Buzz
1. Khởi động bài học
Câu 1. Đọc đoạn thơ sau và cho biết ý nghĩa của đoạn thơ:
'Nguyệt thị cố hương mình'
(Ánh trăng là hình ảnh của quê hương)
Trả lời:
'Nguyệt thị cố hương mình' không chỉ là một câu thơ đơn giản mà còn mang đậm dấu ấn của tình yêu quê hương và người thân yêu. Khi nhìn trăng sáng, lòng ta trở về những đêm quây quần bên gia đình, những buổi dạo chơi dưới ánh trăng cùng bạn bè. Mỗi tia sáng trăng gợi nhớ một kỷ niệm, là phần của bản thân, góp phần làm nên vẻ đẹp thanh bình của quê hương. Câu thơ 'Nguyệt thị cố hương mình' chứa đựng bao nỗi nhớ nhung, kỷ niệm và tình cảm sâu sắc với quê hương thân yêu.
2. Hoạt động phát triển kiến thức
Câu 1. Đọc đoạn văn sau: Cảm nhận về đêm yên tĩnh
Câu 2. Khám phá văn bản:
a) Bài thơ (bản phiên âm) thuộc thể thơ nào? Cảm xúc chủ đạo của bài thơ là gì?
Trả lời:
Bài thơ mang dáng dấp của vẻ đẹp cổ điển, sử dụng thể thơ Ngũ ngôn tứ tuyệt, giữ gìn nét truyền thống trong từng chữ. Các câu thơ có 5 hoặc 7 chữ, tạo nên một sự linh hoạt và tự do quyến rũ. Đây không chỉ là một hình thức thơ, mà còn là cách thể hiện sự cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp tự nhiên và cuộc sống. Thể thơ Ngũ ngôn tứ tuyệt không bị ràng buộc bởi số lượng chữ, số câu, hay các quy tắc về bằng - trắc, vần và đối. Sử dụng thể thơ này giúp tác giả truyền tải một cách tinh tế và sâu sắc những cảm xúc, suy nghĩ về cuộc sống, tình yêu, tự do và giá trị văn hóa.
b) Đọc hai câu thơ đầu và cho biết:
(1) Cảnh đêm được mô tả qua những hình ảnh nào?
(2) Những hình ảnh đó được cảm nhận ra sao?
Trả lời:
Trên bầu trời đêm, ánh trăng như một làn sương nhẹ nhàng, mang đến sự yên bình và thanh thản. Nhà thơ đứng dưới ánh trăng, trong không gian tĩnh lặng của đêm, giữ trọn những cảm xúc trong lòng. Mỗi tia sáng trăng như những suy tư lắng đọng, nhẹ nhàng lan tỏa khắp không gian, che phủ những góc khuất của tâm hồn.
Cảnh đêm trăng được diễn tả qua hình ảnh ánh trăng rải đều, mà thi nhân liên tưởng đến lớp sương mỏng phủ trên mặt đất, như một lớp áo mỏng che phủ mọi vật. Khi trăng lên và gió nhẹ thổi, tạo nên một cảnh tượng thơ mộng, huyền ảo như trong tranh vẽ.
Trong những khoảnh khắc tĩnh lặng của đêm, nỗi nhớ quê hương sâu sắc lại dâng trào trong lòng nhà thơ. Cảm xúc này càng rõ nét khi tác giả sống xa quê, khi những làn gió lay động cành lá, khi ánh trăng chiếu qua cửa sổ, đưa anh trở về những kỷ niệm đẹp của tuổi thơ, những con đường quen thuộc và những khoảng sân yên bình trước nhà. Đêm trăng như sợi dây kết nối, kéo dài tình cảm quê hương từ trái tim nhà thơ.
c) Đọc hai câu thơ cuối và dựa vào chú thích về Lý Bạch, hãy cho biết:
(1) Tại sao khi nhìn trăng, nhà thơ lại cảm thấy nhớ quê hương?
(2) So sánh các từ loại tương ứng trong hai câu thơ cuối để hiểu về phép đối. Nêu tác dụng của phép đối này trong việc thể hiện tình cảm quê hương của tác giả.
Trả lời:
Kể từ khi rời quê hương lúc mới 25 tuổi, ánh trăng đã trở thành một phần không thể tách rời trong ký ức của Lý Bạch. Trước đó, ở quê nhà, ánh trăng là hình ảnh quen thuộc, như một người bạn thân thiết và là nguồn cảm hứng không ngừng cho tâm hồn thi sĩ.
