Soạn bài Thực hiện biểu diễn sân khấu tác phẩm văn học - Kết nối tri thức

Với tài liệu soạn bài Chuyên đề Văn 10 Phần 2: Thực hiện biểu diễn sân khấu tác phẩm văn học trong Chuyên đề 2 Chuyên đề Văn 10 Kết nối tri thức, hữu ích và ngắn gọn giúp học sinh dễ dàng làm bài tập Chuyên đề học tập Ngữ văn 10.

Soạn bài Thực hiện biểu diễn sân khấu tác phẩm văn học - Kết nối tri thức

I. Đọc kịch bản sân khấu

Bài tham khảo:

Mị giúp A Phủ thoát khỏi xiềng xích

(Chuyển thể một phần trong Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài)

Trả lời câu hỏi:

Câu hỏi 1 (trang 60 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 – Kết nối): Trong việc thay đổi bố cục của kịch bản sân khấu so với tác phẩm văn học, tác giả tập trung vào việc ánh sáng và bóng tối của nhân vật, từ đó tạo nên sự hiểu biết sâu sắc hơn về tâm trạng, tình cảm của họ. Sự thay đổi này mang lại sự thuyết phục về cảm xúc và tính cách của nhân vật.

Trả lời:

- Trong kịch bản sân khấu, việc thay đổi bố cục so với tác phẩm văn học là điều không thể tránh khỏi.

Tác giả kịch bản sân khấu tập trung vào việc thể hiện tâm trạng, tình cảm của nhân vật thông qua các cảnh vui nhộn, bi thương, tối tăm... Ví dụ, trong tác phẩm “Vợ chồng A Phủ”, tác giả đặt cảnh lễ hội kết hợp với miêu tả nỗi đau khổ của nhân vật Mị, từ đó tạo nên sự đối lập và xung đột trong tâm trí người xem.

- Sự thay đổi này làm cho tác phẩm trở nên gần gũi hơn với khán giả và giúp họ dễ dàng hiểu được tâm tư, tình cảm của nhân vật thông qua hành động và lời thoại.

Câu hỏi 2 (trang 60 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 – Kết nối): Trong kịch bản sân khấu, các đoạn miêu tả nội tâm của truyện ngắn Vợ chồng A Phủ được chuyển thể thành những yếu tố ánh sáng, âm thanh và hành động của nhân vật. Sự chuyển thể này tạo ra hiệu ứng đặc biệt, làm cho khán giả hiểu sâu hơn về tâm trạng và tình cảm của nhân vật.

Trả lời:

- Các đoạn miêu tả nội tâm trong truyện ngắn Vợ chồng A Phủ đã được biến đổi trong kịch bản sân khấu thành:

Trong kịch bản sân khấu, nội tâm của nhân vật được biến đổi thành các chỉ dẫn diễn xuất, lời độc thoại của diễn viên. Điểm đặc biệt là tác giả đã chuyển lời độc thoại thành lời hát: Mị hát trong cảnh thứ hai, Mị và A Phủ hát đối đáp trong cảnh Mị cởi trói A Phủ. Việc này giúp tận dụng âm nhạc để biểu hiện cảm xúc và ấn tượng sâu sắc với khán giả.

- Hiệu ứng của việc biến đổi này đối với người xem bao gồm:

+ Lời thoại là phương tiện quan trọng nhất để thể hiện nội tâm của nhân vật.

+ Âm nhạc có thể được sử dụng để làm nổi bật nội dung và thu hút người xem bằng cách lồng ghép vào lời thoại.

Câu hỏi 3 (trang 60 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 – Kết nối): Trong kịch bản sân khấu, các yếu tố như ánh sáng, âm thanh, đạo cụ đã được sử dụng như thế nào? Nếu biểu diễn vở kịch, bạn sẽ điều chỉnh những yếu tố này ra sao để phù hợp với điều kiện hiện có?

Trả lời:

- Các yếu tố như âm thanh, ánh sáng, đạo cụ,… được áp dụng trong kịch bản sân khấu như sau:

+ Sân khấu của Lễ hội được chia thành hai phần: một phần tối om, nơi Mị ngồi và một phần rực rỡ ánh sáng, nơi diễn ra Lễ hội.

+ Âm thanh là nhạc nền theo dân tộc.

+ Trong cảnh Mị cởi trói cho A Phủ, ánh sáng chuyển động và thay đổi theo sự di chuyển của nhân vật trên sân khấu và tình trạng tâm lý của họ.

+ Ánh sáng được sử dụng mạnh mẽ hơn trong những hành động biểu hiện sự quyết đoán, kiên cường của nhân vật.

Ngoài việc tạo ra sự hấp dẫn cho giác quan thị giác và thính giác trong tiểu phẩm, ánh sáng và âm thanh còn giúp miêu tả sâu hơn về nội tâm của nhân vật, mang thông điệp tinh tế và tạo ra các biểu tượng trong vở kịch.

