Soạn văn 11 - Nhớ đồng SGK Ngữ văn 11 tập 1 Kết nối tri thức - chi tiết

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Câu 1 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Theo trải nghiệm cá nhân, cảm xúc của một kỷ niệm thường bắt đầu và phát triển ra sao?

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức và sự hiểu biết cá nhân để trả lời câu hỏi này.

Lời giải chi tiết:

Theo trải nghiệm cá nhân, kỷ niệm thường xuất phát từ một khao khát, mong muốn hay mong đợi điều gì đó và tình cảm dành cho nó là rất lớn. Khi làm bất kỳ điều gì, ta thường nhớ về nó và khi gặp lại, cảm xúc dâng trào.

Trước khi đọc 2

Câu 2 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11,tập một):

Tưởng tượng về việc bắt đầu một tác phẩm văn bản với nội dung thể hiện ký ức của bản thân. Điều gì sẽ được đề cập đầu tiên? Tại sao?

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức và sự hiểu biết cá nhân để trả lời câu hỏi này.

Lời giải chi tiết:

Khi bắt đầu một tác phẩm văn bản với nội dung thể hiện ký ức, điều được đề cập đầu tiên chắc chắn là nói về ký ức đó là gì. Bởi với việc đặt ý chính của tác phẩm lên đầu, người đọc sẽ dễ dàng hiểu thông tin về tác phẩm. Việc nêu rõ ký ức và giải thích dưới đây sẽ giúp người đọc dễ dàng hiểu và đồng cảm với tâm trạng, cảm xúc của người viết.

Trong khi đọc 1

Câu 1 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Ý nghĩa của tiếng hò trong ngữ cảnh của nỗi nhớ là gì?

Phương pháp giải:

Dựa vào hai câu đầu tiên của bài văn.

Lời giải chi tiết:

Tiếng hò có mối liên hệ sâu sắc với nỗi nhớ của tác giả. Đó có thể được xem như một chiếc cầu nối đưa ra ký ức của tác giả về nỗi nhớ. Nó có thể giống như tiếng hò trong quá khứ mà tác giả đã từng nghe, và khi nghe tiếng hò, ký ức về nỗi nhớ trong tác giả lại trỗi dậy, in sâu vào tâm trí của người viết.

Trong khi đọc 2

Câu 2 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Các hình ảnh ở đây có đặc điểm gì?

Phương pháp giải:

Đọc cẩn thận khổ thơ thứ 2 và thứ 3. 

Lời giải chi tiết:

Các hình ảnh hiện ra ở đây đều rất thân thiết, gần gũi. Đó là hình ảnh của đất, rừng tre, ô mạ, nương khoai sắn... dễ thương về một vùng quê bình yên với cuộc sống no đủ, được tác giả kỷ niệm trong nỗi nhớ của mình.

Trong khi đọc 3

Câu 3 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này có điểm gì giống và khác?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ tư. 

Lời giải chi tiết:

So với khổ thơ thứ nhất, khổ thơ này giống về số câu thơ với khổ thứ nhất, đều có 2 câu và đều có cấu trúc “Gì sâu bằng…!”. Tuy nhiên, trong khổ thơ thứ nhất, tác giả chỉ nêu nỗi nhớ một cách chung chung, còn trong khổ thơ thứ tư, nỗi nhớ được kết nối với vật thể cụ thể “những trưa hiu quạnh” và từ thán từ “ôi” thể hiện nỗi nhớ đã leo lên đến đỉnh điểm đến nỗi tác giả phải thốt lên. Từ đó, ta nhận ra một nỗi nhớ sâu sắc, khắc sâu trong tâm trí của tác giả.

Trong khi đọc 4

Câu 4 (trang 56, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hãy mường tượng về hình ảnh “bàn tay… vãi giống tung trời”.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 5. 

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “bàn tay… vãi giống tung trời” làm cho chúng ta liên tưởng đến bàn tay mạnh mẽ, nỗ lực của những người nông dân. Họ làm việc chăm chỉ, ngày đêm làm ruộng. “Vãi giống tung trời” có thể hiểu là khi đã đến mùa gieo mạ, họ cầm một nắm hạt mạ ném xuống đất. Đó là hình ảnh rất quen thuộc và dễ dàng thấy ở nông thôn Việt Nam trước đây. Thông qua hình ảnh đó, chúng ta cảm nhận được nỗi nhớ quê hương sâu đậm, mong muốn trở về và cống hiến cho cách mạng của tác giả Tố Hữu.