Trong những năm tháng xa quê, mỗi lần nhìn thấy ánh trăng sáng, những cảm xúc dâng trào và hồi ức về quê hương lại tràn về. Ánh trăng không chỉ là một hình ảnh trên bầu trời mà còn là biểu tượng, một phần không thể thiếu trong cuộc sống, ký ức và tâm hồn của ông.
Nhà thơ đã khéo léo sử dụng phép đối trong hai câu cuối của bài thơ, làm nổi bật sự tương phản giữa hành động và cảm xúc. Cử đầu / vọng / minh nguyệt và đê đầu / tư / cố hương phản ánh chân thực tâm trạng của nhà thơ. Ngẩng đầu nhìn trăng sáng, cúi đầu nhớ quê, từng động tác thể hiện tình cảm sâu sắc và nỗi nhớ quê hương. Phép đối không chỉ tạo ra sự cân bằng và nhất quán trong cấu trúc câu mà còn làm tăng sức mạnh và chiều sâu của thông điệp bài thơ, giúp người đọc cảm nhận rõ hơn tâm trạng và tình cảm của tác giả.
d) Có ý kiến cho rằng trong bài Tình dạ tứ, hai câu đầu chỉ miêu tả cảnh vật, còn hai câu cuối chỉ miêu tả tình cảm. Em có đồng ý với quan điểm đó không? Vì sao? Từ đó, hãy rút ra kết luận về mối liên hệ giữa cảnh và tình trong bài thơ này?
Trả lời:
Những quan điểm này làm nổi bật sự kết nối chặt chẽ giữa cảnh vật và cảm xúc trong bài thơ. Hai câu đầu của bài thơ miêu tả cảnh vật một cách rõ nét và tinh tế, nhưng khi xem xét hai câu sau, ta thấy có sự mơ hồ và mâu thuẫn trong việc phân biệt giữa việc miêu tả cảnh và tình cảm.
Trong bài thơ, ánh trăng không chỉ là một hiện tượng thiên nhiên trên bầu trời mà còn là biểu tượng cho sự thao thức, nỗi nhớ quê và tình cảm hoài niệm của nhà thơ. Sự thức trắng của nhà thơ dưới ánh trăng sáng không chỉ làm nổi bật vẻ đẹp của cảnh vật mà còn làm tăng thêm sự sâu lắng và nỗi nhớ quê hương.
Vì vậy, trong bài thơ này, cảnh và tình hòa quyện với nhau một cách chặt chẽ. Miêu tả cảnh không chỉ đơn thuần là việc trình bày vẻ đẹp của ánh trăng mà còn chứa đựng những cảm xúc và suy tư của tác giả. Miêu tả tình cảm không chỉ là diễn đạt cảm xúc mà còn là cách thể hiện cảnh vật, tạo ra sự kết nối sâu sắc giữa tâm trạng và không gian. Điều này làm cho bài thơ thêm phần ý nghĩa và sâu sắc, mang đến cho người đọc một trải nghiệm cảm xúc và đầy ý nghĩa.
Câu 3. Tìm hiểu về từ đồng nghĩa
a) Đọc lại bản dịch thơ 'Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh' của Lý Bạch, dựa vào kiến thức đã học ở Tiểu học, hãy tìm các từ đồng nghĩa với các từ: rọi, nhìn.
Trả lời:
- Các từ đồng nghĩa với 'rọi' bao gồm: chiếu, soi, tỏa sáng, ...
- Các từ đồng nghĩa với 'nhìn' bao gồm: trông, dòm, ngó, ngắm, ...
b) Trong bản dịch thơ 'Xa ngắm thác núi Lư', từ 'nhìn' có nghĩa là 'đưa mắt về một hướng để quan sát'. Ngoài ý nghĩa này, từ 'trông' còn có các nghĩa khác như:
- Quan sát, chú ý đến, để tâm đến
- Xem xét để nhận biết và hiểu rõ
Tìm các từ đồng nghĩa với từng nghĩa của từ 'nhìn'.