- Trong trường hợp biểu diễn vở kịch, tôi sẽ điều chỉnh một số điều kiện như sau:

+ Để diễn tả cảnh đêm trăng, tôi sẽ chỉ đạo một diễn viên cầm một chiếc đèn và chạy nhẹ nhàng qua sân khấu.

+ Với sân khấu nằm trên sân đình, tôi sẽ yêu cầu diễn viên sử dụng lời nói, cử chỉ và hành động thay vì dùng các đạo cụ,...

Do bị hạn chế về không gian và thời gian, sân khấu thường phải sử dụng nhiều kỹ thuật ước lệ để tăng cường khả năng diễn đạt và khắc phục các hạn chế.

+…

Câu hỏi 4 (trang 61 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 – Kết nối): Việc chỉ đạo diễn xuất có phù hợp với lời thoại và thông điệp của nhân vật trong kịch bản không? Nếu có thay đổi, bạn muốn thay đổi gì?

Trả lời:

Diễn viên đóng vai trò quan trọng trên sân khấu, không chỉ làm hình nhân vật, thể hiện tâm trạng, tính cách, số phận của họ, mà còn truyền tải thông điệp của vở diễn. Diễn xuất của họ phản ánh cách tiếp nhận, diễn giải, và sáng tạo riêng; vì vậy, dù cùng kịch bản, mỗi diễn viên lại tạo ra những hình ảnh nhân vật khác nhau dựa trên khả năng diễn xuất cá nhân.

Câu hỏi 5 (trang 61 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 – Kết nối): Trong quá trình chuyển thể từ văn học sang sân khấu, có thể thực hiện những sáng tạo nào? Những điều nào không thể thay đổi?

Trả lời:

Sân khấu cung cấp không gian sáng tạo cho biên kịch, đạo diễn, và diễn viên. Bố cục, nhân vật, sự kiện có thể được điều chỉnh, thay đổi, thêm mới, hoặc làm mới. Tuy nhiên, việc sáng tạo này cần phải tôn trọng tác phẩm gốc và giữ được giá trị thẩm mỹ.

Câu hỏi 6 (trang 61 sách Chuyên đề học tập Ngữ văn 10 – Kết nối):

Đánh giá về cách chuyển thể trong kịch bản và đề xuất thay đổi để vở kịch gần gũi hơn với khán giả dựa trên gợi ý sau:

Trả lời:

II. Các Yếu Tố Cơ Bản Của Hoạt Động Sân Khấu Hóa Tác Phẩm Văn Học

1. Kịch Bản

- Kịch Bản Phản Ánh Ý Tưởng Chủ Đạo Của Sân Khấu Hóa. Đòi Hỏi Sự Cân Nhắc Về Thời Gian Và Điều Kiện Khả Thi. Thành Phần Quan Trọng Nhất Là Hành Động Và Lời Thoại.

- Hành Động Trên Sân Khấu Không Chỉ Là Biểu Hiện Của Diễn Viên Mà Còn Là Sự Biểu Lộ Ngoại Tại Mục Đích, Động Cơ, Lí Tưởng Của Nhân Vật. Thường Được Biểu Hiện Một Cách Ước Lệ.

- Lời Thoại Trong Kịch Bản Có Thể Là Lời Đối Thoại, Tức Là Lời Các Nhân Vật Nói Với Nhau, Hoặc Là Lời Độc Thoại, Tức Là Lời Nội Tâm Của Nhân Vật Được Thể Hiện Công Khai Trước Khán Giả. Ngoài Ra, Còn Có Thể Nói Đến Bàng Thoại – Tức Là Lời Nhân Vật Nói Với Khán Giả.

2. Sự Dàn Dựng

- Nghệ Thuật Sân Khấu Mang Tính Tập Thể Cao, Do Đó, Sân Khấu Hóa Tác Phẩm Văn Học, Dù Trong Không Gian Học Đường, Vẫn Yêu Cầu Sự Làm Việc Nhóm, Phân Công Công Việc Theo Năng Lực Và Yêu Cầu Của Nhiệm Vụ Học Tập Là Rất Cần Thiết.

- Ba Phần Quan Trọng Nhất Trong Hoạt Động Này Gồm: Kịch Bản, Đạo Diễn (Người Làm Việc Với Kịch Bản, Diễn Viên Và Các Thành Viên Khác Trong Nhóm Để Chuyển Hoá Văn Bản Ngôn Từ Của Kịch Bản Thành Một Hoạt Cảnh Trình Diễn); Diễn Viên (Nhân Tố Hiện Thực Hoá Ý Đồ Của Kịch Bản Và Đạo Diễn Trên Sân Khấu).

III. Các Bước Sân Khấu Hóa Tác Phẩm Văn Học

1. Hình Thành Ý Tưởng

* Lựa Chọn Hiện Tượng Văn Học

Bạn Có Thể Chọn Một Nhân Vật, Tác Phẩm, Đoạn Trích Gây Ấn Tượng Với Bạn Hoặc Gần Gũi, Quen Thuộc, Có Khả Năng Gợi Hứng Thú, Sự Đồng Cảm, Quan Tâm Của Người Xem.