Trong khi đọc 5

Câu 5 (trang 57, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

“Hồn thân” ở đây bao gồm những ai?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 9. 

Lời giải chi tiết:

“Hồn thân” ở đây có thể hiểu là những anh hùng nông dân, những người nông dân dung dị đã hi sinh cho cách mạng, cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Đó là những con người dũng cảm, hiền lành, họ đã ra đi nhưng “hồn” của họ vẫn còn sống mãi trong lòng những người ở lại. Tác giả sử dụng thuật ngữ “hồn thân” như một cách gọi thân mật để làm giảm bớt sự đau buồn đối với những người ở lại.

Trong khi đọc 6

Câu 6 (trang 57, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

“Tôi” ở đây phát triển như thế nào so với “tôi” ở trên?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ 10 và 11. 

Lời giải chi tiết:

Từ “tôi” ở đây khác với “tôi” ở trên ở điểm...

- “Tôi” ở khổ thơ thứ 11 là tôi đã tìm ra sự thật về cuộc đời, tìm thấy lý tưởng của mình và đang thực hiện nó. Đó là một tâm hồn hạnh phúc, yêu đời, tràn đầy niềm tin vào cuộc sống, ẩn sau hình ảnh của “con chim cà lơi”.

- “Tôi” ở khổ thơ thứ 10 là một tâm hồn đang tìm kiếm lý tưởng của cuộc sống. Đứng trước nhiều sự lựa chọn, không biết đi đâu, về đâu, mệt mỏi và chán nản. Đó là một tâm hồn chìm trong bóng tối, buồn bã vì chưa tìm ra lối đi của mình.

Trong khi đọc 7

Câu 7 (trang 57, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” biểu đạt cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ thứ 12. 

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “cánh chim buồn nhớ gió mây” gợi lên tình cảnh của tác giả. Như một con chim bị nhốt trong lồng, tác giả đang mong muốn được tự do, nhớ đến những ngày tháng tự do trước kia của mình, khao khát được quay trở lại đó, được đi theo chân lý của mình như con chim tung cánh bay giữa bầu trời tự do với gió mây, với trời xanh. Qua đó, ta thấy nỗi nhớ trong tác giả đã chuyển thành nỗi niềm khát khao được tự do. 

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Theo bạn, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ hay chưa? Vì sao? Nên hiểu như thế nào về nghĩa của từ "đồng” trong nhan đề?

Phương pháp giải:

Dựa vào nhan đề của tác phẩm và ý hiểu của bản thân. 

Lời giải chi tiết:

Theo em, nhan đề Nhớ đồng đã bao quát được toàn bộ nội dung cảm xúc của bài thơ bởi cảm hứng chủ đạo của bài thơ là nỗi nhớ quê hương tha thiết của tác giả. Từ “đồng’ trong nhan đề có thể hiểu theo hai cách. Đầu tiên đó là đồng trong từ “cánh đồng”, đây là biểu hiện cho nỗi nhớ quê hương, nhớ về những ngày tháng còn được sống và tận hưởng vẻ đẹp bình dị của quê hương. Tiếp đến, từ “đồng” có thể hiểu là “đồng chí” – những người cùng chí hướng, cùng làm cách mạng với tác giả. Đó là những người cùng chung lý tưởng, luôn đấu tranh để giải phóng dân tộc. 

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn có nhận xét gì về đặc điểm hình thức và nội dung của các khổ thơ 1, 4, 7, 13 trong văn bản? Các khổ thơ này được phân bổ theo "quy luật" nào ?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ các khổ 1, 4, 7, 13. 

Lời giải chi tiết:

- Hình thức: các khổ thơ 1, 4, 7, 13 điệp cấu trúc “Gì sâu bằng… !” và đặc biệt câu 1 và 7, 4 và 13 là giống nhau. 

- Nội dung: các khổ thơ trên đều biểu đạt một nội dung chung đó là nỗi nhớ quê hương da diết của tác giả được thể hiện qua hình ảnh tiếng hò và những buổi trưa quê hương.

→ Các khổ thơ này được phân bổ theo quy luật đan xen sự lặp lại giữa các câu, 1 với 7 và 4 với 13 tạo nên một kết cấu vòng tròn thể hiện một nỗi nhớ da diết đến cháy bỏng, cứ thế lặp đi lặp lại của người chiến sĩ cộng sản đang sôi sục lòng yêu nước cháy bỏng.  

