Sông băng

Sông băng hay còn gọi là băng hà là khối băng lâu năm có mật độ thấp hơn băng thông thường, di chuyển liên tục dưới tác động của trọng lượng chính nó. Chúng hình thành ở các khu vực có tuyết tích tụ vượt qua quá trình tiêu mòn (bao gồm tan chảy và thăng hoa) trong hàng nhiều năm, thường là hàng thế kỷ. Các sông băng từ từ biến dạng và chảy dưới sức ép từ khối lượng của chúng, tạo ra các kẽ nứt (crevasse), băng trôi (serac) và nhiều hình thái đặc trưng khác. Chúng cũng bào mòn đá và đất nền, tạo ra các dạng địa hình như núi vòm và băng tích. Các sông băng chỉ xuất hiện trên mặt đất và khác biệt so với lớp băng mỏng trên biển và hồ.

Trên Trái Đất, 99% băng tồn tại dưới dạng sông băng và được lưu trữ trong những khối băng khổng lồ ở các cực. Tuy nhiên, sông băng cũng có thể xuất hiện trên các dãy núi ở hầu hết các lục địa, trừ Úc, và trên một số đảo ở vĩ độ cao. Từ 35 độ Bắc đến 35 độ Nam, sông băng chỉ có ở dãy Himalaya, Andes, Rocky, và một vài ngọn núi cao ở Đông Phi, Mexico, New Guinea cùng dãy Zard Kuh ở Iran.

Băng trong sông băng là nguồn nước ngọt lớn nhất trên Trái Đất. Các sông băng từ khí hậu ôn đới, miền núi, và vùng cực lưu trữ nước dưới dạng băng trong mùa lạnh và xả nước vào mùa hè khi nhiệt độ tăng, tạo ra nguồn nước quan trọng cho thực vật, động vật và con người khi các nguồn nước khác giảm. Ở Nam Cực và khu vực cao, sự chênh lệch nhiệt độ mùa không đủ lớn để làm tan băng.

Khối lượng sông băng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khí hậu lâu dài như lượng mưa, nhiệt độ trung bình và độ che phủ mây. Sự biến đổi khối lượng sông băng là một trong những chỉ số nhạy cảm nhất về biến đổi khí hậu và là nguyên nhân chính làm thay đổi mực nước biển.

Khi bị nén, băng trong sông băng có màu xanh lam vì nước có màu xanh lam. Nguyên nhân là phân tử nước hấp thụ các màu khác hiệu quả hơn màu xanh lam. Một lý do khác cho màu xanh lam của sông băng là do thiếu bọt khí. Những bọt khí này tạo màu trắng cho băng thông thường nhưng bị nén bởi áp suất của các lớp băng khi sông băng hình thành.

Các loại hình sông băng

Sông băng được phân loại theo hình dáng, đặc điểm nhiệt độ và hoạt động của chúng. Sông băng vùng núi, hay còn gọi là sông băng đài vòng, hình thành trên các đỉnh và sườn núi. Khi sông băng vùng núi lấp đầy một thung lũng, nó còn được gọi là sông băng thung lũng. Những khối băng lớn kéo dài trên cả ngọn núi, dãy núi hay núi lửa được gọi là chỏm băng hoặc đồng băng. Chỏm băng có diện tích nhỏ hơn 50.000 km².

Các khối băng có diện tích lớn hơn 50.000 km² được gọi là mảng băng hoặc sông băng lục địa. Với độ sâu vài km, chúng che phủ địa hình bên dưới, chỉ để lộ các đỉnh núi (nunatak). Hai mảng băng lớn còn tồn tại hiện nay là ở Nam Cực và Greenland, chứa lượng nước ngọt đủ lớn để nếu tan chảy, mực nước biển sẽ dâng lên 70 m. Các phần của mảng băng hoặc chỏm băng kéo dài ra mặt nước được gọi là thềm băng, thường mỏng, dốc ít và vận tốc chậm. Các vùng hẹp và di chuyển nhanh của mảng băng gọi là suối băng, ví dụ như sông băng Mertz ở Nam Cực.