* Tìm Kiếm Ý Tưởng Sân Khấu Hóa

- Ngoài Việc Sử Dụng Các Chất Liệu Sân Khấu Để Minh Họa Cho Tác Phẩm Văn Học, Bạn Cũng Có Thể Phóng Tác Các Tác Phẩm Văn Học Theo Nhiều Cách Khác Nhau: Đối Thoại Với Nhân Vật, Đối Thoại Với Tác Giả, Thay Đổi Điểm Nhìn… Tùy Vào Thông Điệp Mà Bạn Muốn Truyền Tải Tới Người Xem, Bạn Có Thể Lựa Chọn Những Cách Phóng Tác Khác Nhau.

* Lựa chọn hình thức biểu diễn

- Trình diễn vở kịch một cách trực tiếp trên sân khấu hoặc trình diễn gián tiếp thông qua các video, webdrama trên những phương tiện truyền thông như trang web, trang mạng xã hội…

2. Xây dựng cấu trúc cho kịch bản

Để xây dựng cấu trúc cho kịch bản, cần đặt ra và trả lời một số câu hỏi sau:

- Các màn hồi trong vở kịch sẽ được chia thành phần nào?

- Các sự kiện sẽ được sắp xếp theo trình tự như thế nào?

- Tầm quan trọng của từng cảnh là gì?

- Ý nghĩa bạn muốn truyền đạt trên sân khấu là gì?

- Cần tổ chức các yếu tố sân khấu như thế nào để làm nổi bật ý nghĩa đã được xác định?

3. Soạn bản kịch

- Bản kịch sân khấu là bước trung gian để chuyển từ tác phẩm văn học (dùng để đọc) sang vở diễn sân khấu (dùng để xem và nghe). Việc biên soạn bản kịch phụ thuộc rất nhiều vào loại hình nghệ thuật mà bạn sẽ sử dụng để trình diễn.

- Ghi tiêu đề của bản kịch, tên tác giả, và tên tác phẩm văn học bạn đang chuyển thể ở phần mở đầu của bản kịch.

- Đặt tiêu đề cho mỗi cảnh khi chuyển sang cảnh mới.

- Mô tả cảnh và hành động: tóm tắt ngắn gọn về thời gian, địa điểm, giới thiệu nhân vật, cung cấp chỉ dẫn về hành động, thái độ… của nhân vật để thể hiện ý nghĩa của vở kịch trên sân khấu.

4. Tập diễn theo kịch bản và điều chỉnh kịch bản

Quá trình tập diễn theo kịch bản là giai đoạn biến ý tưởng sân khấu thành hiện thực. Trong đó, đạo diễn, diễn viên, nhà thiết kế… đều đóng vai trò sáng tạo và tiếp tục sửa đổi kịch bản ban đầu.

5. Biểu diễn

Mỗi loại hình sân khấu đều có một ngôn ngữ biểu đạt riêng, tuy nhiên quá trình biểu diễn trên sân khấu phụ thuộc vào việc hiểu biết sâu sắc về nhân vật và thông điệp của vở kịch. Trong quá trình biểu diễn, cần lưu ý:

- Giọng điệu trên sân khấu không giống như trong giao tiếp hàng ngày, vì đó là giọng của nhân vật.

- Cử chỉ, hành động, dáng điệu cần phản ánh rõ ý chí, động lực, và tính cách của từng nhân vật.

- Phông nền sân khấu phải mang tính ước lệ, vừa thể hiện thông điệp của vở kịch, vừa tạo cảm giác cho khán giả như đó là một không gian tự nhiên.

Âm thanh, ánh sáng và đạo cụ cần được kết hợp một cách hài hòa để thu hút sự chú ý của khán giả và truyền đạt thông điệp của vở diễn một cách hiệu quả.

Bài thực hành IV:

1. Diễn tập một đoạn kịch chèo hoặc câu chuyện được học từ sách giáo khoa Ngữ văn 10, tập một.

2. Chuyển thể truyện ngắn Lão Hạc (Nam Cao) thành kịch bản sân khấu, bắt đầu từ lời kể của nhân vật con trai của Lão Hạc.

3. Dàn dựng một màn đối thoại giữa một nhân vật hiện đại với nhân vật Ngô Tử Văn trong tác phẩm Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên (Nguyễn Dữ) để làm rõ quyết định của Ngô Tử Văn.

4. Đưa sự kiện từ đoạn trích về Héc-tô (Hector) từ biệt Ăng-đrô-mác (Andromache) vào bối cảnh đương đại và biến nó thành một vở kịch ngắn trên sân khấu.

5. Tìm hiểu và thực hành các kỹ thuật trang điểm và trang phục sân khấu để phản ánh đúng nhân vật và tình huống trong vở diễn.

5. Tổ chức một cuộc trò chuyện giả với các nhân vật trong các câu chuyện dân gian của Việt Nam.

Tham khảo các tài liệu về Chuyên đề Ngữ văn 10: Sân khấu hóa tác phẩm văn học - Kết nối tri thức hoặc các tài liệu khác có sẵn: