay một từ ngôn'.

II. Tác phẩm 'Hai đứa trẻ'

1. Nguồn gốc và bối cảnh sáng tác
- Tác phẩm được xuất bản trong tập truyện ngắn Nắng trong vườn (1938).
- Câu chuyện về chị em Liên nằm sâu trong cuộc sống thơ ấu của tác giả tại phố huyện Cẩm Giàng, như Thạch Lam chia sẻ trong hồi kí của mình.
- Tên gọi chị Liên trong Hai đứa trẻ xuất phát từ hiện thực này. Hiện thực của tác phẩm là một cái nhìn sâu sắc vào quá khứ và tâm hồn của tác giả.

2. Nhận định về tác phẩm
- Hai đứa trẻ trải qua nhiều đánh giá, nhận xét khác nhau. Vũ Ngọc Phan mô tả tác phẩm như là một truyện ngắn 'tầm thường'.
- Năm 1957, Nguyễn Tuân đưa ra nhận xét đầu tiên, gọi Hai đứa trẻ là 'truyện có hương vị man mác. Nó mang đến cảm giác thuộc về quá khứ và đồng thời mở ra một khía cạnh của tương lai... Thế giới quan của đôi trẻ tại một phố quê, hình ảnh đoàn tàu và tiếng còi tàu trở thành thói quen của cảm xúc và ước mơ. Đọc Hai đứa trẻ, ta như bị đắm chìm trong không khí mát mẻ và sâu sắc của quê hương'.
- Đỗ Đức Hiểu nhận xét: 'Hai đứa trẻ là sự đối đầu giữa bóng tối và ánh sáng, nghèo đói và cô đơn, ánh sáng chỉ là giấc mơ thoáng qua. Truyện kết thúc với bóng tối chiếm lĩnh phố huyện, chiếm lĩnh thế giới. Thạch Lam tại đây trình bày quan điểm về thân phận con người. Diễn biến truyện là cuộc tranh chấp giữa bóng tối và ánh sáng'.

3. Nội dung truyện
- Cốt truyện, hiểu đơn giản là xung đột tạo nên kịch tính, không xuất hiện trong Hai đứa trẻ.
- Truyện chỉ tập trung vào một tình huống tâm trạng: chị em Liên và An bán hàng xén tại phố huyện đợi chuyến tàu từ Hà Nội để bán thêm hàng theo lời mẹ.
- Sự chú ý của họ chỉ là để nhìn thấy chuyến tàu. Chuyến tàu đến, sáng rực trong phút chốc rồi biến mất, những người bán hàng cũng rời đi. Chị em Liên đóng cửa hàng và đi ngủ.
- Nếu dựa vào sự kiện truyện, Hai đứa trẻ không chia sẻ thêm về hành động buồn tẻ của hai đứa trẻ trong một đêm phố huyện nghèo.

4. Tinh tế của Thạch Lam qua đoạn văn: “Chiều, chiều rồi. Một chiều êm dịu như bài hát ru, tiếng ếch nhái reo vang từ đồng cỏ... Liên ngồi yên, lặng lẽ... Liên không hiểu tại sao, nhưng chị cảm thấy trái tim buồn bã ngay trước phút giây cuối của ngày”.
- Chủ thể của đoạn văn là con người: Liên.
- Tư thế: “ngồi yên, lặng lẽ”.
- Tâm trạng: “trái tim buồn bã”...
- Bối cảnh truyện, ngay từ đầu đã được Liên nhìn thấy. Không phải ngẫu nhiên mà hình ảnh đôi mắt xuất hiện ngay sau tư thế ngồi của nhân vật: “đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần.”
- Vậy nên hình khối và màu sắc là kết quả tự nhiên từ cách họ nhìn nhận hiện thực này.
- Khóa cửa câu chuyện nằm ở đây, ở nhân vật Liên với đôi mắt nhìn thức tỉnh và cảm nhận: bằng cả năm giác quan và trực giác: “nỗi buồn vô hạn về quê hương êm đềm và sâu lắng”.

