Soạn bài Sự mở rộng của từ vựng (đầy đủ chi tiết)

Buzz

Đọc tóm tắt

- Sự biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ:.
- Từ 'kinh tế' trong bài thơ của Phan Bội Châu có ý nghĩa cứu nước cứu dân, nhưng hiện nay chỉ là một lĩnh vực của đời sống xã hội.
- Ý nghĩa của từ có thể thay đổi theo thời gian và có thể mất hoặc được bổ sung thêm vào những ý nghĩa mới.
- Ý nghĩa của từ xuân và tay cũng đã trải qua sự biến đổi, từ gốc đến biến đổi theo cách ẩn dụ và hoán dụ.
- Quá trình biến đổi ý nghĩa của từ thường xảy ra theo hai phương thức quan hệ: ẩn dụ và hoán dụ.

Phần I

I. SỰ BIẾN ĐỔI VÀ PHÁT TRIỂN NGHĨA CỦA TỪ NGỮ

Câu 1 (trang 55 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Trong bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác của Phan Bội Châu (Ngữ văn 8, tập mợt) có câu: 'Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế'. Cho biết từ Kinh tế trong bài thơ này có ý nghĩa gì? Ngày nay chúng ta có thể hiểu từ này theo cách Phan Bội Châu đã sử dụng hay không? Từ đó, rút ra nhận xét gì về ý nghĩa của từ?

Trả lời:

- Từ 'kinh tế' trong câu 'Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế' là cách viết tắt từ kinh tế quốc gia, có ý nghĩa là cứu nước cứu dân.

- Nghĩa từ 'kinh tế' hiện nay chỉ một lĩnh vực của đời sống xã hội như: hoạt động lao động sản xuất, trao đổi, phân phối và sử dụng sản phẩm, của cải vật chất.

- Từ đó, ta rút ra nhận xét: ý nghĩa của từ không phải lúc nào cũng cố định mà có thể thay đổi và phát triển theo thời gian; có thể mất đi một số ý nghĩa và cũng có thể được bổ sung thêm vào những ý nghĩa mới.

Trả lời câu 2 (trang 55 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Cho biết ý nghĩa của từ xuân, tay trong các câu trên và cho biết ý nghĩa nào là ý nghĩa gốc, ý nghĩa nào là ý nghĩa biến đổi. Trong trường hợp có ý nghĩa biến đổi, ý nghĩa đó được hình thành theo cách biến đổi nghĩa nào?

Trả lời:

- Xuân:

+ Ý nghĩa gốc: mùa chuyển từ đông sang hạ, thời tiết ấm dần, thường được coi là thời điểm khởi đầu của một năm mới.

+ Ý nghĩa biến đổi: chỉ tuổi trẻ, thời trẻ. Biến đổi theo cách: Ẩn dụ

- Tay:

+ Ý nghĩa gốc: phần cơ thể từ vai đến ngón tay, dùng để cầm, nắm

+ Ý nghĩa biến đổi: người giỏi về một lĩnh vực cụ thể, môn thể thao hoặc một nghề. Biến đổi theo cách: Hoán dụ

⟹ Quá trình biến đổi ý nghĩa của từ thường xảy ra theo hai phương thức quan hệ: ẩn dụ và hoán dụ.

Luyện tập 1

Câu 1 (trang 56 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Từ chântrong các câu sau có nhiều nghĩa. Hãy xác định:

- Ở câu nào, từ chândùng với nghĩa gốc

- Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa biến đổi theo cách ẩn dụ

- Ở câu nào, từ chân được dùng với nghĩa biến đổi theo cách hoán dụ

Lời giải chi tiết:

- Từ chân trong câu (a) được sử dụng với nghĩa gốc.

- Từ chân trong câu (b) được sử dụng với nghĩa biến đổi theo cách hoán dụ.

- Từ chân trong câu (c) được sử dụng với nghĩa biến đổi theo cách ẩn dụ.

- Từ chân trong câu (d) được sử dụng với nghĩa biến đổi theo cách ẩn dụ.

Luyện tập 2

Câu 2 (trang 57 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Từ điển tiếng Việt (Sđd) định nghĩa từ trà như sau:

Trà: búp hoặc lá cây chè đã sao, đã chế biến, để pha nước uống. Pha trà. Ấm trà ngon. Hết tuần trà.

Dựa vào định nghĩa trên, hãy đưa ra nhận xét về ý nghĩa của từ trà trong những cách sử dụng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (nướp đắng)

Lời giải chi tiết:

- Cách sử dụng của từ trà trong: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua (nướp đắng) là cách sử dụng với ý nghĩa biến đổi (ẩn dụ), không phải với ý nghĩa gốc như đã định nghĩa.

- Trà trong các cách sử dụng trên có ý nghĩa là sản phẩm từ thực vật, đã qua chế biến thành dạng khô, dùng để pha nước uống.

Bài tập 2

Câu 3 (trang 57 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Từ điển tiếng Việt (Sđd) định nghĩa từ đồng hồ như sau:

Đồng hồ: công cụ đo thời gian một cách chính xác. Đồng hồ đeo tay. Đồng hồ báo thức

Dựa vào các cách sử dụng từ như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng,... hãy mô tả sự biến đổi ý nghĩa của từ đồng hồ.

Lời giải chi tiết:

Dựa vào nghĩa gốc của từ đồng hồ, các cách sử dụng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng chuyển đổi theo phương pháp ẩn dụ. Nghĩa là chúng là các dụng cụ đo thời gian có hình thức tương tự như đồng hồ.

