Soạn bài 'Thu điếu' trong sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 10 tập 1 Cánh Diều - chi tiết

Nội dung chính

Chuẩn bị

- Đọc trước văn bản để hiểu rõ. Nắm vững những thông tin quan trọng về tác giả Nguyễn Khuyến và văn bản Thu điếu.

- Lưu ý cách sử dụng từ ngữ trong thơ của Nguyễn Khuyến.

Trong quá trình đọc

Câu 1 (trang 49, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Yêu cầu: Hãy chú ý đến cách sử dụng vần và từ láy, từ chỉ màu sắc và âm thanh trong bài thơ.

Cách làm:

- Đọc kỹ toàn bộ bài thơ.

- Chú ý đến cách sử dụng vần và từ láy, từ chỉ màu sắc và âm thanh.

Giải thích chi tiết:

- Cách sử dụng vần: Vần “eo” (veo, tẻo teo, vèo, teo, bèo) à tạo ra vần “eo” thường gợi lên sự tuyệt đối.

- Từ láy “tẻo teo” kết hợp với vần “eo” tạo nên một sự nhỏ bé tuyệt đối; các từ láy khác như lạnh lẽo, lơ lửng à tô đậm không gian mùa thu.

- Từ chỉ màu sắc (vàng, xanh ngắt) và âm thanh (vèo): tạo nên sự hòa quyện hài hòa.

Câu 2 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Yêu cầu: Những câu thơ nào miêu tả trạng thái tĩnh và động của cảnh vật?

Cách làm:

- Đọc kỹ toàn bộ bài thơ.

- Hiểu rõ sự khác biệt giữa trạng thái tĩnh và động.

Giải thích chi tiết:

- Những câu thơ diễn tả trạng thái tĩnh:

+ Ao thu lạnh lẽo nước trong veo.

+ Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.

+ Ngõ trúc quanh co, khách vắng teo.

- Những câu thơ diễn tả trạng thái động:

+ Sóng biếc theo làn hơi gợn tí.

+ Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.

+ Tầng mây lơ lửng, trời xanh ngắt.

+ Tựa gối buông cần lâu chẳng được.

+ Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Trả lời câu hỏi

Câu 1 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Bạn hãy mô tả tóm tắt hoàn cảnh sáng tác và cấu trúc bài thơ Thu điếu.

Phương pháp giải:

- Đọc bài thơ và nghiên cứu về tác giả

- Hiểu rõ cấu trúc và bối cảnh sáng tác của bài thơ

- Tóm tắt lại hoàn cảnh sáng tác và cấu trúc của bài thơ

Lời giải chi tiết:

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được sáng tác khi Nguyễn Khuyến ẩn dật tại quê nhà.

- Cấu trúc: Gồm 4 phần.

+ Hai câu đề: mô tả cảnh mùa thu.

+ Hai câu thực: Thể hiện những biến động nhẹ nhàng của mùa thu.

+ Hai câu luận: Miêu tả không gian làng quê và bầu trời.

+ Hai câu kết: Tâm trạng của nhà thơ.

Câu 2 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Chủ thể của bài thơ đã quan sát cảnh vật từ những góc độ nào? Phân tích hình ảnh và từ ngữ trong bài thơ để thấy nét đặc trưng của mùa thu ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ.

Phương pháp giải:

- Đọc bài thơ và suy luận từ hình ảnh và từ ngữ

- Nhận diện góc nhìn và nét đặc trưng của mùa thu ở nông thôn Bắc Bộ

Lời giải chi tiết:

- Chủ thể của bài thơ quan sát cảnh vật từ góc độ gần và xa, từ trên cao xuống dưới.

- Hình ảnh và từ ngữ trong bài thơ thể hiện mùa thu ở nông thôn Bắc Bộ bằng những biểu hiện nhẹ nhàng và dân dã.

- Cảnh sắc mùa thu được mô tả chi tiết với sự thanh sơ và bình dị của làng quê, kết hợp với tâm trạng buồn của nhà thơ.

- Mùa thu ở đồng bằng Bắc Bộ được nhìn nhận qua góc nhìn gần gũi và tâm trạng trữ tình của người viết.

Câu 3 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Em cảm nhận thế nào về không gian được mô tả trong bài thơ? Liên kết không gian đó với cuộc sống và tâm trạng của một nhà thơ như Nguyễn Khuyến?

Phương pháp giải:

     Đọc bài thơ và phân tích không gian

- Kết nối không gian với cuộc sống và tâm trạng của nhà thơ

Lời giải chi tiết:

- Không gian trong bài thơ thu hẹp dần, tạo nên cảm giác tĩnh lặng và vắng vẻ.

- Sự tĩnh mịch của không gian phản ánh tâm trạng cô đơn và lưu lạc của nhà thơ.

- Không gian được liên kết với cuộc sống và tâm trạng của nhà thơ thông qua việc mô tả bức tranh mùa thu trữ tình và buồn.

Câu 4 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Từ bài thơ Thu điếu, bạn suy luận được gì về tình cảm và nỗi lòng của nhà thơ đối với quê hương, đất nước?

Phương pháp giải:

- Đọc hiểu bài thơ và suy luận tình cảm của nhà thơ

- Phân tích nội dung và thể hiện tình cảm của nhà thơ đối với quê hương, đất nước

Lời giải chi tiết:

     Từ bài thơ, ta thấy Nguyễn Khuyến là người yêu quê hương, đất nước và có tình cảm sâu sắc với nơi sinh sống.

Câu 5 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: So sánh hai bài thơ Thu vịnh và Thu ẩm của Nguyễn Khuyến, chỉ ra điểm chung và điểm khác nhau của chúng

Phương pháp giải:

     So sánh cả hai bài thơ và phân tích nội dung

- Chỉ ra điểm chung và điểm khác nhau giữa chúng

Lời giải chi tiết:

- Điểm chung: Cả hai bài thơ đều viết theo thể thơ Đường luật và mô tả cảnh trí đơn giản gần gũi với làng quê.

- Điểm khác nhau: Thu vịnh phác họa tổng quan về mùa thu, trong khi Thu ẩm tập trung vào việc mô tả chi tiết cảnh thu trong nhiều thời điểm khác nhau.

Câu 6 (trang 50, SGK Ngữ Văn 10, tập một)

Đề bài: Hãy viết lại các câu thơ mô tả cảnh mùa thu trong bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến thành một đoạn văn (khoảng 8-10 dòng).

Phương pháp giải:

- Đọc bài thơ và nắm vững nội dung

- Tổ chức lại câu thơ thành đoạn văn mô tả

Lời giải chi tiết:

     Bức tranh mùa thu trong bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến đầy sắc màu và hứa hẹn. Từ cái nhìn sâu xa, chúng ta thấy một khung cảnh tràn đầy hoài niệm và cảm xúc. Trong không gian yên bình của làng quê miền Bắc, mùa thu với bầu trời cao rộng và mây trời nhẹ nhàng tạo ra một cảnh sắc tĩnh lặng nhưng rất đẹp mắt. Những chiếc lá vàng rụng rời từ từ nhẹ nhàng rơi xuống mặt đất, tạo nên một màn trải thảm vàng ấm áp. Bên cạnh đó, âm thanh của sóng nước và tiếng còi đàn dây càng làm cho bức tranh mùa thu trở nên sống động và phong phú hơn.