Đề bài: Phân tích tác phẩm Nhà mẹ Lê của Thạch Lam

I. Dàn ý Phân tích tác phẩm ngắn Nhà mẹ Lê của Thạch Lam

1. Mở đầu:

- Giới thiệu về tác giả Thạch Lam
- Giới thiệu tác phẩm ngắn “Nhà mẹ Lê”

2. Nội dung chính:

a. Nội dung chính:

* Hoàn cảnh sống của nhà mẹ Lê:
- Nằm trong khu phố chợ với “bảy tám gia đình nghèo khổ”, bị “gọi một cách khinh miệt: những kẻ ngụ cư”, sống trong cảnh nghèo nàn.
- Gia đình mẹ Lê gồm “một người mẹ và mười một đứa con”.

- Nơi ở: “một căn nhà lá”, “rộng độ bằng hai chiếc chiếu”, chỉ có “một chiếc giường nan gãy nát”, được ví như ổ chó -> thể hiện sự thiếu thốn, nghèo khó.
- Người mẹ vất vả nhưng vẫn không đủ nuôi từng ấy đứa con, dù làm việc từ sáng đến tối cũng chỉ kiếm được vài bát gạo và ít xu để “nuôi lũ con đói ở nhà”.
- Mùa đông, cả nhà phải chịu đói, những đứa trẻ “khóc lả đi vì đói”, “Dưới manh áo rách, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét như thịt con trâu chết”.

- Nếu may mắn, những đứa lớn có thể đi mót lúa hay kiếm cua ốc ngoài đồng thì gia đình mới có cái ăn.

=> Hoàn cảnh nghèo khó, đói khổ đến tột cùng. 

- Tình cảm gia đình: Mặc dù sống trong cảnh thiếu thốn, nhưng tình yêu thương giữa mẹ và các con rất gắn bó, thân thiết.
+ Tất cả cùng nằm trên ổ rơm “trông như một cái ổ chó mẹ và chó con chen chúc”.
+ Đêm lạnh, “mẹ con ngồi quanh nồi cơm bốc hơi, trong khi bên ngoài gió lạnh rít qua mái tranh”.
+ “Mẹ con bác Lê cùng nhau ngồi chơi trước cửa nhà”.
+ Bác Lê rất yêu thương con cái.
=> Dù cuộc sống còn nhiều thiếu thốn, nhưng bác Lê và những gia đình khác trong khu vẫn giữ được tinh thần lạc quan, yêu đời, cố gắng vì con cái. 

* Phân tích nhân vật mẹ Lê:
- Ngoại hình: “người phụ nữ quê mùa, thấp bé và chắc chắn, làn da mặt và tay chân nhăn nheo như một quả trám khô”
=> Hình ảnh của người lao động làm việc chân tay, thường xuyên vất vả và cực khổ. 

- Công việc: Dậy từ sớm tinh mơ để làm thuê cho những người trong làng -> thể hiện sự chăm chỉ, tảo tần, vất vả để nuôi nấng con cái.
- Bác Lê luôn dành tình yêu thương cho những đứa con của mình, hạnh phúc khi có gạo, có tiền để lo cho chúng.
- Kết cục: Đi xin gạo cho con thì bị chó cắn và qua đời -> Số phận chung của những người nông dân trong xã hội: gặp khó khăn, đói nghèo, nỗ lực kiếm sống nhưng vẫn gặp bất hạnh. 

* Giá trị của tác phẩm
- Tôn vinh tình mẫu tử, tình cảm gia đình trong hoàn cảnh khó khăn, rối ren.
- Ca ngợi hình ảnh người mẹ Lê: người phụ nữ Việt Nam vất vả, tần tảo, luôn yêu thương con.
- Phản ánh thực trạng đói khổ, bất công đối với những người dân lao động thời bấy giờ. 

b. Nghệ thuật:

- Lời văn nhẹ nhàng, ấm áp, tinh tế, đầy cảm xúc.
- Sử dụng ngôi thứ ba để kể chuyện, mang đến cho người đọc cái nhìn tổng quát, chân thực về câu chuyện và hoàn cảnh xã hội thời bấy giờ.
- Ngôn ngữ và lối so sánh giản dị, gần gũi với đời sống con người. 

3. Kết luận:

- Trình bày suy nghĩ của em về tác phẩm ngắn “Nhà mẹ Lê” và tác giả Thạch Lam. 

II. Bài văn mẫu Phân tích tác phẩm Nhà mẹ Lê của Thạch Lam

Thạch Lam nổi tiếng với những tác phẩm ngắn nhẹ nhàng, tinh tế, tràn đầy chất thơ như “Dưới bóng hoàng lan”, “Hai đứa trẻ”, “Gió lạnh đầu mùa”,... Tuy nhiên, “Nhà mẹ Lê” lại là tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội đầy bất công vào thời điểm đó. Với phong cách viết nhẹ nhàng, giàu cảm xúc, Thạch Lam đã khắc sâu vào lòng độc giả sự thương cảm và cái nhìn trân trọng đối với bác Lê - người phụ nữ tảo tần, yêu thương con cái.

Trong những dòng văn mở đầu, tác giả miêu tả hoàn cảnh gia đình mẹ Lê sống trong khu phố chợ nghèo nàn, nơi có “bảy tám gia đình nghèo khổ”, bị gọi khinh bỉ là “những kẻ ngụ cư”. Gia đình mẹ có đến mười một đứa con, tất cả sống trong “một căn nhà lá”, “rộng độ bằng hai chiếc chiếu”, và chỉ có “một chiếc giường nan gãy nát”. Tác giả so sánh nơi ở của họ với ổ chó có “chó mẹ và chó con lúc nhúc”. Từ đó, ta nhận ra rằng gia đình mẹ Lê thuộc tầng lớp thấp kém trong xã hội, bị mọi người ruồng rẫy, thậm chí không được coi là con người. Vị trí của họ phản ánh sự phân chia giai cấp bất công trong xã hội lúc bấy giờ. Dù bác Lê vất vả thức khuya dậy sớm, cũng chỉ kiếm được mấy bát gạo và đồng xu để nuôi lũ con đói. Đến mùa rét, cả nhà phải nhịn đói, mấy đứa trẻ “khóc lả đi mà không có cái ăn”, “Dưới manh áo rách, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét như thịt con trâu chết”. Trong hoàn cảnh nghèo khổ, bác Lê và các con vẫn giữ được tình yêu thương và sự gắn bó. Những đêm lạnh, “mẹ con ngồi chung quanh nồi cơm bốc hơi, trong khi bên ngoài gió lạnh rít qua mái tranh”. Những ngày nắng ấm, “mẹ con bác Lê cùng nhau ngồi chơi trước cửa nhà”. Dù cuộc sống còn nhiều thiếu thốn, nhưng nhờ những giây phút ấm áp quý giá, họ vẫn giữ được tinh thần lạc quan, hướng tới tương lai.

Bác Lê, người mẹ của mười một đứa con, là trụ cột trong gia đình. Bác được mô tả là “người đàn bà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô”. Qua những nét phác họa ngoại hình, ta thấy rõ hình ảnh điển hình của người lao động làm công việc chân tay vất vả. Hàng ngày, bác dậy sớm để làm mướn cho những người cần lao. Dù ngày nắng hay mưa, bác luôn chăm chỉ, tần tảo để nuôi con. Tình mẫu tử trong “Nhà mẹ Lê” được thể hiện qua những chi tiết như khi có thức ăn cho con, bác Lê cảm thấy “sung sướng”, và luôn quý con. Bác không ngần ngại bất chấp nguy hiểm để xin gạo cho con. Trong những giây phút cuối đời, hình ảnh con cái vẫn hiện hữu trong tâm trí bác. Tình yêu thương của bác dành cho đàn con là vô bờ, nhưng trước thực tại khó khăn, bác chỉ có thể ôm con vào lòng để sưởi ấm. Cuối cùng, bác Lê đã mất mạng khi đi xin gạo cho con, điều này thể hiện số phận bi thảm của những người nông dân nghèo: họ gặp khó khăn, nghèo đói và phải đối mặt với bất hạnh.

“Nhà mẹ Lê” là câu chuyện về người mẹ nghèo khổ cùng mười một đứa con đói khát. Qua việc sử dụng ngôi kể thứ ba đầy khái quát và chân thực, bức tranh xã hội mà nhà văn vẽ nên không kém phần sắc sảo so với các tác phẩm hiện thực phê phán. Cái chết của bác Lê không chỉ là nỗi bất hạnh của đàn con thơ, mà còn phản ánh thực tế tàn nhẫn đã đè bẹp những con người lương thiện. Tuy nhiên, cái chết cũng là một sự giải thoát cho kiếp sống đầy khổ ải. Với lời văn nhẹ nhàng, ấm áp, tinh tế, giàu cảm xúc và ngôn ngữ gần gũi, nhà văn đã ca ngợi bác Lê - người phụ nữ Việt Nam chăm chỉ, yêu thương con cái, và khắc họa tình mẫu tử, tình cảm gia đình gắn bó trong hoàn cảnh nghèo khó, đầy rối ren.

Trong tác phẩm của Thạch Lam, những cảnh vật và con người được khắc họa bằng những nét vẽ đơn giản nhưng chân thực. Chính vì vậy, văn của ông không mạnh mẽ hay khắc khoải như của Nam Cao, Ngô Tất Tố hay Kim Lân, mà lại giữ được sự nhẹ nhàng, hòa nhã, đi sâu vào lòng trắc ẩn của biết bao thế hệ độc giả sau này.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -  HẾT - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Khi phân tích tác phẩm Nhà mẹ Lê, ta dễ dàng nhận thấy sự khác biệt rõ ràng giữa giọng văn nhẹ nhàng, trong sáng của Thạch Lam và giọng văn sắc sảo, mạnh mẽ của các tác phẩm hiện thực phê phán. Để hiểu rõ hơn về văn phong của ông, em có thể tham khảo thêm các bài văn mẫu phân tích, cảm nhận các tác phẩm khác như: Cảm nghĩ về truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, Phân tích Hai đứa trẻ của Thạch Lam, Phân tích Dưới bóng hoàng lan của Thạch Lam,... Chúc em học thật tốt môn Ngữ văn nhé!