Sông băng thủy triều là các sông băng kết thúc tại biển, bao gồm hầu hết từ Greenland, Nam Cực, đảo Baffin, đảo Ellesmere ở Canada, Đông Nam Alaska, và cả hai phía của đồng băng Patagonian. Khi băng tiến ra biển, các mảnh băng vỡ ra tạo thành tảng băng trôi. Thường thì sông băng thủy triều vỡ ở trên mực nước biển, gây ra những chấn động khi băng trôi rơi xuống nước. Chúng trải qua chu kỳ tiến lùi hàng thế kỷ và ít bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu hơn các loại sông băng khác.

Về nhiệt độ, sông băng ôn đới luôn duy trì ở nhiệt độ nóng chảy quanh năm, từ bề mặt đến đáy. Trong khi đó, băng ở sông băng vùng cực luôn dưới mức đóng băng từ bề mặt đến đáy, mặc dù tuyết trên bề mặt có thể tan chảy theo mùa. Sông băng cận vùng cực có thể bao gồm cả băng vùng cực và ôn đới, tùy thuộc vào độ sâu và vị trí dọc theo chiều dài sông băng. Sông băng có thể là nền lạnh, với mặt phân giới giữa băng và đất ở dưới mức đóng băng, hoặc nền ấm, với nhiệt độ mặt phân giới bằng hoặc trên mức đóng băng, có thể trượt tại điểm này. Sông băng nào có phần nền lạnh và phần nền ấm gọi là sông băng đa nhiệt.

Sự hình thành

Sông băng hình thành khi lượng tuyết và băng tích lũy vượt quá mức tiêu mòn. Khu vực tạo sông băng, gọi là đài vòng (hay thung lũng vòng), thường là một cấu trúc địa lý hình ghế bành, như chỗ lỏm giữa hai ngọn núi với các đỉnh núi nhọn bao quanh. Tuyết rơi vào đài vòng sẽ bị nén dưới tác động của trọng lực, hình thành tuyết nén (névé). Khi tuyết bị nén mạnh hơn, không khí bị ép lại và tuyết biến thành băng. Băng này sẽ lấp đầy đài vòng cho đến khi tràn qua một khu vực yếu hoặc khoảng trống, như giữa hai ngọn núi. Khi khối lượng băng đủ dày, nó bắt đầu di chuyển do kết hợp của độ nghiêng, trọng lực và áp suất. Trên các sườn núi dốc, hiện tượng này có thể xảy ra với ít nhất 15 m (50 ft) băng tuyết.

Tại các sông băng ôn đới, tuyết tan và đóng băng liên tục tạo thành tuyết hạt (firn). Dưới áp suất của các lớp băng và tuyết phía trên, các hạt tuyết hạt kết thành những hạt nặng hơn. Sau nhiều năm, tuyết hạt trải qua quá trình kết và nén để trở thành băng sông băng. Băng này có phần nhẹ hơn băng từ nước đóng băng vì chứa nhiều bọt khí li ti bị nén.

Cấu trúc

Sông băng bắt đầu từ đỉnh gọi là đỉnh sông băng và kết thúc tại chân, mũi hoặc điểm cuối.

Sông băng được chia thành các vùng khác nhau dựa trên sự phân bố của đụn tuyết trên bề mặt và các điều kiện tan chảy. Vùng tiêu mòn là khu vực mà sông băng mất đi một lượng băng nhất định. Đường cân bằng phân chia vùng tiêu mòn và vùng tích lũy; đó là độ cao mà lượng tuyết mới được hình thành bằng lượng băng mất đi do tiêu mòn. Phần trên của sông băng, nơi mà sự tích lũy vượt quá sự tiêu mòn, được gọi là vùng tích lũy. Thông thường, vùng tích lũy chiếm khoảng 60-70% diện tích bề mặt sông băng, và có thể nhiều hơn nếu sông băng phân tán thành băng trôi. Băng ở vùng tích lũy đủ dày để tạo ra áp lực xuống dưới, làm xói mòn lớp đá bên dưới. Khi sông băng tan chảy, nó thường để lại một vết lõm hình chiếc bát có kích thước từ các bồn địa lớn như Ngũ Đại Hồ đến các vết lõm nhỏ hơn ở núi, được gọi là đài vòng.

Vùng tích lũy có thể được chia thành các khu vực nhỏ hơn tùy thuộc vào điều kiện tan chảy.