5. Nhân vật

a) Đội ngũ và nghề nghiệp:
- Truyện có chín nhân vật chính: Liên, An, chị Tí, cụ Thi, bác Siêu, Vợ chồng xẩm, thằng con xẩm và thằng con chị Tí. Ngoài ra, còn nhiều nhân vật thoáng qua như bà lão móm, bác phở Mĩ, ông Cửu, bà Lực, cụ Chi, chú lính, cụ Thừa, cụ Lục, ông giáo; vài bác phu, người mang đèn đón chủ,...
- Phố huyện thể hiện cơ cấu xã hội nhỏ: quân đội, quan chức, giáo viên, người buôn bán, người giúp việc, người ăn xin, người điên say rượu,...
- Thiếu vắng nhân vật quyền uy, giàu có.
- Nhiều nhân vật nghèo, sống với hi vọng thoáng qua: chuyến tàu từ Hà Nội về...

b) Đặc điểm của nhân vật trung tâm
- Liên là nhân vật chính.
- Mặc dù trẻ nhưng Liên thể hiện lối sống nội tâm.
- Liên là người chăm chỉ, luôn lo lắng với cuộc sống.
- Cuộc sống của chị em Liên đơn giản, lặp lại hằng ngày, nhưng đòi hỏi kiên trì và can đảm. Việc mất đi cơ hội làm cho họ mất đi niềm vui nhỏ bé.
- Tuy nhiên, Liên không chán nản, mà ngược lại, cô có một tấm lòng rộng lớn và lòng nhân ái. Liên không chỉ yêu thương An mà còn quý trọng các em bé nghèo sống gần chợ.

c) Vai trò và tầm quan trọng của đôi mắt và tâm hồn
- Đôi mắt và tâm hồn là hai yếu tố quan trọng trong truyện.
- Chúng không được mô tả để làm nổi bật tính cách mà chỉ là cách để nhân vật nhìn nhận hiện thực.
- Các động từ chỉ mô tả hoạt động vật lý: nhắm, mở, nhìn lên, nhìn xuống... “An và Liên lặng ngước mắt lên nhìn các vì sao để tìm sông Ngân Hà và con vịt theo sau ông Thần Nông...”
- Câu chuyện được đóng khung trong góc nhìn của hai chị em, đặc biệt là Liên, tạo ra bầu không khí sống động của phố huyện và cách họ cảm nhận cuộc sống.
- Nguyên tắc trần thuật mang lại không khí sống động và cảm nhận về sự sống ở nơi đó. Nhan đề không chỉ là về hai đứa trẻ mà chủ yếu là về cách họ cảm nhận cuộc sống.

d) Thế giới nhân vật nữ
- Tính nữ tích cực tạo nên vẻ thơ mộng cho tác phẩm.
- Trong số nhân vật phố huyện, chỉ có bác Siêu là nam, những người khác đều là phụ nữ.
- Truyện chú trọng vào góc nhìn nhân đạo về người nghèo, đặc biệt là phụ nữ.
- Phụ nữ của Thạch Lam giữ những đặc điểm truyền thống như nhẫn nại, hi sinh, lòng vị tha... nhưng vẫn là những con người hiện đại, có ước mơ và lòng chờ đợi.
- Cách nhìn tích cực này mang lại niềm tin, lạc quan và sức sống cho tác phẩm.

6. Nghệ thuật đảo ngược thời gian
- Đảo ngược thời gian xảy ra ba lần, liên quan đến cuộc sống và tâm trạng của Liên.
- Mỗi lần xuất hiện Hà Nội, Liên càng cảm thấy đau đớn hơn.
- Lần thứ nhất, ta hiểu về hoàn cảnh khó khăn của chị em Liên khi thầy mất việc làm ở Hà Nội.
– Lần thứ hai, so sánh giữa quá khứ và hiện tại, Hà Nội và phố huyện: “Liên nhớ lại khi ở Hà Nội chị được hưởng những thức quà ngon, lạ.... Ngoài ra, kỉ niệm còn nhớ lại không rõ rệt gì, chỉ là một vùng sáng rực và lấp lánh”.
- Lần thứ ba, Hà Nội hiện diện trong monologue của Liên, tập trung vào nội tâm của cô: “nhưng họ ở Hà Nội về... Hà Nội xa xăm, Hà Nội sáng rực, vui vẻ và huyện náo”.
- Việc chuyển điểm nhìn từ bên ngoài vào nội tâm của Liên thể hiện sự ý thức về tình trạng của chính bản thân và con người ở phố chợ.

