Sông Mã (huyện)

Sông Mã là một huyện nằm ở vùng núi phía tây nam của tỉnh Sơn La, Việt Nam.

Địa lý

Huyện Sông Mã nằm ở phía tây nam tỉnh Sơn La, có vị trí địa lý như sau:

• Giáp huyện Thuận Châu ở phía bắc
• Liền kề huyện Sốp Cộp và Lào ở phía nam
• Phía đông giáp huyện Mai Sơn
• Phía tây giáp huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên.

Huyện Sông Mã có diện tích tự nhiên là 164.220 ha, dân số vào năm 2019 là 154.224 người. Mật độ dân số đạt 94 người/km², với sự hiện diện của 6 dân tộc: Thái, Kinh, Mông, Xinh Mun, Khơ Mú, Kháng.

Địa hình huyện Sông Mã dọc theo sông Mã có địa hình phức tạp, bị chia cắt bởi các dãy núi cao chạy từ phía tây bắc đến đông nam, xen kẽ với các thung lũng và hệ thống sông suối. Các dãy núi dọc biên giới Việt - Lào có độ cao từ 306 - 1819m so với mực nước biển. Điểm thấp nhất là cánh đồng Nà Co Nghe, bản Trại Phong, xã Chiềng Cang và điểm cao nhất là đỉnh núi bản Huổi Hưa, xã Mường Cai, độ dốc chung toàn huyện từ 250 - 300m. Đa số địa hình là cao và dốc, gây khó khăn cho phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng; các khu vực bằng phẳng và thung lũng chiếm tỉ lệ nhỏ, phân bố rải rác tạo ra các tiểu vùng khí hậu phù hợp với nhiều loại cây trồng, giống cây khác nhau.

Diện tích đất phù hợp cho sản xuất nông nghiệp là 22.545ha chiếm 13,82% tổng diện tích tự nhiên, trong đó đất ruộng nước canh tác chiếm 1.700 ha, chiếm 0,9% diện tích đất nông nghiệp, phần còn lại chủ yếu là đất dốc. Diện tích rừng tự nhiên là 55.814ha, chiếm 34% tổng diện tích, và đất chưa sử dụng là 93.364 ha, chiếm 57,23% tổng diện tích đất tự nhiên.

Hành chính

Huyện Sông Mã có tổng cộng 19 đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm thị trấn Sông Mã (huyện lỵ) và 18 xã: Bó Sinh, Chiềng Cang, Chiềng En, Chiềng Khoong, Chiềng Khương, Chiềng Phung, Chiềng Sơ, Đứa Mòn, Huổi Một, Mường Cai, Mường Hung, Mường Lầm, Mường Sai, Nà Nghịu, Nậm Mằn, Nậm Ty, Pú Bẩu, Yên Hưng.

Lịch sử

Thời kỳ thuộc địa Pháp (1884-1945)

Dưới thời kỳ thuộc Pháp (trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945), huyện Sông Mã chưa được hình thành, vùng đất của Sông Mã lúc đó thuộc ba châu khác nhau. Vùng Sốp Cộp là một tổng thuộc Mường Thanh (Điện Biên), vùng Mường Lầm thuộc Mường Muổi (Thuận Châu), vùng Mường Hung thuộc Mường Mụa (Mai Sơn).

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Vào ngày 7 tháng 3 năm 1953, Khu ủy Tây Bắc quyết định tách ba vùng: Sốp Cộp (thuộc Điện Biên), Mường Lầm (thuộc Thuận Châu) và Mường Hung (thuộc Mai Sơn) để thành lập châu mới là châu Sông Mã, thuộc tỉnh Sơn La. Từ năm 1953 đến giữa năm 1962, châu này được gọi là châu Sông Mã, và từ giữa năm 1962 đến nay được gọi là huyện Sông Mã.

Khi thành lập, huyện Sông Mã bao gồm 24 xã: Chiềng Ban, Chiềng Cang, Chiềng Đen, Chiềng En, Chiềng Khoong, Chiềng Khương, Chiềng Phung, Chiềng Sơ, Dồm Cang, Đứa Mòn, Huổi Một, Mường Cai, Mường Hung, Mường Lầm, Mường Lạn, Mường Lèo, Mường Và, Nà Nghịu, Nậm Mằn, Pắc Ma, Pú Bẩu, Púng Bánh, Sốp Cộp và Yên Hưng.

Tháng 3 năm 1953, châu Sông Mã chuyển trung tâm từ bản Lấu Ngày (xã Mường Lầm) về khu cánh kiến (nay thuộc xã Nà Nghịu), và đến đầu năm 1976, châu Sông Mã chuyển trung tâm từ khu cánh kiến sang địa điểm mới (thị trấn hiện nay).

Vào ngày 26 tháng 10 năm 1961, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 173-CP, giải thể xã Mường Cai và sáp nhập vào các xã Mường Và, Chiềng Khoong và Mường Lạn.