1. Vùng tuyết khô là nơi không có sự tan chảy xảy ra, ngay cả vào mùa hè, và đụn tuyết luôn khô ráo.
2. Vùng thấm là khu vực có một phần bề mặt tan ra, cho phép nước thấm vào đụn tuyết. Vùng này thường được đánh dấu bằng các lớp băng mỏng, nhưng đụn tuyết không bao giờ đạt đến nhiệt độ nóng chảy.
3. Gần đường cân bằng của một số sông băng, có một vùng băng hình thành trên cùng, nơi nước tan chảy đóng băng thành một lớp băng liên tục.
4. Vùng tuyết ẩm là khu vực mà tất cả tuyết tích tụ từ cuối mùa hè trước đó, với nhiệt độ đạt đến 0 độ C.

Để đánh giá sự tồn tại của sông băng, người ta thường xem xét cân bằng khối lượng và quan sát hoạt động ở điểm cuối của sông băng. Một sông băng khỏe mạnh thường có các vùng tích lũy rộng lớn, chiếm hơn 60% diện tích được phủ bởi tuyết vào cuối mùa tan, và điểm cuối có dòng chảy mạnh mẽ.

Kể từ khi kết thúc Thời kỳ băng hà nhỏ khoảng năm 1850, nhiều sông băng trên thế giới đã thu hẹp đáng kể. Một đợt làm mát nhẹ giữa năm 1950 và 1985 đã làm tăng diện tích của nhiều sông băng vùng núi, nhưng từ năm 1985 trở đi, phần lớn sông băng đã tiếp tục thu hẹp với sự giảm khối lượng ngày càng lớn, và hiện tượng này đang gia tăng trên toàn cầu.

Di chuyển

Sông băng di chuyển và chảy xuống núi nhờ trọng lực và sự biến dạng bên trong của nó. Băng hoạt động như một khối rắn giòn cho đến khi độ dày đạt khoảng 50 m (160 ft). Khi băng vượt qua độ dày này, áp suất tạo ra hiện tượng chảy thềm (plastic flow). Ở cấp độ phân tử, băng gồm các lớp phân tử chồng lên nhau với liên kết yếu. Khi áp lực lên lớp trên vượt quá liên kết giữa các lớp, nó di chuyển nhanh hơn lớp bên dưới.

Sông băng thường di chuyển bằng cách trượt trên đáy. Trong quá trình này, sông băng trượt trên địa hình nó hình thành, được “bôi trơn” bởi nước lỏng. Nước này hình thành khi băng tan dưới áp suất cao do nhiệt ma sát. Di chuyển kiểu này phổ biến ở các vùng ôn đới và sông băng nền ấm.

Các vết đứt gãy và nứt nẻ

Phần trên cùng của sông băng, khoảng 50 m (160 ft), thường cứng hơn do chịu áp suất thấp. Khu vực này, gọi là vùng đứt gãy, di chuyển gần như đồng nhất với thềm băng bên dưới. Khi sông băng đi qua địa hình không đồng đều, các vết nứt gọi là crevasse xuất hiện tại vùng đứt gãy. Những vết nứt này hình thành do sự khác biệt về tốc độ di chuyển của các phần sông băng. Nếu hai khu vực cứng của sông băng di chuyển với tốc độ và hướng khác nhau, lực biến dạng tạo ra các kẽ nứt. Những kẽ nứt thường không sâu quá 150 ft (46 m), nhưng có thể sâu đến 1.000 ft (300 m) hoặc hơn. Dưới độ sâu này, độ dẻo của sông băng lớn nên các vết nứt không thể hình thành. Kẽ nứt giao nhau có thể tạo ra các đỉnh băng cô lập, gọi là tảng băng lở (serac).

Kẽ nứt có thể hình thành theo nhiều cách khác nhau. Kẽ nứt ngang xuất hiện ở những nơi sông băng tăng tốc do địa hình dốc hơn. Kẽ nứt dọc kéo dài gần song song với sông băng khi sông băng mở rộng ra bên. Kẽ nứt ngoài rìa hình thành từ mép của sông băng, do giảm tốc độ gây ra bởi ma sát với vách thung lũng.

Các vết nứt trên sông băng gây nguy hiểm cho việc di chuyển, đặc biệt khi chúng bị che khuất bởi các cầu tuyết dễ vỡ.

Dưới đường cân bằng, nước từ sông băng tan ra hình thành các suối nhỏ. Nước tan có thể tạo hồ trên đỉnh sông băng hoặc xâm nhập vào bên trong, hình thành các hố băng (moulin). Những suối này chảy qua các đường hầm nằm dưới hoặc bên trong sông băng, và đôi khi chúng lại xuất hiện trên bề mặt sông băng.