Trả lời:
- Để mắt tới, quan tâm đến: chăm sóc, trông nom, giám sát
- Xem xét để nhận biết: trông chờ, mong ngóng, ngóng đợi
c) So sánh ý nghĩa của từ 'quả' và 'trái' trong các ví dụ sau:
(1) Rủ nhau xuống bể mò cua,
Đem về nấu quả mơ chua trên rừng.
(Trần Tuấn Khải)
(2) Chim xanh ăn trái xoài xanh
Ăn no, tắm mát dưới gốc cây đa.
(Ca dao)
Trả lời:
Cả 'quả' và 'trái' đều dùng để chỉ một loại trái cây, tạo sự linh hoạt trong việc diễn đạt và làm phong phú thêm ngôn ngữ. Sự tương đồng giữa hai từ này giúp người viết dễ dàng lựa chọn từ ngữ phù hợp để mô tả đối tượng.
d) So sánh ý nghĩa của hai từ 'bỏ mạng' và 'hy sinh' trong các câu sau đây: Chúng có điểm chung và điểm khác biệt như thế nào?
(1) Công chúa Ha-ba-na đã hy sinh một cách anh hùng, thanh kiếm vẫn vững chắc trong tay.
(Truyện cổ Cu-ba)
(2) Trước sức tấn công mãnh liệt và tinh thần chiến đấu kiên cường của nghĩa quân Tây Sơn, hàng vạn quân Thanh đã phải bỏ mạng.
Trả lời:
- Điểm giống nhau: 'Bỏ mạng' và 'hi sinh' đều ám chỉ việc từ bỏ mạng sống vì một mục đích cao cả hay lý tưởng. Cả hai đều liên quan đến sự mất mát về sinh mạng vì một lý do vĩ đại.
- Điểm khác biệt:
+ 'Bỏ mạng' thường ám chỉ cái chết không có mục đích rõ ràng, thường xảy ra trong hoàn cảnh không mong muốn hoặc ngoài tầm kiểm soát. Đây là cái chết bi kịch, gây ra sự đau thương và tiếc nuối, nhấn mạnh sự thất bại và sự hụt hẫng.
+ 'Hi sinh' thường liên quan đến hành động cao cả và có ý nghĩa, mang lại lợi ích cho người khác, cộng đồng, hoặc cho một lý tưởng cao đẹp. Hành động này được tôn vinh, ghi nhớ và biết ơn, thể hiện lòng dũng cảm và sự cống hiến vì mục tiêu lớn lao.
e) Từ đồng nghĩa được chia thành hai loại: đồng nghĩa hoàn toàn và đồng nghĩa không hoàn toàn. Dựa vào các ví dụ trên, hãy giải thích sự khác biệt giữa từ đồng nghĩa hoàn toàn và từ đồng nghĩa không hoàn toàn.
Trả lời:
- Từ đồng nghĩa hoàn toàn là những từ có nghĩa hoàn toàn tương đồng, có thể thay thế cho nhau mà không làm thay đổi ý nghĩa của câu. Ví dụ, 'nhà' và 'căn nhà' là từ đồng nghĩa hoàn toàn vì cả hai đều chỉ đến một nơi để ở.
- Từ đồng nghĩa không hoàn toàn, hay còn gọi là đồng nghĩa tương đối hoặc đồng nghĩa có sắc thái khác, là những từ có ý nghĩa gần gũi nhưng có sự khác biệt về cảm xúc, thái độ hoặc cách diễn đạt. Việc chọn từ phù hợp với ngữ cảnh và mục đích truyền đạt là rất quan trọng. Ví dụ, 'tuyệt vọng' và 'thất vọng' có nghĩa gần nhau nhưng mang lại những cảm xúc khác nhau, và lựa chọn từ nào sẽ phản ánh chính xác hơn cảm xúc của người nói.
Câu 4. Cách lập ý cho bài văn biểu cảm
Hãy đọc nội dung trong bảng dưới đây và thực hiện yêu cầu sau:
Xác định các cách biểu cảm được sử dụng trong các đoạn trích và nêu tác dụng của từng cách biểu cảm đó.
a) Đoạn 1:
Các em, khi trưởng thành, sẽ quen với sự hiện diện của sắt thép và xi măng. Nhưng tre và nứa sẽ mãi còn trong cuộc sống của các em, mãi gắn bó với dân tộc Việt Nam, cùng sẻ chia niềm vui và nỗi buồn trong những ngày tươi đẹp phía trước, sẽ mãi đồng hành cùng chúng ta trong hạnh phúc và hòa bình.