7. Nghệ thuật đối thoại
- Đối thoại chiếm tỉ lệ nhỏ trong truyện, chỉ 221 chữ trong tổng số 2739 chữ.
- Trong bốn nhân vật chính ở phố huyện (An, Liên, chị Tí, bác Siêu), An có nhiều lời thoại nhất: 8/23 lượt. Chị Tí 3 lượt, Bác Siêu 2 lượt. Hai lượt còn lại là của cụ Thi điên. Những lời thoại này đẩy mạch cốt truyện và thể hiện tâm trạng, giải thích hành động của nhân vật.
- Đối thoại được xây dựng nhanh chóng, thường dưới dạng câu hỏi và câu trả lời, giữ nhịp cốt truyện và thể hiện tâm lý đa dạng của nhân vật.
- Trong phố huyện hiu quạnh, những đoạn đối thoại này là điểm sáng tinh thần, giúp nhân vật vượt qua khó khăn và giữ vững niềm tin.

8. Mùi vị
- Mùi vị chỉ xuất hiện hai lần nhưng gây ấn tượng mạnh mẽ.
- Lần thứ nhất: “Mùi âm ẩm nồng nàn, hơi nóng của ban ngày và mùi cát bụi làm cho chị em Liên tưởng như mùi đặc trưng của đất, quê hương này”. Đó là mùi của chợ huyện.
- Lần thứ hai là mùi phở bác Siêu: “Tiếng đòn gánh kĩu kịt, khói phở bay lên, An và Liên ngửi thấy mùi thơm”.

9. Ánh sáng
a) Sắc màu chủ đạo: – Ánh sáng là nguồn cảm hứng sâu sắc nhất trong Hai đứa trẻ.
- Sau tiếng trống kêu 'buổi chiều', bức tranh phố huyện tràn ngập ánh sáng: 'Phương tây, màu đỏ như lửa cháy'. Màu sắc không chỉ được diễn đạt bằng đường nét mà còn thông qua hình dạng khối, tạo nên không khí chiều tà một cách trực quan.
- Nhân vật hướng tâm trí và đôi mắt về bất kỳ nguồn sáng nào:
+ Xa là ánh sáng từ mặt trời và vì sao.
+ Gần hơn là ánh sáng từ đom đóm, các loại đèn đủ mọi kiểu: đèn treo, đèn hoa, đèn dây xanh, đèn con, đèn lồng, đèn ghi,...
+ Với vô số kiểu ánh sáng: đỏ như lửa cháy, hồng như than sắp tàn, sáng xanh, sáng xanh biếc, ánh sáng vàng lơ lửng trong đêm, sáng trắng, cùng với cường độ sáng: lấp lánh, rực rỡ, trưng.
+ Điều độc đáo nhất là hình thù của ánh sáng: kẽ ánh sáng, vệt sáng, quầng sáng, chấm sáng từ lửa (2 lần), hột sáng, vùng sáng, đốm (sáng) từ than đỏ,...
+ Điểm đặc biệt nhất của triển lãm ánh sáng đó là 'Những nguồn sáng kia chiếu ra ngoài phố, làm cho cát lấp lánh từng chỗ và đường mấp mô thêm vì những hòn đá nhỏ một bên sáng, một bên tối'.

b) Ánh sáng kí ức
- Dù không nhiều như việc khai thác ánh sáng chính, nhưng ánh sáng kí ức của Thạch Lam nét rõ nét về tâm lý của Liên. .
- Khi đề cập đến Hà Nội lần đầu 'khi cả gia đình rời Hà Nội về quê vì thầy Liên mất việc', kí ức về Hà Nội chưa xuất hiện. Nhưng lần thứ hai, khi Liên 'nhớ lại khi ở Hà Nội' qua mùi phở của bác Siêu, là 'cốc nước lạnh xanh đỏ' (kí ức của trẻ con) trở thành 'một vùng sáng rực và lấp lánh'. Hà Nội đồng nghĩa với ánh sáng.
- Vì ánh sáng ấy, vì sự trầm tư về những số phận khác nhau ở nơi khác, vì cảm nhận về chính bản thân, nên dù 'tâm hồn Liên yên bình' nhưng vẫn có 'cảm giác mơ hồ không hiểu'.
- Con tàu mang theo ánh sáng, nhưng khi qua, con tàu làm sống lại kí ức, là niềm khao khát và nhớ về Hà Nội rực rỡ.