Tốc độ

Tốc độ di chuyển của sông băng phụ thuộc một phần vào sự ma sát. Ma sát khiến cho băng ở đáy sông băng di chuyển chậm hơn băng ở trên cùng. Ở các sông băng núi, ma sát cũng xảy ra tại các vách thung lũng, làm chậm phần rìa so với phần trung tâm.

Tốc độ di chuyển trung bình thay đổi rất lớn, thường khoảng 1 mét mỗi ngày. Có thể không có sự di chuyển ở một số khu vực nhất định, ví dụ như ở Alaska nơi cây cối mọc trên lớp trầm tích. Ngược lại, một số sông băng có thể di chuyển nhanh tới 20 – 30 mét mỗi ngày, như sông băng Jakobshavn ở Greenland. Vận tốc tăng với các yếu tố như độ dốc, độ dày, lượng tuyết rơi, sự tích tụ dọc, nhiệt độ đáy, lượng nước tan, và độ cứng nền đất.

Một số sông băng trải qua các giai đoạn tăng tốc nhanh chóng, gọi là sự dâng trào. Những sông băng này thường di chuyển bình thường cho đến khi bất ngờ tăng tốc, sau đó trở lại trạng thái cũ. Trong giai đoạn dâng trào, sông băng có thể đạt tốc độ cao hơn nhiều so với bình thường. Nguyên nhân có thể là sự lỏng lẻo của lớp đá dưới đáy, hồ nước tan ở đáy sông băng – có thể được cấp nước từ hồ trên bề mặt – hoặc sự tích lũy khối lượng vượt quá giới hạn.

Tại những khu vực có sông băng di chuyển nhanh hơn 1 mét mỗi năm, thường xảy ra hiện tượng động đất từ sông băng. Đây là những trận động đất có cường độ địa chấn cao, lên đến 6.1. Greenland ghi nhận số lượng động đất từ sông băng cao nhất vào các tháng 6, 8 và 9 hàng năm, và con số này vẫn đang gia tăng. Nghiên cứu từ tháng 1 năm 1993 đến tháng 10 năm 2005 cho thấy số lượng sự kiện gia tăng từ năm 2002, gấp đôi số lần vào năm 2005. Sự gia tăng này có thể phản ánh tác động của hiện tượng ấm lên toàn cầu.

Cung nhọn (Ogive)

Cung nhọn là những dải sóng và rãnh luân phiên nhau, xuất hiện dưới dạng các dải tối và sáng trên bề mặt sông băng. Chúng liên quan đến sự di chuyển theo mùa của sông băng; chiều rộng của mỗi dải thường tương ứng với sự di chuyển hàng năm của sông băng. Cung nhọn hình thành khi băng từ thác băng vỡ mạnh, làm tăng diện tích bị mài mòn trong mùa hè, tạo ra những vùng thấp và không gian để tuyết tích lũy vào mùa đông, hình thành các chóp. Đôi khi, cung nhọn chỉ là các dải màu hoặc gợn sóng, được gọi là cung nhọn sóng hoặc cung nhọn dải.

Địa lý

Sông băng phân bố rộng khắp trên các lục địa và gần 50 quốc gia, trừ Úc và Nam Phi, nơi chỉ có sông băng ở các vùng đảo xa xôi gần Nam Cực. Những sông băng lớn có thể thấy ở Nam Cực, Chile, Canada, Alaska, Greenland và Iceland. Các sông băng vùng núi như ở Andes, Himalaya, Dãy núi Rocky, Dãy núi Kavkaz, và Anpơ cũng rất rộng. Úc hiện không còn sông băng, chỉ còn sót lại một sông băng nhỏ trên núi Kosciuszko từ thời kỳ băng hà cuối cùng. Tại New Guinea, sông băng nhỏ trên đỉnh khối núi Puncak Jaya đang nhanh chóng biến mất. Châu Phi có sông băng trên núi Kilimanjaro ở Tanzania, núi Kenya và núi Rwenzori. Các hòn đảo với sông băng bao gồm Iceland, Svalbard, New Zealand, Jan Mayen, và các đảo gần Nam Cực như Marion, Đảo Heard, quần đảo McDonald, Kerguelen và Bouvet. Trong kỷ Đệ Tứ, Đài Loan, Hawaii, Mauna Kea và Tenerife cũng có sông băng rộng lớn, trong khi quần đảo Faroe và Crozet hoàn toàn bị băng bao phủ.