Bài tập 4

Câu 4 (trang 57 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Hãy cung cấp ví dụ để minh họa rằng các từ hội chứng, ngân hàng, sốt, vua đều có nhiều nghĩa.

Lời giải chi tiết:

a) Hội chứng

- Nghĩa gốc: Tập hợp các triệu chứng của một căn bệnh:

Ví dụ: Hội chứng viêm đường hô hấp cấp là rất nguy hiểm.

- Nghĩa chuyển: Tập hợp các hiện tượng, sự kiện biểu hiện một tình trạng xã hội, cùng xuất hiện ở nhiều nơi:

Ví dụ: Thất nghiệp và lạm phát là hội chứng của tình trạng suy thoái kinh tế.

b) Ngân hàng

- Nghĩa gốc: Tổ chức kinh tế hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh và quản lý các nghiệp vụ tiền tệ, tín dụng.

Ví dụ: Ngân hàng Nông nghiệp đang cho các hộ nghèo vay vốn phát triển kinh tế.

- Nghĩa chuyển: Kho lưu trữ các thành phần, bộ phận của cơ thể sử dụng khi cần.

Ví dụ: Các nước đang phát triển ngân hàng máu để cứu các bệnh nhân.

c) Sốt

- Nghĩa gốc: Tăng nhiệt độ cơ thể lên quá mức bình thường do bệnh.

Ví dụ: Cháu bé bị sốt quá cao.

- Nghĩa chuyển: Trạng thái tăng đột ngột về nhu cầu, hàng hóa nên khan hiếm, giá tăng nhanh.

Ví dụ: Cơn sốt đất đã giảm rất nhiều.

d) Vua

- Nghĩa gốc là người đứng đầu nhà nước quân chủ.

Ví dụ: Vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long năm 1010.

- Nghĩa chuyển: Người được coi là xuất sắc, giỏi nhất trong một lĩnh vực nhất định thường là sản xuất kinh doanh, thể thao, nghệ thuật...

Ví dụ: Pê-lê là vua bóng đá.

Bài tập 5

Câu 5 (trang 57 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Đọc hai câu thơ sau:

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ nào? Có thể coi đây là hiện tượng một nghĩa gốc của từ phát triển thành nhiều nghĩa được không? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

- Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai sử dụng theo phép tu từ từ vựng. Đây không phải là hiện tượng phát triển của từ nhiều nghĩa.

- Từ mặt trời chỉ Bác Hồ chỉ có ý nghĩa ẩn dụ trong văn cảnh, nó mang tính chất lâm thời.

Nội dung được phát triển bởi đội ngũ Mytour với mục đích chăm sóc khách hàng và chỉ dành cho khích lệ tinh thần trải nghiệm du lịch, chúng tôi không chịu trách nhiệm và không đưa ra lời khuyên cho mục đích khác.

Nếu bạn thấy bài viết này không phù hợp hoặc sai sót xin vui lòng liên hệ với chúng tôi qua email [email protected]

Các câu hỏi thường gặp

Từ 'kinh tế' trong bài thơ 'Vào nhà ngục Quảng Đông' có nghĩa gì?

Trong bài thơ 'Vào nhà ngục Quảng Đông', từ 'kinh tế' mang nghĩa là cứu nước cứu dân. Tuy nhiên, ngày nay từ 'kinh tế' chỉ đề cập đến lĩnh vực lao động sản xuất, trao đổi, phân phối và sử dụng của cải vật chất.

Ý nghĩa gốc và ý nghĩa biến đổi của từ 'xuân' trong các câu văn là gì?

Từ 'xuân' có ý nghĩa gốc là mùa chuyển từ đông sang hạ, khởi đầu một năm mới. Tuy nhiên, trong một số ngữ cảnh, 'xuân' còn chỉ tuổi trẻ, thời trẻ, qua phép ẩn dụ.

Cách sử dụng từ 'tay' trong các câu có nghĩa gì?

Từ 'tay' có nghĩa gốc là phần cơ thể từ vai đến ngón tay, dùng để cầm nắm. Trong một số ngữ cảnh, 'tay' còn được dùng theo nghĩa hoán dụ để chỉ người giỏi về một lĩnh vực hay nghề.

Sự biến đổi ý nghĩa của từ 'trà' trong các cụm từ như trà a-ti-sô, trà linh chi là gì?

Trong các cụm từ như trà a-ti-sô, trà linh chi, từ 'trà' mang ý nghĩa biến đổi, không chỉ là lá cây chè đã chế biến mà còn ám chỉ sản phẩm từ thực vật khác, đã qua chế biến và dùng để pha nước uống.

Từ 'đồng hồ' có sự biến đổi nghĩa như thế nào trong các cụm từ 'đồng hồ điện', 'đồng hồ xăng'?

Từ 'đồng hồ' trong các cụm từ như 'đồng hồ điện', 'đồng hồ xăng' đã chuyển nghĩa từ công cụ đo thời gian sang công cụ đo lường các yếu tố khác như điện, nước, hoặc xăng. Đây là sự biến đổi nghĩa theo phép ẩn dụ.

Từ 'vua' trong các ngữ cảnh khác nhau có nghĩa như thế nào?

Từ 'vua' có nghĩa gốc là người đứng đầu nhà nước quân chủ. Tuy nhiên, trong các ngữ cảnh khác như 'vua bóng đá', 'vua bóng rổ', từ này chỉ người xuất sắc, giỏi nhất trong một lĩnh vực cụ thể.