c) Ánh sáng của chuyến tàu
- Con tàu mang theo chút hy vọng cho phố huyện.
- Trước sự xuất hiện của con tàu, phố huyện chìm trong tình trạng chờ đợi, uể oải, thiếu sinh khí và mọi hoạt động tập trung vào việc đợi tàu.
- Thạch Lam dành đến 852 chữ (gần một phần ba của tổng số chữ trong tác phẩm: 852/2739) để miêu tả chuyến tàu đi qua phố huyện.
- Con tàu là nguồn sống về cả vật chất và tinh thần cho cộng đồng.
- Ánh sáng của con tàu đưa Hà Nội về với chị em Liên. Vẫn là sự cảm nhận tinh tế trong màn đêm yên bình:
+ Âm thanh xuất hiện trước 'tiếng dồn dập, tiếng xe rất mạnh vào ghi'.
+ Màu sắc: 'một làn khói bừng sáng trắng từ xa', sau đó là âm thanh 'tiếng hành khách ồn ào khe khẽ'.
+ Hình ảnh: 'tiếng còi rít lên và tàu hùng vĩ xuất hiện. Liên dắt em đứng dậy để nhìn đoàn xe vụt qua, các toa đèn sáng trưng, chiếu ánh cả xuống đường. Liên chỉ nhìn thấy thoáng qua những toa hạng sang, lấp lánh những người, hàng và kềm kếp lấp lánh, cùng với cửa kính sáng'.
- Chỉ trong một đoạn văn ngắn, Thạch Lam đã sử dụng bốn danh từ và tính từ để mô tả ánh sáng, sáng trưng, chiếu sáng, lấp lánh, cửa kính sáng, ánh sáng là ngôi sao. Ngay cả khi con tàu mất trong đêm, ánh sáng vẫn tồn tại trong 'những đốm than đỏ bay tung trên đường sắt'. An và Liên theo dõi cẩn thận.

d) Sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối
- Khác biệt với Hugo, người thạo nghệ thuật sử dụng tương phản giữa bóng tối và ánh sáng để minh họa sự chuyển động từ tăm tối đến ánh sáng trong tâm hồn, tri thức xã hội, và ánh sáng đạo đức, nơi tri thức luôn chiến thắng... Thạch Lam, mặc dù vẫn khám phá hai hình ảnh này, nhưng không nhằm mục đích thuyết minh cho lý tưởng tri thức đó.
- Ông chỉ tập trung vào việc tạo ra ấn tượng sâu sắc, nhằm làm rõ ràng hơn sự đối lập giữa hai thực tế tương đối nhau (sáng và tối), để thấy rõ hơn cái nhìn hiện thực về cuộc sống: có những người nghèo, mong chờ ánh sáng hạnh phúc, họ mãi chờ đợi, hạnh phúc đến và đi nhanh chóng như chuyến tàu kia, nhanh chóng đến nỗi Liên không nhận ra khuôn mặt, sau đó đêm tối quay lại, đom đóm ngừng hoạt động, sao vẫn sáng, cơn buồn ngủ ập đến với Liên, để hôm sau thức dậy chờ đợi thêm một ngày nữa...
- Chuỗi sự sống lặp lại đó quá đơn điệu và tẻ nhạt. Nó không che đậy cuộc sống nghèo đói cả về vật chất và tinh thần, trong một thị trấn không xa làng (như bà cụ Thi trở về làng).
- Nhưng chính nhờ vậy, nó có thể vô tận khắc sâu vào tâm hồn chúng ta hình ảnh đặc trưng của thị trấn đó. Phố huyện của Thạch Lam thực sự là hình bóng của bất kỳ phố huyện nghèo nào.
- Hình bóng của phố huyện không chỉ là nghèo mà còn là sự quên lãng. Trên nền hiện thực là càng nghèo, người ta lại càng hiếm khi xuống tàu đi qua phố huyện, nhưng các thông điệp vẫn còn: có lẽ có vài người mua, nhưng có những người vắng mặt mãi mãi, người lên xuống [tàu] ít, người... như trong những đoạn thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên.
- Không giống như bóng tối, Thạch Lam ba lần mô tả ánh sáng ở phố huyện: ánh sáng đỏ lấp lánh của bầu trời chiều, ánh sáng trong ký ức về Hà Nội của Liên 'một vùng sáng rực rỡ và lấp lánh', và ánh sáng của đoàn tàu với các toa 'đèn sáng lấp lánh chiếu sáng xuống đường'.
- Ba lần mô tả ánh sáng là ba lần tác giả giấu giếm ẩn dụ, so sánh cuộc sống hiện tại với quá khứ và tương lai của con người.
- Trong thực tế, sự rạng ngời của bầu trời đỏ kia sớm tan vào bóng tối yên bình, lạnh lùng. Lựa chọn thời điểm vào buổi chiều, Thạch Lam không chỉ đưa thêm tâm trạng thơ buồn vào trang văn mà còn đưa vào cuộc sống vô vị của những đời nghèo đó, nhưng chưa đến mức không may tột cùng của phố huyện trên trang sách.