Sự hình thành sông băng phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ dốc của địa hình, lượng tuyết rơi và gió. Các sông băng có thể xuất hiện ở bất kỳ vĩ độ nào, ngoại trừ vùng giữa 20-27 độ Bắc và Nam xích đạo, nơi có sự hiện diện của vòng tuần hoàn Hadley làm giảm lượng mưa. Ở những khu vực này, tuyết vĩnh cửu chỉ tồn tại ở độ cao trên 6.500 m (21.330 ft). Trong khi đó, từ 19 độ Bắc đến 19 độ Nam, với lượng mưa cao hơn, tuyết vĩnh cửu có thể hình thành trên những ngọn núi cao hơn 5.000 m (16.400 ft).

Dù ở vĩ độ cao, sự hình thành sông băng không phải lúc nào cũng khả thi. Ví dụ, đảo Banks ở Bắc Cực và thung lũng khô McMurdo ở Nam Cực là những hoang mạc cực nơi sông băng không thể hình thành do lượng tuyết rơi quá ít, dù nhiệt độ rất thấp. Không khí lạnh không chứa nhiều hơi nước như không khí ấm. Trong thời kỳ băng hà kỷ Đệ Tứ, dù lạnh bất thường ở Mãn Châu, đồng bằng Siberia, và vùng trung và bắc Alaska, lượng tuyết rơi vẫn quá ít để hình thành sông băng.

Ngoài các vùng cực khô và không có sông băng, một số ngọn núi và núi lửa ở Bolivia, Chile và Argentina cao từ 4.500 m (14.800 ft) đến 6.900 m (22.600 ft) và rất lạnh, nhưng do lượng mưa thấp nên tuyết không đủ để tạo thành sông băng. Nguyên nhân là do những đỉnh núi này nằm gần hoặc trong hoang mạc Atacama siêu khô cằn.

Địa lý sông băng

Sông băng gây xói mòn địa hình chủ yếu qua hai quá trình: bào mòn và kéo đá (plucking).

Khi sông băng di chuyển qua thềm đá, nó làm mềm và kéo theo các khối đá vào trong băng. Quá trình này gọi là kéo đá (plucking), xảy ra khi nước trong sông băng xâm nhập vào các khe nứt của thềm đá và sau đó đóng băng, làm nở ra. Sự nở này khiến băng hoạt động như một đòn bẩy, làm lỏng các khối đá. Vì vậy, các trầm tích với mọi kích cỡ đều bị cuốn theo sông băng. Nếu một sông băng đang dần biến mất nhưng có nhiều mảnh vụn, nó có thể trở thành sông băng trầm tích, như sông băng Timpanogos ở Utah.

Bào mòn xảy ra khi băng và các mảnh vụn của nó trượt qua thềm đá, hoạt động như một giấy nhám, làm phẳng và đánh bóng thềm đá phía dưới. Các hạt đá nhỏ được gọi là bột đá, kích thước từ 0,002 đến 0,00625 mm, được tạo ra từ quá trình này. Bào mòn làm cho vách thung lũng dốc hơn và các sườn núi nghiêng hơn, có thể gây ra tuyết lở hoặc đá lở, từ đó cung cấp thêm vật chất cho sông băng.

Sự bào mòn do sông băng thường để lại các vết lõm đặc trưng. Các vết lõm này được hình thành khi sông băng với những tảng đá cuội lớn tạo ra các vết sâu trên thềm đá. Bằng cách vẽ bản đồ các vết lõm, các nhà nghiên cứu có thể xác định được hướng di chuyển của sông băng. Các vết khắc, là những lỗ hình lưỡi liềm trong đá dưới sông băng, cũng tương tự. Chúng được tạo ra bởi sự bào mòn khi đá cuội trong sông băng bị mắc kẹt và tách ra liên tục khi kéo dọc theo thềm đá.