Ngày mai, khi đất nước ta phát triển, sắt thép có thể nhiều hơn tre nứa. Nhưng trên con đường chúng ta đi, cây tre vẫn là bóng mát dịu dàng. Tre vẫn vang vọng những giai điệu tâm tình, sẽ càng thêm rực rỡ với các cổng chào chiến thắng. Những chiếc đu tre vẫn vươn lên bay bổng, và tiếng sáo diều tre vẫn cao vút trên bầu trời.
Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh mướt, mềm mại, ngay thẳng, trung thành và dũng cảm. Cây tre mang trong mình những phẩm chất cao quý của người hiền, là biểu tượng thiêng liêng của dân tộc Việt Nam.
Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thuỷ chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
b) Đoạn 2:
Trong các món đồ chơi của thời thơ ấu, tôi đặc biệt yêu thích con gà đất: một chú gà trống oai phong với chiếc kèn lá cài vào ức để tạo nên tiếng gáy. Đến giờ, khi nhớ lại buổi sáng sớm, tôi vẫn cảm nhận được niềm vui kỳ diệu ấy sống lại trong tâm trí. Tôi thường mang con gà ra trước thềm, ấp nó trong lòng bàn tay, dồn hơi vào ngực, ngửa mặt lên trời và gập người khi hạ giọng, giống như dáng vẻ của con gà lúc gáy. Cảm giác như mình biến thành một con gà trống, dõng dạc cất lên điệp khúc sớm mai: 'ó... ò... o'! Tôi luôn thử rất lâu để chọn được con gà đất có giọng trầm, biết cách sử dụng hai bàn tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống như một nghệ sĩ thổi kèn đồng.
Giờ đây tôi hiểu rằng, sự hấp dẫn của đồ chơi trẻ con đến từ chính sự mong manh của chúng. Chiếc trống lùng bùng có thể bị thủng ngay lập tức, con ve có thể bị đứt dây, và con gà đất cũng dễ dàng vỡ trong tay đứa trẻ. Thử tưởng tượng một quả bong bóng không bao giờ vỡ, không bao giờ bay mất, thì nó sẽ trở thành một vật cứng nhắc, không còn sự lôi cuốn...
Ôi, nếu thế thì còn gì là quả bong bóng bay? Đồ chơi trẻ con không chỉ mang lại niềm vui khi có trong tay mà còn tạo ra nỗi tiếc nuối khi mất đi. Những con gà đất vỡ dọc theo tuổi thơ để lại trong tôi một nỗi cảm xúc sâu lắng, giống như một linh hồn.
(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Người ham chơi)
c) Đoạn 3:
Cô vừa đi vừa hỏi tôi:
- Em đã giải được những bài toán khó và viết những bài luận dài rồi. Vậy em có còn nhớ cô giáo cũ của mình không? Và khi chúng tôi xuống đến chân cầu thang, cô gọi to với tôi:
- Đừng quên cô nhé!
Ôi! Cô giáo thân yêu của em, không, em sẽ chẳng bao giờ quên cô đâu! Dù mai này em có trưởng thành, em vẫn sẽ nhớ về cô, và em sẽ tìm gặp cô giữa những học trò nhỏ. Mỗi khi đi qua một trường học và nghe tiếng giảng bài của cô giáo, em sẽ cảm tưởng như nghe chính giọng cô. Em sẽ nhớ lại hai năm học dưới sự dìu dắt của cô, nơi em học được bao nhiêu điều quý giá; nơi em thấy cô mệt mỏi, đau đớn nhưng vẫn chăm sóc lớp học và yêu thương tất cả học trò. Cô đã buồn khi thấy một em không viết đúng cách, lo lắng khi thanh tra đến lớp hỏi bài, và vui mừng khi chúng em đạt kết quả tốt. Cô luôn tốt bụng và dịu dàng như mẹ.