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Hệ thống hình ảnh trong bài thơ đã biểu đạt được những nội dung gì? Bạn hiểu và đánh giá như thế nào về cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ bài thơ, chú ý vào những hình ảnh được tác giả sử dụng trong bài.

Lời giải chi tiết:

 - Hệ thống hình ảnh trong bài thơ biểu đạt nội dung về nỗi nhớ quê hương da diết. Đó là nỗi nhớ bình dị thể hiện qua những hình ảnh rất đỗi quen thuộc mà ta có thể dễ dàng bắt gặp tại bất kỳ một vùng nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó. Đây cũng là tình cảm của tác giả đối với quê hương của mình, là sự trân trọng của một người con xa quê tự ý thức được về quê hương và nghĩa vụ của mình phải bảo vệ những thứ bình dị, tuyệt đẹp ấy. 

→ Cách tác giả đan cài, phối hợp, sắp xếp các cụm hình ảnh đều hợp tình, hợp lý. Đầu tiên là những sự vật bình dị, gắn bó mật thiết với quê hương như hình ảnh rặng tre, cánh đồng, những mái nhà… rồi đến “hồn thân” – những người dân chất phác đã ngã xuống vì độc lập dân tộc… Tất cả đều đi theo một trình tự hợp lý, phù hợp với tâm tư, tình cảm lúc bấy giờ của tác giả khi đang bị giam giữ, nhớ về quê hương, về con đường cách mạng mà buồn da diết bởi tình cảnh bị giam, không thể cùng với nhân dân, với anh em đồng chí tiếp tục sự nghiệp cách mạng. 

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Từ "đâu" xuất hiện bao nhiêu lần và đóng vai trò gì trong câu từ của bài thơ

Phương pháp giải:

Chú ý vào những từ “đâu” được sử dụng trong bài. 

Lời giải chi tiết:

Từ “đâu” xuất hiện 10 lần trong tác phẩm. Nó thể hiện một tâm trạng ngổn ngang, vô định, không biết đi đâu, về đâu của một người thanh niên luôn sôi sục lòng yêu quê hương, đất nước với ý chí cách mạng mạnh mẽ nhưng lại chịu cảnh giam cầm, tù đày. Tấm lòng ấy chỉ có thể thốt thành lời, thành thơ chứ không thể thành hành động thực tế. Điều đó khiến tác giả không khỏi băn khoăn, trăn trở về con đường sau này của cách mạng, của tương lai dân tộc.  Đồng thời, từ “đâu” cũng thể hiện sự hồi tưởng về những năm tháng huy hoàng, tự do của tác giả.   

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Phân tích tác dụng nghệ thuật của việc sử dụng luân phiên câu hỏi, câu kể và câu cảm thán trong văn bản.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ toàn bộ tác phẩm. 

Lời giải chi tiết:

 Việc sử dụng luân phiên những câu hỏi như “Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?”; “Vãi giống tung trời những sớm mai?” gợi lên tâm trạng ngổn ngang của tác giả, bất giác nhớ về quê hương với những hình ảnh rất đỗi quen thuộc thân thương. Ẩn sâu trong đó ta thấy được sự mong ngóng về một ngày được gặp lại những khung cảnh ấy, để thỏa mãn được nỗi nhớ, tâm tư của tác giả.

Những câu kể cũng được đan xen hết sức tài tình. Đó là kể về hình ảnh quê hương trong tâm trí của tác giả. Là cồn đất thơm, những ô mạ xanh, những rặng tre, những xóm nhà tranh… Để từ đó, giúp người đọc hình dung ra được quê hương trong tác giả, nó giản dị, ấm no và hạnh phúc đến như thế nào.

Cuối cùng, việc đan xen những câu cảm thán bên cạnh câu kể và câu hỏi giúp làm tăng thê, giá trị biểu cảm của bài thơ. Bởi đó là những câu bộc lộ cảm xúc đang dâng trào của tác giả, là sự thể hiện cho một nỗi nhớ đã lên đến đỉnh điểm, thốt lên thành lời của một thanh niên với tấm lòng yêu nước sôi sục được cống hiến, góp sức mình cho Tổ quốc. 

