Buzz
Soạn bài Hiểu về giá trị văn học và cách tiếp nhận văn học
Câu 1
Câu 1 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Nêu tóm tắt cơ sở ra đời và nội dung cụ thể của từng giá trị nhận thức, giáo dục, thẩm mỹ của văn học.
Lời giải chi tiết:
* Giá trị nhận thức
- Cơ sở của giá trị nhận thức:
+ Tác phẩm văn học là kết quả của quá trình nhà văn khám phá, lý giải hiện thực đời sống, sau đó chuyển hoá những hiểu biết đó thành nội dung tác phẩm. Người đọc đến với tác phẩm để đáp ứng nhu cầu nhận thức.
+ Mỗi người sống trong một khoảng thời gian nhất định, ở những không gian nhất định với những mối quan hệ nhất định. Văn học có khả năng vượt ra khỏi giới hạn thực tế về thời gian, không gian của mỗi cá nhân, mang lại khả năng sống cuộc sống của nhiều người, nhiều thời kỳ, nhiều nơi.
- Nội dung:
+ Quá trình nhận thức cuộc sống qua văn học: nhận thức nhiều khía cạnh của cuộc sống với các thời kỳ, không gian khác nhau (quá khứ, hiện tại, tương lai, của vùng đất, các dân tộc, phong tục, tập quán...).
+ Quá trình tự nhận thức qua văn học: người đọc hiểu được bản chất của con người nói chung (mục đích tồn tại, tư tưởng, khát vọng, sức mạnh... của con người), từ đó hiểu về bản thân mình hơn.
* Giá trị giáo dục
- Cơ sở của giá trị giáo dục:
+ Con người không chỉ có nhu cầu hiểu biết mà còn có nhu cầu hướng thiện, mong muốn cuộc sống tốt lành, tràn đầy tình yêu thương.
+ Nhà văn luôn thể hiện tư tưởng - tình cảm, nhận xét, đánh giá của mình trong tác phẩm. Điều đó có ảnh hưởng lớn và có thể giáo dục người đọc.
- Nội dung:
+ Văn học mang lại cho con người những bài học quý giá về cách sống.
+ Văn học hình thành giúp con người biết yêu, ghét đúng đắn, khiến tâm hồn con người trở nên lành mạnh, trong sáng, cao thượng hơn.
+ Đặc điểm giáo dục của văn học là con đường từ cảm xúc đến nhận thức, tự giáo dục (khác với pháp luật, đạo đức...). Văn học giao tiếp với con người qua hình ảnh, qua sự thật, qua cái đúng, cái đẹp nên nó giáo dục một cách tự nhiên, thấm sâu, lâu bền. Văn học không chỉ góp phần hoàn thiện bản thân con người mà còn hướng con người tới những hành động cụ thể, thiết thực, vì một cuộc sống ngày càng đẹp hơn.
* Giá trị thẩm mỹ
- Cơ sở của giá trị thẩm mỹ:
+ Con người có nhu cầu thưởng thức, đắm chìm trong vẻ đẹp.
+ Thế giới hiện thực đã có sẵn vẻ đẹp nhưng không phải ai cũng có khả năng nhận biết và cảm nhận. Nhà văn với tài năng của mình đã đưa vẻ đẹp vào tác phẩm một cách nghệ thuật, giúp người đọc vừa trải nghiệm vẻ đẹp của cuộc sống vừa trải nghiệm vẻ đẹp của tác phẩm.
- Nội dung:
+ Văn học mang lại cho con người những vẻ đẹp đa dạng, phong phú của cuộc sống (thiên nhiên, đất nước, cuộc sống, lịch sử...).
+ Văn học mô tả sâu sắc vẻ đẹp của con người (ngoại hình, tâm hồn, tư duy, cảm xúc, hành động, lời nói...).
+ Văn học có khả năng phát hiện vẻ đẹp của những thứ nhỏ bé, bình dị và cả vẻ đẹp ấn tượng, tuyệt vời.
+ Hình thức đẹp của tác phẩm (cấu trúc, ngôn ngữ...) cũng chính là một phần quan trọng của giá trị thẩm mỹ.
Câu 2
Câu 2 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Mối liên kết giữa các giá trị của văn học là như thế nào?
Lời giải chi tiết:
Mối liên kết giữa các giá trị của văn học:
- Ba giá trị này có mối liên kết chặt chẽ, không thể tách rời, đồng thời ảnh hưởng đến người đọc (bắt nguồn từ quan điểm cổ điển về cái chân - cái thiện - cái mỹ):
+ Giá trị nhận thức luôn là điều kiện tiên quyết cho giá trị giáo dục.
+ Giá trị giáo dục làm cho giá trị nhận thức sâu sắc hơn.
+ Giá trị thẩm mỹ làm cho 'giá trị nhận thức và giá trị giáo dục được thể hiện một cách đầy đủ và hoàn thiện.'
=> Nếu không có sự nhận thức đúng đắn, văn học sẽ không thể giáo dục được con người vì nhận thức không chỉ để biết mà để làm. Tuy nhiên, giá trị nhận thức và giá trị giáo dục chỉ có thể phát huy tối đa, có hiệu quả nhất khi kết hợp với giá trị thẩm mỹ - yếu tố tạo ra đặc trưng của văn học.