Từ năm 1976 đến nay

Vào ngày 13 tháng 4 năm 1977, thành lập thị trấn Sông Mã (là thị trấn huyện lỵ của huyện Sông Mã) dựa trên việc tách một phần diện tích và dân số từ xã Nà Nghịu.

Vào ngày 25 tháng 7 năm 1978, đổi tên xã Chiềng Ban thành xã Nậm Lạnh, đổi tên xã Chiềng Đen thành xã Nậm Ty và đổi tên xã Pắc Ma thành xã Bó Sinh.

Vào ngày 16 tháng 1 năm 1979, tái lập xã Mường Cai dựa trên việc tách một số bản thuộc các xã Sốp Cộp, Chiềng Khoong, Mường Và và Mường Lạn.

Vào ngày 13 tháng 3 năm 1979, di dời xã Mường Sai từ huyện Mai Sơn về huyện Sông Mã để quản lý.

Vào ngày 11 tháng 1 năm 1986, chia xã Púng Bánh thành hai xã: Púng Bánh và Sam Kha.

Vào cuối năm 2002, huyện Sông Mã có tổng cộng 27 đơn vị hành chính, gồm thị trấn Sông Mã và 26 xã: Bó Sinh, Chiềng Cang, Chiềng En, Chiềng Khoong, Chiềng Khương, Chiềng Phung, Chiềng Sơ, Dồm Cang, Đứa Mòn, Huổi Một, Mường Cai, Mường Hung, Mường Lầm, Mường Lạn, Mường Lèo, Mường Sai, Mường Và, Nà Nghịu, Nậm Lạnh, Nậm Mằn, Nậm Ty, Pú Bẩu, Púng Bánh, Sam Kha, Sốp Cộp, Yên Hưng.

Vào ngày 2 tháng 12 năm 2003, tách 8 xã: Sốp Cộp, Mường Lạn, Dồm Cang, Sam Kha, Mường Và, Mường Lèo, Púng Bánh và Nậm Lạnh để thành lập huyện Sốp Cộp.

Hiện tại, huyện Sông Mã chỉ còn lại 1 thị trấn và 18 xã.

Đời sống kinh tế

Trong những năm gần đây, kinh tế của huyện Sông Mã luôn có sự tăng trưởng đáng kể. Cơ cấu kinh tế đã chuyển dịch tích cực. Mọi lĩnh vực kinh tế đều đang phát triển mạnh mẽ. Hạ tầng kỹ thuật được nâng cấp, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Giá trị tổng sản phẩm của huyện Sông Mã trong năm nay cao hơn so với năm trước. Sản xuất nông nghiệp - lâm nghiệp và kinh tế nông thôn liên tục phát triển mạnh mẽ theo hướng sản xuất hàng hóa. Diện tích trồng cây ăn quả được duy trì và phát triển.

Chăn nuôi đa dạng và phát triển toàn diện. Nhiều mô hình kinh tế trang trại, chăn nuôi tập trung, bán công nghiệp hiệu quả đang được hình thành và mở rộng; các dự án nuôi trồng và bảo vệ vốn rừng, tái tạo môi trường được quan tâm và triển khai.

Thế mạnh kinh tế của huyện Sông Mã chủ yếu là trồng trọt cây ăn quả và lương thực như nhãn, ngô; cùng với đó là chăn nuôi một số loại gia súc như trâu, bò, dê, ba ba gai, cá lăng và cung cấp một số dịch vụ.

Các ngành kinh tế phát triển mạnh tại huyện Sông Mã bao gồm nông-lâm nghiệp, công nghiệp-xây dựng và chế biến sản phẩm nông nghiệp như nhãn, ngô.

Dân số

Dân số của huyện Sông Mã vào năm 2020 là 156.785 người, trong đó nam giới chiếm 50,76% với 79.580 người và nữ giới chiếm 49,24% với 77.205 người. Dân số thành thị là 7.121 người, chiếm 4,54%, trong khi dân số nông thôn là 149.664 người, chiếm 95,46% tổng dân số. Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên là 1,32%.

Du lịch

Huyện Sông Mã có 2 di tích lịch sử được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh bao gồm:

• Di tích Cây đa Mường Hung được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh theo Quyết định số 1214/QĐ-UBND ngày 28/4/2006 của UBND tỉnh Sơn La.
• Di tích Đền thờ Hai Bà Trưng (bản Nam Tiến, xã Chiềng Khương) được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh theo Quyết định số 2636/QĐ-UBND ngày 11/11/2011 của UBND tỉnh Sơn La về việc xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hoá và danh lam thắng cảnh cấp tỉnh.

Huyện Sông Mã có dòng sông Mã, núi Mường Hung, nổi tiếng với bài hát 'Tình ca Tây Bắc' và là điểm có nhiều suối nước nóng, hang động đẹp, có thể phát triển thành các địa điểm du lịch. Đặc biệt là quần thể động Ten Ư (Chiềng Sơ) gồm 36 hang động đẹp.

Liên kết ngoài