Tốc độ xói mòn của sông băng rất đa dạng, và có sáu yếu tố chính ảnh hưởng đến tốc độ này:

• Vận tốc di chuyển của sông băng
• Độ dày của băng
• Hình dạng, số lượng và độ cứng của các mảnh đá trong băng ở đáy sông băng
• Độ dễ xói mòn của bề mặt dưới sông băng
• Nhiệt độ ở đáy sông băng
• Độ thẩm thấu và áp suất của nước ở đáy sông băng

Các vật chất kết hợp trong sông băng thường được vận chuyển rất xa trước khi lắng đọng. Các lớp lắng của sông băng bao gồm hai dạng chính:

• Sét tảng do băng (glacial till): Vật chất lắng đọng trực tiếp từ sông băng, bao gồm hỗn hợp của nhiều loại vật chất với kích cỡ từ khoáng sét đến đá lăn, thường thấy trong băng tích.
• Trầm tích lắng đọng bởi nước: Được hình thành từ nước, các trầm tích này phân tầng theo kích cỡ.

Những khối đá lớn kết tụ thành lớp vỏ bên ngoài của sét tảng do băng hay lắng đọng trên bề mặt được gọi là “đá tảng sông băng”. Chúng có kích cỡ từ hòn sỏi đến đá lăn. Do di chuyển trên quãng đường dài, chúng có vẻ ngoài khác biệt so với vật chất tạo ra chúng. Các mảnh đá tảng sông băng cung cấp thông tin về chuyển động của sông băng trong quá khứ.

Băng tích (Moraine)

Băng tích sông băng hình thành khi vật chất từ sông băng lắng đọng và lộ diện sau khi sông băng rút đi. Chúng thường xuất hiện dưới dạng ụ sét tảng lăn tuyến tính, với hỗn hợp đá, sỏi, và đá cuội trong lớp vật chất mịn. Băng tích điểm cuối hình thành tại chân của sông băng. Băng tích mặt bên xuất hiện ở hai bên sông băng. Băng tích giữa hình thành khi hai sông băng kết hợp, tạo thành băng tích nằm giữa. Ít gặp hơn là băng tích mặt đất, hay còn gọi là trầm tích băng hà, phủ bề mặt dưới sườn dốc từ đường cân bằng trở đi.

Thuật ngữ “moraine” có nguồn gốc từ tiếng Pháp, được nông dân dùng để mô tả các đường đất bồi gần rìa sông băng ở dãy Anpơ, Pháp. Trong địa chất học hiện đại, thuật ngữ này được áp dụng rộng rãi cho các hình thành từ sét tảng lăn, và băng tích cũng có thể tạo thành các hồ nước.

Gò băng tích (drumlin)

Đồi băng tích là những ngọn đồi hình thuyền bất đối xứng, chủ yếu được hình thành từ sét tảng lăn. Chúng có độ cao từ 15 đến 50 m và chiều dài có thể đạt tới 1 km. Mặt đồi dốc nhất nằm đối diện với hướng băng tiến (stoss), trong khi phần dốc dài hơn theo cùng hướng di chuyển của băng (lee).

Mặc dù quy trình hình thành gò băng tích vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng, nhưng hình dạng của chúng gợi ý rằng chúng là kết quả của sự biến dạng dẻo của các sông băng cổ. Nhiều gò băng tích có thể đã được hình thành khi các sông băng tiến về phía trước, chảy qua và làm biến đổi trầm tích của các sông băng trước đó.

Thung lũng sông băng, đài vòm, đỉnh núi nhọn, và các đỉnh chóp

Trước khi sông băng hình thành, các thung lũng núi có hình chữ “V” do xói mòn nước. Trong quá trình hình thành sông băng, các thung lũng này được mở rộng, đào sâu và làm phẳng, hình thành thung lũng sông băng hình chữ “U”. Xói mòn tạo ra thung lũng sông băng phá hủy các mũi núi (spur) ngang qua thung lũng, tạo thành vách đá hình tam giác gọi là mũi núi cụt. Trong thung lũng, các vết lún từ kéo đất đá và bào mòn có thể được lấp bởi hồ nước gọi là “paternoster lake”. Nếu thung lũng sông băng tiếp xúc với một khối nước lớn, nó sẽ hình thành vịnh hẹp (fjord).

Nhiều sông băng làm cho thung lũng của chúng sâu hơn so với các sông nhánh. Khi sông băng rút đi, thung lũng sông băng nhánh vẫn cao hơn so với điểm lún của sông băng chính, do đó, chúng được gọi là thung lũng treo.