Câu 3
Câu 3 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Khám phá văn học là gì? Phân tích các đặc điểm trong việc khám phá văn học.
Lời giải chi tiết:
- Khám phá văn học là quá trình người đọc đắm mình trong tác phẩm, trải nghiệm với nó, hòa mình vào thế giới nghệ thuật được xây dựng bằng ngôn từ, lắng nghe giọng nói của tác giả, tận hưởng cái tốt, cái đẹp, tài năng của nhà văn sáng tạo. Bằng trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn văn hóa và bằng cả tâm hồn mình, người đọc khám phá ý nghĩa của từng câu chữ, cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng, nhân vật... làm cho tác phẩm từ một văn bản khô khan biến thành một thế giới sống động, đầy sức quyến rũ.
- Khám phá văn học là hoạt động tích cực của cảm xúc, tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình.
- Đặc điểm của việc khám phá văn học:
+ Tính chất cá nhân hóa và tính chủ động, tích cực của người khám phá các yếu tố liên quan đến cá nhân như năng lực, sở thích, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống,... Tính khuynh hướng trong tư tưởng, tình cảm, trong thẩm mỹ càng làm cho sự khám phá văn học mang đậm nét cá nhân và chính sự chủ động, tích cực của người khám phá đã làm tăng thêm sức sống của tác phẩm.
+ Tính đa dạng, không thống nhất: cảm nhận, đánh giá của công chúng về một tác phẩm rất khác nhau, thậm chí cùng một người ở nhiều thời điểm có nhiều khác nhau trong cảm nhận đánh giá. Nguyên nhân là ở cả tác phẩm (nội dung phong phú, hình tượng phức tạp, ngôn ngữ đa nghĩa,...) và người khám phá (tuổi tác, kinh nghiệm, học vấn, tâm trạng, ...)
Câu 4
Câu 4 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Có bao nhiêu cấp độ khám phá văn học? Làm thế nào để khám phá văn học hiệu quả thực sự?
Lời giải chi tiết:
a) Có ba cấp độ khám phá văn học
- Cấp độ thứ nhất: khi cảm nhận chỉ tập trung vào nội dung cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm. Đây chính là cách khám phá đơn giản nhưng khá phổ biến.
- Cấp độ thứ hai: khi cảm nhận qua nội dung trực tiếp để thấy được nội dung, tư tưởng của tác phẩm.
- Cấp độ thứ ba: khi cảm nhận chú ý đến cả nội dung và hình thức để thấy được cả giá trị tư tưởng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
b) Để khám phá văn học hiệu quả thực sự, người khám phá cần
- Nâng cao trình độ.
- Tích lũy kinh nghiệm.
- Trân trọng tác phẩm, tìm cách tìm hiểu tác phẩm một cách khách quan, trọn vẹn.
- Khám phá một cách chủ động, tích cực, sáng tạo, hướng tới cái tốt, cái đẹp, cái đúng.
- Không nên suy diễn tùy tiện
Luyện tập
Lời giải chi tiết:
Câu 1 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Một số người coi giá trị quý nhất của văn chương là nuôi dưỡng tinh thần con người, như Thạch Lam đã nói: 'làm cho lòng người được sạch sẽ và phong phú hơn'. Ý kiến này có đúng không? Vì sao?
Trả lời:
- Đó là cách diễn đạt để khẳng định và tôn trọng giá trị giáo dục của văn chương, không giảm giá trị của các yếu tố khác.
- Cần đặt giá trị giáo dục trong mối quan hệ không thể tách rời với các giá trị khác bởi giữa các giá trị của văn học có mối liên hệ hỗ trợ mật thiết, chỉ có giá trị này mới có giá trị kia.
Câu 2 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Tự chọn phân tích một tác phẩm văn học cụ thể để làm sáng tỏ các giá trị của văn học (hoặc các cấp độ khám phá văn học).
Trả lời:
HS có thể lựa chọn một tác phẩm mà mình yêu thích hoặc hiểu biết sâu sắc về nó để trình bày. Chẳng hạn, có thể phân tích bài thơ Tràng giang của Huy Cận trên các phương diện:
a. Giá trị nhận thức tác phẩm giúp người đọc hiểu thêm được vẻ đẹp của đất nước, tâm hồn con người Việt Nam qua cảnh tượng sông dài, trời rộng...
b. Giá trị giáo dục: giáo dục con người hướng tới sự trong sáng, hồn hậu, tình yêu thiên nhiên và cuộc sống...
c. Giá trị thẩm mỹ: tác phẩm đem đến cho người đọc một quan điểm thẩm mỹ thú vị, khiến người đọc rung động về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn con người.
Câu 3 (trang 191 SGK Ngữ văn 12 tập 2)
Thế nào là cảm và hiểu trong việc khám phá văn học?
Trả lời:
Đây là cách diễn đạt khác về các cấp độ khác nhau trong việc khám phá văn học:
- Cảm là cấp độ khám phá cảm tính về tác phẩm, là khi người đọc có những ấn tượng chung nào đó (vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ...) nhưng chưa rõ nguồn gốc của những ấn tượng đó.
- Hiểu là cấp độ khám phá lý trí, là khi người đọc đã nhận thức được tác phẩm một cách tương đối trọn vẹn cả về nội dung và nghệ thuật, có cơ sở để lý giải những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi ra cũng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.