Sau khi đọc 6

Câu 6 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Theo bạn, hình ảnh nào trong bài thơ mang tính tượng trưng rõ nét hơn cả? Hãy làm rõ tính tượng trưng ở hình ảnh ấy.

Phương pháp giải:

Dựa vào bài viết và nêu ra quan điểm của bản thân. 

Lời giải chi tiết:

Theo em, hình ảnh trong bài thơ mang tính tượng trưng hơn cả đó là hình ảnh về “ruộng đồng”. Đó là hình ảnh điểm hình của nông thôn Việt Nam tại thời điểm đó – nơi nổi bật lên những cánh đồng xanh bất tận, trải dài gợi lên một cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân khi mùa màng bội thu, ai cũng có cơm ăn, áo mặc. Hay ẩn trong đó từ “đồng” còn để chỉ những người đồng chí, bạn bè, những người cùng chí hướng cách mạng với tác giả. Họ vẫn đang ngày đêm chiến đấu trên mặt trận tư tưởng. Từ đó, giúp người đọc thấy được khát khao cháy bỏng của người thanh niên yêu nước.

Sau khi đọc 7

Câu 7 (trang 58, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bài thơ cho thấy điều gì về tâm trạng, phẩm chất, lí tưởng của nhân vật trữ tình? Nếu cảm nhận của bạn về những cảm xúc, tâm tình được tác giả bộc lộ trong bài thơ.

Phương pháp giải:

Dựa vào bài thơ và những hiểu biết về bài thơ. 

Lời giải chi tiết:

Bài thơ cho thấy tâm trạng buồn mang theo nỗi niềm nhớ quê hương da diết, mãnh liệt của người chiến sĩ cách mạng, nhớ cuộc sống tự do, được cống hiến hết mình cho Tổ quốc, cho nhân dân. Qua đó, ta thấy được lý tưởng của một người chiến sĩ cách mạng đang sôi sục, chảy sâu trong con người của tác giả. Đó là lý tưởng của một người thanh niên khi đã được giác ngộ, tìm ra chân lý của đời mình, luôn cống hiến hết mình để thực hiện lý tưởng cao đẹp ấy, phụng sự cho Tổ quốc. Một khát khao cháy bỏng bảo vệ được quê hương, những hình ảnh rất đỗi bình dị, thân thương.

→ Để từ đó, nổi bật lên trên bài thơ đó là nỗi nhớ da diết của một người con đối với quê hương. Nhớ về cuộc sống tự do như một chú chim được cất cao tiếng hót giữa bầu trời xanh thẳm, được tự do làm điều mình thích. Nghĩ về những ngày tháng tươi đẹp ấy, tác giả thấy buồn man mác bởi hiện thực tàn khốc, chịu đựng cảnh cầm tù không biết tương lai sẽ thế nào. Bởi vậy trong nỗi niềm thương nhớ, khát khao của tác giả, ta vẫn bắt gặp một nỗi buồn man mác, thầm kín. 

Viết

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các chi tiết, hình ảnh đã làm nên thế giới cảm xúc “nhớ đồng” trong bài thơ

Phương pháp giải:

Dựa vào nội dung bài thơ.

Chú ý đến các hình ảnh để tìm ra mối liên hệ giữa chúng. 

Lời giải chi tiết:

Bài thơ “Nhớ đồng” là một sự tổng hòa giữa tâm trạng, cảm xúc lẫn lý tưởng của tác giả - một người thanh niên trẻ đang chịu cảnh tù đày. Bài thơ được đi theo một tuần tự hợp lý, từ hình ảnh quê hương hiện lên đến việc tìm ra chân lý, lý tưởng cách mạng của tác giả. Từ đó, ta có thể hiểu nhờ vào tình yêu quê hương, yêu từ những thứ nhỏ bé, bình dị nhất đã giúp tác giả tìm ra triết lý sống cho mình. Những tình cảm nhỏ bé đã vun đắp cho tâm hồn của người thanh niên, đưa anh đến gần với lý tưởng cách mạng. Nó như một điều kiện cần, căn bản cần có của một người chiến sĩ cách mạng đó là tình yêu quê hương, đất nước. Bởi vậy, những hình ảnh đó trong bài thơ đã góp một phần quan trọng giúp ta hiểu được tâm tư, tình cảm của tác giả, nỗi nhớ cùng niềm khát khao cháy bỏng của một người thanh niên trẻ yêu nước da diết.