Roche moutonnee

Một số dạng đá trên đường đi của sông băng được hình thành thành các ngọn đồi nhỏ gọi là roche moutonnee, hay đá “lưng cừu”. Roche moutonnee là các gò bất đối xứng hình tròn, kéo dài trên mặt đất, được tạo ra bởi sự xói mòn của sông băng. Chúng có thể dài từ vài mét đến vài trăm mét. Roche moutonnee có mặt nghiêng thấp ở phía sông băng trượt lên và mặt dốc hoặc thẳng đứng ở phía sông băng chảy xuống. Sông băng bào mòn mặt nghiêng thấp theo hướng đi lên, nhưng làm lỏng đá và mang chúng đi khi di chuyển xuống.

Trầm tích hoàng thổ

Trầm tích sông băng rất mịn, còn gọi là bột đá, thường được gió vận chuyển qua các bề mặt trống và có thể tập trung ở những khu vực xa. Trầm tích hoàng thổ do gió mang đi có thể rất dày, lên đến hàng trăm mét, đặc biệt ở Trung Quốc và Trung Tây Hoa Kỳ. Gió Katabatic có vai trò quan trọng trong quá trình này.

Hiện tượng trồi ngược

Các khối vật chất lớn như mảng băng hay sông băng có thể làm lún lớp vỏ Trái Đất và lớp phủ bên dưới. Độ lún thường khoảng 1/3 độ dày của mảng băng hoặc sông băng. Khi mảng băng hay sông băng tan, lớp phủ bắt đầu trồi ngược về vị trí ban đầu, đẩy lớp vỏ lên. Hiện tượng này diễn ra rất chậm và hiện đã được đo đạc tại Scandinavia và khu vực Ngũ Đại Hồ ở Bắc Mỹ.

Sông băng trên sao Hỏa

Các chỏm băng vùng cực trên sao Hỏa cung cấp bằng chứng về trầm tích sông băng. Đặc biệt, chỏm băng ở phía Nam có thể so sánh với các sông băng trên Trái Đất. Các phép đo vẽ đại hình và mô hình máy tính cho thấy rằng nhiều sông băng đã tồn tại trên sao Hỏa trong quá khứ.

Ở vĩ độ giữa, từ 35 đến 65 độ Bắc hoặc Nam, sông băng trên sao Hỏa chịu ảnh hưởng của khí quyển mỏng. Vì áp suất khí quyển thấp, quá trình tiêu mòn gần bề mặt chỉ xảy ra dưới dạng thăng hoa, không có hiện tượng tan chảy. Giống như trên Trái Đất, nhiều sông băng được phủ bởi lớp đất đá cách nhiệt cho băng. Một thiết bị radar trên tàu Mars Reconnaissance Orbiter đã phát hiện băng dưới lớp đá mỏng.

• Hambrey, Michael (2004). Glaciers. Alean, Jürg (ấn bản 2). Cambridge University Press. ISBN 0-521-82808-2. Một tài liệu ít kỹ thuật về các khía cạnh của băng hà, với các bức ảnh xuất sắc và những câu chuyện từ các nhà nghiên cứu băng hà. Tất cả hình ảnh từ cuốn sách này có thể tìm thấy trực tuyến (xem Weblinks: Glaciers-online)
• Benn, Douglas I. (1999). Glaciers and Glaciation. Evans, David J. A. Arnold.
• Bennett, M. R. (1996). Glacial Geology: Ice Sheets and Landforms. Glasser, N. F. John Wiley & Sons.
• Hambrey, Michael (1994). Glacial Environments. University of British Columbia Press, UCL Press. Sách giáo khoa trình độ đại học.
• Knight, Peter G (1999). Glaciers. Cheltenham: Nelson Thornes. ISBN 0-7487-4000-7. Sách giáo khoa cho sinh viên đại học, không có các vấn đề toán học phức tạp
• Walley, Robert (1992). Introduction to Physical Geography. Wm. C. Brown Publishers. Sách giáo khoa giải thích về địa lý của hành tinh chúng ta.
• W. S. B. Paterson (1994). Physics of Glaciers (ấn bản 3). Pergamon Press. Tài liệu toàn diện về các nguyên lý vật lý cơ bản của sự hình thành và hành vi của băng hà.

Liên kết bên ngoài

• Thông tin về sông băng trên Encyclopædia Britannica (bằng tiếng Anh)

Mẫuông băng