Không bao giờ, thực sự không bao giờ em có thể quên cô, người giáo viên đáng quý của em! (Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)
d) Đoạn 4:
Mẹ tôi đã ngủ từ lâu. Nhưng khi tôi ngừng viết và nhìn xung quanh, đâu đâu cũng thấy bóng dáng mẹ. Bóng đen của mẹ hòa quyện với bóng tối, vẽ lên một khuôn mặt nhợt nhạt với đôi mắt nhỏ và lòng đen như nhuộm đồng. Bóng hình mơ hồ ấy luôn gắn bó với những năm tháng cơ cực, những tháng ngày trôi qua trong nỗi lo lắng và nước mắt. Người ta thường chỉ quan tâm đến người thân khi ngồi bên họ, nhưng hiếm khi nhìn kỹ và nhận ra sự thay đổi của họ. Thỉnh thoảng, tôi chợt nhận ra, khi nhìn mẹ, tôi thấy sự khác biệt, như thể người ngồi trước mặt không phải là mẹ tôi. Tóc mẹ giờ đây lốm đốm, rụng nhiều, chỉ còn lưa thưa. Khi mẹ cười, nếp nhăn quanh mắt hiện rõ, để lại vết rạn trên gò má. Hàm răng trên của mẹ đã mất ba chiếc từ lâu. Mẹ tôi già đi từ lúc nào? Tôi thực sự không biết.
(Theo Tô Hoài, Cỏ dại)
Trả lời:
a) Đoạn 1:
Biểu cảm qua việc liên kết hiện tại với tương lai là một cách hiệu quả để thể hiện sự kết nối sâu sắc và sự bền vững của cây tre trong cuộc sống của người Việt. Dù trong thời đại hiện đại với nhiều đổi mới, cây tre vẫn giữ vững vai trò đặc biệt, đại diện cho tinh thần và phẩm hạnh của dân tộc. Cây tre không chỉ là một loài thực vật, mà còn là biểu tượng của sự kiên cường, sức sống mãnh liệt và lòng bền bỉ của người Việt, được truyền từ bao thế hệ qua lịch sử và văn hóa. Mối liên hệ giữa hiện tại và tương lai qua hình ảnh cây tre không chỉ chứng tỏ sự gắn bó bền chặt mà còn làm nổi bật sự vĩnh cửu, bản sắc và danh dự của dân tộc Việt Nam.
b) Đoạn 2:
Biểu cảm trong đoạn này được thể hiện qua việc hồi tưởng về quá khứ và phản ánh về hiện tại. Phương pháp này không chỉ thể hiện niềm yêu thích với trò chơi gà đất mà còn bộc lộ nỗi nhớ nhung sâu sắc và chân thành. Trong những khoảnh khắc hồi tưởng ấy, hình ảnh trò chơi tuổi thơ hiện lên với vẻ đẹp kỳ diệu, như một bức tranh được vẽ từ những nét tinh tế của trí nhớ. Mỗi chi tiết, mỗi kỷ niệm đều được tô điểm bằng màu sắc của sự hoài niệm và tưởng nhớ, đồng thời phản ánh triết lý sâu sắc của một tâm hồn đã trải qua bao nhiêu thử thách và niềm vui.
c) Đoạn 3:
Cách biểu cảm trong đoạn này thể hiện qua việc hình dung các tình huống, những lời hứa hẹn và những ước mơ. Thủ pháp này không chỉ thể hiện tình cảm chân thành mà còn bộc lộ lòng tri ân sâu sắc đối với cô giáo cũ. Những hình ảnh về sự dạy dỗ và các bài học quý báu được tái hiện trong trí tưởng, như những ánh sáng dẫn đường trong cuộc sống. Những lời hứa và khát vọng cho tương lai, gửi gắm vào hình ảnh cô giáo cũ, không chỉ là biểu hiện của sự chân thành mà còn là niềm tin vào sức mạnh của giáo dục và tri thức.
d) Đoạn 4:
Biểu cảm mà tác giả áp dụng trong đoạn này là qua sự quan sát và suy ngẫm. Phương pháp này không chỉ giúp tác giả thể hiện tình cảm sâu sắc dành cho người mẹ mà còn làm nổi bật hình ảnh “u tôi” với sự mô tả chân thực và sắc sảo. Mỗi chi tiết, mỗi góc nhìn của người mẹ được tác giả quan sát kỹ lưỡng, từ nét mặt đến cử chỉ và hành động đều được tái hiện rõ nét. Qua đó, tình cảm và sự quan tâm của tác giả đối với mẹ trở nên rõ ràng và sâu đậm, khiến hình ảnh người mẹ trở nên sống động và đầy ý nghĩa trong tâm trí độc giả.
