Soạn bài 'Thu hứng' trong sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 10 tập 1: Kết nối tri thức - chi tiết

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trước khi đọc trang 47 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Bạn đã từng tiếp xúc với một số bài thơ Đường luật qua sách giáo khoa Ngữ Văn trung học cơ sở. Xin chia sẻ nhận định của bạn về các đặc điểm hình thức và nội dung của loại thơ này.

Phương pháp giải:

- Hồi tưởng về một số bài thơ Đường luật đã học trong sách giáo khoa trước đây.

- Dựa trên kiến thức đã nắm để phân tích các đặc điểm hình thức và nội dung của những bài thơ ấy.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Đánh giá về các đặc điểm hình thức và nội dung của thơ Đường luật:

- Đối với các đặc điểm hình thức: Các bài thơ được viết theo hình thức thất ngôn tứ tuyệt hoặc thất ngôn bát cú Đường luật (đề - thực – luận – kết). Cả hai hình thức đều tuân theo nguyên tắc nghiêm ngặt về vần và ngữ điệu (theo nguyên tắc bằng - trắc) và có cấu trúc rõ ràng.

- Về nội dung: Gồm bốn phần: Đề, Thực, Luận và Kết.

Trước khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trước khi đọc trang 47 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Bạn đã từng rời xa gia đình và cảm thấy nhớ nhà chưa? Nếu có, hãy kể về trải nghiệm đó của bạn.

Phương pháp giải:

Hồi tưởng và chia sẻ về kinh nghiệm rời xa nhà của bạn (nếu có).

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Tôi từng trải qua thời gian ở xa gia đình khi tham gia một chương trình tình nguyện vào mùa hè năm trước. Chuyến đi đã để lại trong tôi nhiều kỷ niệm đáng nhớ cũng như cung cấp cho tôi nhiều trải nghiệm thú vị. Trong thời gian một tháng ấy, tôi đã cảm thấy nhớ gia đình, vì vậy tôi thường xuyên liên lạc về nhà để hỏi thăm người thân. Điều đó giúp tôi đỡ nhớ gia đình hơn một chút. Sau chuyến đi đó, tôi càng trân trọng những phút giây được ở bên cạnh người thân hơn.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 48 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Mô tả bức tranh mùa thu trong bài thơ (màu sắc, không khí, tình trạng vận động của các hiện tượng).

Phương pháp giải:

- Đọc bản dịch thơ 1 trang 48.

- Tập trung vào các câu thơ mô tả bức tranh mùa thu qua sự đổi màu, không khí và tình trạng vận động của các hiện tượng.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Mô tả bức tranh mùa thu trong bài thơ:

- Về màu sắc: Màu trắng của sương khói, màu xanh dày của sông, màu bạc của mây. Các sắc màu này tạo ra cảm giác lạnh lẽo

- Về không khí: Không khí u ám, sullen, u buồn, ảm đạm và buồn bã. Không khí núi lớn, lòng sông sâu thẳm, mây mù che kín cả núi.

- Về tình trạng vận động của các hiện tượng: Các hiện tượng đều diễn ra với sự mạnh mẽ, biến cấu không gian, làm cho trời và đất hoảng loạn

→ Mùa thu buồn và u ám, quan sát từ xa và rộng lớn, gợi lên cảm giác u sầu và cô đơn.

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 48 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Nhận diện phép đối trong cả nguyên tác và bản dịch nghĩa trong các cặp câu thơ 3-4 và 5-6.

Phương pháp giải:

- Đọc cẩn thận nguyên tác và bản dịch thơ 1.

- Tập trung vào cặp câu thơ 3-4 và 5-6 để nhận diện phép đối trong cả nguyên tác và bản dịch thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Phép đối trong cặp câu thơ 3-4: sóng – vươn lên cao trời (thấp – cao), mây – lạc xuống mặt đất (cao – thấp), mở ra không gian rộng lớn:

- Chiều cao: sóng vươn lên đỉnh trời, mây lạc xuống mặt đất.

- Chiều sâu: sâu thẳm.

- Chiều xa: cánh cửa.

→ Không gian tràn ngập và tuyệt vời.

- Cặp câu thơ 5 – 6: Đối tượng cây cúc >< Cô chu; hai lời khai >< nhất hệ ; nhìn về lạc >< nhớ về quê. Đối với đám cúc và chiếc thuyền; “lần thứ hai” so với “một mình”; “khóc lóc” và “nhớ về nhà cũ”

→ Sự đối lập thể hiện tâm trạng của tác giả.

Trong khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trong khi đọc trang 48 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Âm thanh của tiếng dao cắt vải, tiếng chày đập vải gợi lên không khí gì?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bản dịch thơ 2.

- Tập trung vào hình ảnh dao cắt và chày đập vải ở hai câu thơ cuối để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Âm thanh của tiếng chày đập vải, tiếng dao cắt vải để may áo rét gửi kẻ xa quê hương làm đau lòng tác giả (cũng là một kẻ xa quê, lạc lõng, khổ cực), đồng thời gợi nên nỗi tiếc nuối, xót xa về số phận của ông. Âm thanh ấy tạo ra không khí đau lòng, nỗi buồn nhớ nhà của tác giả.

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Mô tả một số đặc điểm cơ bản của thơ Đường luật (cấu trúc, cách gieo vần, nguyên tắc vần – điệu, phép đối) được thể hiện trong bài thơ 'Thu hứng'.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ 'Thu hứng'.

- Dựa vào kiến thức đã học về đặc điểm của thơ Đường luật để mô tả đặc điểm của bài thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Cấu trúc có thể chia thành 4 phần: đề - thực – luận – kết.

- Cách gieo vần: vần bằng ở câu 1-2-4-6-8: lâm - sâm – âm – tâm – châm.

- Nguyên tắc vần – điệu: tiếng thứ hai thanh bằng thì tiếng thứ tư thanh trắc, tiếng thứ sáu thanh bằng và dòng thơ tiếp theo ngược lại:

Câu 1: T T B B T T B (v)

Câu 2: B B T T T B B (v)

Câu 3: B B T T B B T

Câu 4: T T B B T T B (v)

Câu 5: T T B B B T T

Câu 6: B B T T T B B (v)

Câu 7: B B T T B B T

Câu 8: T T B B T T B (v)

Ví dụ: Lá thu ngừng lạc phong thụ lâm,

           T             B                  T

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

So sánh hai bản dịch thơ với nguyên tác (qua bản dịch nghĩa), từ đó, chỉ ra những nơi hai bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa của nguyên tác.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ 'Thu hứng'.

- Dựa vào phần dịch nghĩa để chỉ ra những chỗ mà hai bản dịch thơ có thể chưa chính xác về sắc thái và ý nghĩa của nguyên tác.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ So sánh bản dịch 1 với nguyên tác:

- Câu thơ đầu, từ “điêu thương”: đây là một tính từ được động từ hóa để tạo ra hình ảnh của sương giá đối với rừng cây. Nhưng trong bản dịch thơ, hình ảnh này dường như không đủ sâu sắc.

- Câu 2: bản dịch không dịch hai từ Vu sơn và Vu giáp. Từ “tiêu sâm” trong nguyên tác diễn tả sự tiêu điều, tê tái, thảm đạm của khí thu, cảnh thu; cụm từ “khí thu dày” trong bản dịch chưa thể hiện hết ý này.

- Câu 3: từ “thẳm” làm cho âm hưởng thơ bị trầm xuống so với nguyên tác.

- Câu 5: bản dịch không thể hiện chữ “lưỡng khai” chỉ sự hai lần, mất đi yếu tố này trong nguyên tác.

- Câu 6: bản dịch mất chữ “cô” chỉ sự lẻ loi, đơn độc, mất đi một phần ý nghĩa của nguyên tác.

+ So sánh bản dịch 2 với nguyên tác:

- Câu thơ đầu của bản dịch 2 cũng giống bản dịch 1 đều không thể hiện đủ ý nghĩa về sự tác động của sương giá, đã tàn phá dữ dội rừng cây và rừng phong.