10. Đặc điểm nghệ thuật nổi bật
- Các phương tiện ngôn từ độc đáo đã biến Hai đứa trẻ thành một trong những tác phẩm nổi bật của dân tộc.
- Dễ dàng nhận thấy rằng hình ảnh trong truyện thường được lặp đi lặp lại. Mỗi lần lặp đều được xử lý khác biệt, nhưng ý dụng này đã tạo ra hiệu ứng đặc biệt về sự đơn điệu, lặp lại của cuộc sống.
- Ngoài ra, việc sử dụng lời nội tâm luôn làm chậm tốc độ truyện. Hai đứa trẻ rõ ràng diễn ra chậm vì sự kiện ở đây không phức tạp và không có xung đột, mặc dù sự đối lập rất được chú ý.

11. Niềm tin của Thạch Lam vào một cuộc sống tốt đẹp
- Thạch Lam rất tin tưởng vào tương lai.
- Mặc dù thêm sự mất mát vào cuộc sống, vận hành không ngừng của vũ trụ, Thạch Lam đều đưa ra tư duy phù hợp với quy luật khách quan: Con người sẽ luôn nỗ lực tồn tại và có thể tồn tại trong mọi hoàn cảnh.
- Niềm tin này đã khiến Thạch Lam tạo ra một so sánh sáng tạo, đầy ý nghĩa và ấn tượng, so sánh giữa thường biến và bất biến: so sánh giữa nơi đây (không gian hẹp) và ngoại kia (không gian rộng), so sánh cuộc sống nhỏ bé hạn chế của con người với vũ trụ lớn vĩnh hằng: 'Nhưng giờ họ đóng cửa, cảnh đẹp yên bình tối đen như ngoại ô phố'...
- Thạch Lam hướng đến triết lí: khi con người không thể thay đổi tình hình của mình, ước mơ là cách hữu hiệu để vượt qua những khoảnh khắc khó khăn nhất.
- Đặt sự hạn chế trong vô tận, đặt hiện thực xơ lở vào giấc mơ sáng tạo... Thạch Lam luôn nhìn về phía xa xôi. Ông chia sẻ và duy trì niềm tin vào khao khát của con người.

12. Sự Sáng Tạo Độc Đáo của Thạch Lam so với Các Nhà Văn Hiện Thực
- Trái ngược với hầu hết các nhà văn hiện thực cùng thời, như Nguyễn Công Hoan và Nam Cao, Thạch Lam tập trung khám phá sự cùng quẫn về tinh thần hơn.
- Ông không đặt trọng tâm vào miêu tả thế giới vật chất, mà thay vào đó sử dụng nó như một thế lực tự nhiên gây ra những bi kịch trong cuộc sống tinh thần.
- Điều đáng chú ý là cộng đồng nhân vật sống trong thị trấn tăm tối này bao gồm cả những người điên (như cụ Thi), người mù (nhà xẩm), và bốn nhân vật đặc trưng khác. Trừ hai chị em Liên có lịch sử phức tạp (trước đây sống ở Hà Nội, nhưng do bố mất việc nên phải về quê; mẹ họ không tham gia hàng xáo vì bận công việc khác), chị Tí và bác Siêu không có lịch sử nào đặc biệt, chỉ gánh chịu số phận của mình.
- Như vậy, cuộc sống vật chất khốc liệt càng gia tăng, sự tinh thần bức bối lại càng nổi bật. Đây là cách Thạch Lam tạo nên ấn tượng riêng biệt cho tác phẩm của mình.

"""""-KẾT THÚC PHẦN 1"""""

Thực Hành Sáng Tạo Ngôn Ngữ là một bài học quan trọng trong Tuần 6 của chương trình học Ngữ Văn 11, học sinh cần soạn bài Thực Hành Sáng Tạo Ngôn Ngữ, đọc trước nội dung và trả lời các câu hỏi trong sách giáo trình

2. SÁNG TẠO VỚI HAI ĐỨA TRẺ - THẠCH LAM, ngắn 2

I. HƯỚNG DẪN VIẾT BÀI:

Câu 1: Sự hòa mình trong thời gian và không gian của phố thị: 

Tiếp tục đọc các bài học Ngữ Văn lớp 11
- phân tích Hai đứa trẻ
- Soạn bài Ngữ Cảnh
- Soạn bài Chữ người tử tù