Sông Trường Giang (Quảng Nam)

Sông Trường Giang là dòng sông dài theo bờ biển tỉnh Quảng Nam, Việt Nam.

Sông bắt đầu từ phía nam đổ ra biển qua cửa Hòa An (hay An Hoà) thuộc huyện Núi Thành, và phía bắc qua cửa Đại ở thành phố Hội An. Ở giữa sông chảy qua huyện Thăng Bình và thành phố Tam Kỳ.

Chiều dài của sông khoảng 70 km. Phần phía nam gần bờ biển cách khoảng 2 km, trong khi phần phía bắc xa hơn, đoạn rộng nhất cách bờ biển khoảng 7 km.

Sông Trường Giang không có thượng lưu hay hạ lưu, không có hữu ngạn và tả ngạn. Sông không chảy từ Trường Sơn ra biển mà chảy song song với bờ biển Quảng Nam. Sông dài hơn 70 km, nối hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn ở phía bắc với hệ thống sông Tam Kỳ - An Tân ở phía nam. Nguồn nước từ hai hệ thống sông này và thủy triều từ các cửa sông. Trường Giang không có điểm bắt đầu hay kết thúc rõ ràng. Câu ca “Anh ở đầu sông em cuối sông” không phù hợp với đặc điểm của sông này. Sông thông với biển ở cả hai đầu: phía bắc kết nối với Thu Bồn và ra biển qua Cửa Đại, còn phía nam hòa với sông Tam Kỳ và An Tân rồi đổ ra biển qua Cửa Lở và cửa An Hòa.

Vào mùa khô, dòng chảy của sông Trường Giang bị ảnh hưởng lớn bởi thủy triều. Khi thủy triều dâng, nước đổ vào qua các cửa và chảy theo hai hướng ngược nhau. Phần sông phía bắc chảy về hướng nam, trong khi phần phía nam chảy về hướng bắc. Khi thủy triều rút, phần sông phía nam chảy ra Cửa Lở và An Hòa, còn phần phía bắc chảy ra Cửa Đại. Đoạn sông thuộc huyện Thăng Bình ở giữa có dòng chảy dao động theo cả hai hướng. Vào mùa lũ, dòng chảy chủ yếu phụ thuộc vào mức nước của các hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn và Tam Kỳ - An Tân. Dòng chảy của sông có thể ví như có đỉnh và sườn, với đỉnh là đoạn sông dao động và sườn là hai hướng chảy đối nghịch.

Sông Trường Giang kết nối hai hệ thống sông chính của Quảng Nam, tạo ra mạng lưới giao thông nước phong phú. Từ Tam Kỳ, bạn có thể chọn ba hướng: đông để ra biển qua cửa An Hòa, tây để lên nguồn sông An Tân - Bến Ván, hoặc bắc để theo Trường Giang qua các xã ven biển như Núi Thành, Tam Kỳ, Thăng Bình và Duy Xuyên. Từ Duy Xuyên, bạn có thể tiếp tục theo sông Bà Rén, Ly Ly đến các xã như Quế Phú, Quế Xuân, hoặc xuôi theo sông Bàn Thạch để gặp sông Thu Bồn.

Nhờ kết nối với hệ thống Thu Bồn - Vu Gia, bạn có thể di chuyển lên ngọn nguồn của sông như Hà Nha, Bến Giằng, Bến Hiên, hoặc Trung Phước, Đại Bình, Tý, Sé, Hòn Kẽm, Đá Dừng, Tiên Lãnh. Ngày xưa, vua Minh Mạng đã cho đào sông Câu Nhí (sông Vĩnh Điện), cho phép di chuyển từ Thu Bồn qua sông Cẩm Lệ đến sông Hàn, Đà Nẵng. Từ Bàn Thạch, nếu đi xuôi, bạn sẽ ra cửa Đại và Hội An.