- Câu 2: Từ “tiêu sâm” trong nguyên tác diễn tả sự tiêu điều, tê tái, thảm đạm của khí thu, cảnh thu; cụm từ “khí thu dày” trong bản dịch chưa thể hiện hết ý này.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Những hình ảnh và từ ngữ nào được dùng để tạo ra không khí cảnh thu trong bốn dòng đầu của bài thơ? Mô tả mùa thu này có thể làm bạn cảm thấy như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ Thu hứng.

- Lưu ý bốn dòng đầu để phát hiện hình ảnh và từ ngữ tạo ra không khí cảnh thu.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Hình ảnh và từ ngữ tạo ra không khí cảnh thu trong bốn dòng đầu:

  - “Rừng phong lác đác, hạt móc sa”: tạo ra cảm giác xơ xác, tiêu điều.

  - “Vu sơn, Vu giáp”: mô tả nơi vực sâu Vu với hình ảnh hùng vĩ, mặt trời khó lọt qua.

  - “Khí tiêu sâm”: một chút buồn hiu, sương giăng.

- Sự đối lập: sóng vỗ cao tới bầu trời - mây dày đặc đổ xuống đất: sự chuyển động từ cao xuống thấp.

→ Mô tả mùa thu rộng lớn nhưng u tối, buồn bã.

+ Mô tả mùa thu này có thể gợi cho bạn những cảm xúc về một mùa thu cằn cỗi, hoang dã, cùng với nỗi buồn lo và sự bất an của nhà thơ trước hiện thực u tối, buồn bã, âm u.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Qua các từ ngữ và hình ảnh trong hai dòng thơ 5-6, người đọc có thể nhận ra điều gì về nhân vật trữ tình.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ Thu hứng.

- Tập trung vào hai dòng thơ 5-6 để phát hiện hình ảnh của nhân vật trữ tình.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nhân vật trữ tình được thể hiện qua:

+ Hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng:

  - Hoa cúc: biểu tượng của mùa thu.

  - Khóm cúc đã nở hoa hai lần: có thể hiểu là khóm cúc nở ra và rơi giọt nước mắt, hoặc rơi giọt nước mắt từ khóm cúc.

  - “Cô phàm”: đưa tác giả về quê cũ, cũng như nhấn mạnh sự lẻ loi, cô đơn của tác giả.

+ Sử dụng từ ngữ độc đáo, giàu hình ảnh:

  - “Lưỡng khai”: nỗi buồn kéo dài từ quá khứ đến hiện tại.

  - “Nhất hệ”: Sợi dây buộc thuyền cũng là sợi dây buộc của mối tình nhà.

  - “Cố viên tâm”: Tấm lòng hướng về quê cũ. Thân phận của kẻ xa xứ, lạc loài luôn gợi nhớ quê hương.

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Việc mô tả sinh hoạt của con người ở hai dòng thơ cuối có ý nghĩa gì trong việc thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ Thu hứng.

- Chú ý đến mô tả sinh hoạt của con người ở hai dòng thơ cuối để hiểu ý nghĩa của nó trong việc thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Mô tả sinh hoạt của con người ở hai dòng thơ cuối có ý nghĩa trong việc thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình: Hai dòng thơ cuối với âm thanh on ao của chày đập vải bên bờ sông trong bóng chiều tà đã làm cho bức tranh cuộc sống ở đây có chút niềm vui của sự sống. Nhưng niềm vui đó không làm tình trạng tâm hồn của thi sĩ tươi sáng, ngược lại, nó lại gợi nhớ về quê hương đắng cay trong lòng thi sĩ.

→ Mô tả này có ý nghĩa quan trọng trong việc thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình.

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Thu hứng được viết trong một tình huống đặc biệt trong cuộc đời của Đỗ Phủ. Bạn nghĩ tác phẩm chỉ thể hiện nỗi lòng cá nhân của nhà thơ?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ Thu hứng.

- Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của bài thơ để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Thu hứng được viết trong một tình huống đặc biệt trong cuộc đời của Đỗ Phủ. Bài thơ này được sáng tác vào năm 766, khi ông đang dẫn dắt gia đình rời bỏ quê hương. Tuy nhiên, bài thơ không chỉ là sự thể hiện của nỗi lòng cá nhân của nhà thơ. Bài thơ này là tiếng nói tha thiết về nỗi đau của những người xa xứ, nhớ quê hương sâu sắc. Đỗ Phủ đã thể hiện niềm đau đó qua từng câu chữ.

Sau khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Sau khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Có người cho rằng mỗi câu thơ trong bài thơ đều phản ánh cảm xúc về mùa thu, sự nỗi niềm của tác giả trong mùa thu. Bạn nghĩ sao về quan điểm này?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ bài thơ Thu hứng.

- Dựa vào nội dung bài thơ để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong bài thơ, mỗi câu thơ đều không thể hiện cảm xúc về mùa thu, sự nỗi niềm của tác giả trong mùa thu. Thực tế, bốn câu đầu của bài thơ tập trung vào mô tả cảnh mùa thu, trong khi bốn câu sau là tâm sự, ước mơ của nhà thơ. Đó cũng là tâm sự, ước mơ của nhiều người nghèo bởi cuộc sống xa lạ, phải rời quê hương.

Kết nối đọc - viết

Trả lời Câu hỏi Kết nối đọc viết trang 49 SGK Văn 10 Kết nối tri thức

Thơ hai-cư và thơ Đường luật đều chứa đựng sức hấp dẫn riêng từ những điểm tương đồng. Thơ hai-cư ngắn gọn, tinh tế, thể hiện cảm xúc nhân vật trước thiên nhiên. Thơ Đường luật, với những câu thơ chỉ bảy chữ, cũng mang đầy nỗi niềm tâm sự, nỗi nhớ thương. Dù xuất xứ từ hai nền văn hóa khác nhau, nhưng cả hai thể thơ đều vận dụng cảnh thiên nhiên để thể hiện những nét tương đồng trong cảm xúc con người.

Phương pháp giải:

- Đọc lại bài thơ Thu hứng và Chùm thơ hai-cư Nhật Bản.

- Dựa vào những kiến thức đã học về đặc điểm thơ hai-cư và thơ Đường luật để viết đoạn văn về những nét tương đồng giữa hai thể thơ.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Thơ hai-cư là thể thơ ngắn nhất thế giới và cũng là thể thơ truyền thống có vị trí quan trọng trong văn chương Nhật Bản. Thơ Đường luật là thể thơ xuất phát từ Trung Quốc, thường có hai thể tiêu biểu là thơ thất ngôn tứ tuyệt và thất ngôn bát cú. Thơ hai-cư và thơ Đường luật đều là những thể thơ ngắn gọn và thường viết về những cảm xúc của con người trước hình ảnh thiên nhiên. Thơ hai-cư với những dòng thơ ngắn gọn chỉ từ ba đến bảy chữ tả cảnh thiên nhiên trong sáng, nhẹ nhàng và từ cảnh thiên nhiên gợi lên những rung động, cảm xúc của nhân vật trữ tình. Nhà thơ Ba-sô, một thi sĩ nổi tiếng của văn học Nhật Bản đã viết ra bài thơ hai-cư miêu tả hình ảnh cành cây khô hay con quạ đen vào mùa thu. Hình ảnh tuy giản dị nhưng lại mang theo mỗi niềm tâm trạng của nhà thơ trước cảnh đẹp thiên nhiên. Còn thơ Đường luật cũng là thể thơ ngắn gọn với mỗi câu chỉ bảy chữ như bài thơ Thu hứng (Cảm xúc mùa thu) của Đỗ Phủ tả cảnh mà chan chứa nỗi niềm tâm sự. Từ cảnh thiên nhiên núi non, bầu trời mùa thu cùng với cảnh sinh hoạt làng quê chuẩn bị đón đông đến, người đọc cũng cảm nhận được nỗi niềm tâm sự, nỗi mong nhớ được về thăm quê của tác giả. Hai thể thơ tuy đến từ hai đất nước khác nhau nhưng điểm tương đồng của chúng đều là tả cảnh thiên nhiên để gợi nên nỗi niềm.