Với vai trò quan trọng trong giao thông, sông Trường Giang đã giữ vai trò chủ chốt trong việc kết nối các chợ và điểm buôn bán ở Quảng Nam trong hàng thế kỷ. Từ chợ Vạn, Tam Kỳ, bạn có thể đến các chợ lớn như Chợ Bà Bầu, Cây Trâm, chợ Trạm, An Tân - Bến Ván, Tam Quang, Tam Hòa, Kỳ Trung (Núi Thành), hay các chợ như Đò - Tam Ấp, Kim Thành (Tam Kỳ), Bình Đông, Tây Giang - Bến Đá, chợ Được, Mù U, chợ Bà (Thăng Bình), Nồi Rang, Bàn Thạch, Mỹ Lược (Duy Xuyên), Hương An, Bà Rén (Quế Sơn), Vĩnh Điện (Điện Bàn), Ái Nghĩa, Phú Thuận, Hà Nha (Đại Lộc), Hiên, Giằng, Thạnh Mỹ (Đông Giang - Tây Giang), Trung Phước, mỏ than Nông Sơn, Đồng Làng, Trà Linh (Hiệp Đức), Tiên Lãnh (Tiên Phước), Đà Nẵng, Hội An.

Khi giao thông đường bộ chưa phát triển, sông Trường Giang là tuyến đường chính cho ghe bầu vận chuyển hàng hóa từ An Hòa đến Bàn Thạch, Hội An. Thuyền buôn chở mắm, cá, củi, chum mái, muối, vật liệu nghề biển, gạch ngói Thanh Hà đến các làng quê và thị trấn trong tỉnh. Thuyền còn vận chuyển gỗ từ thượng nguồn Thu Bồn - Vu Gia, An Tân - Bến Ván về các xã ven biển như Thăng Bình, Tam Kỳ để xây dựng nhà cửa và công trình.

Nhìn lại quá khứ xa xôi, Trường Giang có thể đã là con đường giao thương chính của cư dân Champa tại khu vực này. Chỉ cách đây 50 năm, ở những cồn cát tại Tam Thăng, Tam Phú (Tam Kỳ), dọc theo bờ tây của Trường Giang, có nhiều mộ cổ với các nấm mồ bằng đất đen, được người dân địa phương gọi là “mả Hời”. Ở bờ đông, thường có nhiều vực sâu hơn, thuận tiện cho các ghe bầu cập bến. Vài năm trước, người dân đã đào hồ nuôi tôm trên các cánh đồng gần bờ, nơi tổ tiên họ đã khai hoang. Nhiều mảnh gốm được tìm thấy ở độ sâu từ một mét rưỡi đến hai mét. Mặc dù chưa có nghiên cứu chính thức nào, nhưng nhiều người tin rằng đây có thể là bến đỗ của thuyền buôn người Champa. Trường Giang xưa còn nổi tiếng với nguồn thủy sản phong phú như tôm, cua, cá, và các loài thủy sản nước lợ khác, cùng với các vạn chài ven sông.

Trường Giang của ngày hôm nay đã chịu nhiều tác động tiêu cực từ con người. Trong hơn mười năm qua, việc lấn chiếm sông để xây hồ nuôi tôm đã làm biến dạng dòng sông, nhiều đoạn chỉ còn là lạch nhỏ. Mặc dù giao thông đường bộ đã phát triển, làm giảm vai trò giao thương của Trường Giang, nhưng việc duy trì sự thông thương và làm sạch nguồn nước vẫn rất quan trọng, đặc biệt là trong việc điều hòa lũ và nuôi trồng thủy sản. Quảng Nam đang phát triển du lịch biển, du lịch văn hóa, và du ngoạn sông nước, khiến việc phục hồi Trường Giang càng trở nên cần thiết.

Trước thềm Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam lần thứ XX, các dự án phát triển du lịch ở khu vực đông Trường Giang, xây dựng cầu Cửa Đại, và cải tạo giao thông dọc theo sông Trường Giang đã được phê duyệt và đang được xúc tiến. Đây là tin vui lớn cho người dân Quảng Nam, hiện thực hóa ước mơ lâu dài của họ. Người dân Quảng Nam có lý do để hy vọng rằng Trường Giang sẽ được khôi phục về vẻ đẹp thơ mộng và hiện đại, trở thành động lực phát triển du lịch. Khi đó, du khách từ Hội An, An Hòa, Tam Kỳ và các khu du lịch khác sẽ có cơ hội khám phá vẻ đẹp của Trường Giang và toàn bộ vùng đất Quảng Nam từ các du thuyền.

• Sông Thu Bồn
• Sông Vu Gia

• Atlas Hành Chính Việt Nam, Nhà xuất bản Bản Đồ, 2004

Liên kết bên ngoài

• Trang web của Đài Phát thanh Truyền hình Quảng Nam về sông Trường Giang