Sự hình thành của ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á)

1. Lịch sử hình thành và phát triển của ASEAN

1.1 Sự ra đời của ASEAN (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á)

- Được thành lập vào ngày 8/8/1967 sau khi các Bộ trưởng Ngoại giao từ Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan ký Tuyên bố ASEAN (Tuyên bố Bangkok)

- Ngày 8/1/1984, Brunây gia nhập ASEAN, nâng tổng số thành viên lên sáu quốc gia

- Ngày 28/7/1995, Việt Nam trở thành thành viên của ASEAN tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao lần thứ 28, nâng tổng số thành viên lên bảy nước

- Tháng 7/1997, Lào và Myanmar gia nhập ASEAN, trở thành thành viên thứ tám và thứ chín

- Tháng 4/1999, Campuchia gia nhập ASEAN

=> Hiện tại, ASEAN có 10 quốc gia Đông Nam Á là thành viên (ngoại trừ Đông Timor)

1.2 Các cột mốc quan trọng trong sự phát triển của ASEAN

- Ngày 8/8/1967, ASEAN được thành lập nhằm tăng cường hợp tác kinh tế, văn hóa, xã hội giữa các thành viên, đồng thời tạo điều kiện cho các quốc gia hội nhập sâu hơn vào khu vực toàn cầu

- Năm 1971: ASEAN công bố Tuyên bố về Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung lập (ZOPFAN), nhấn mạnh cam kết của các quốc gia thành viên trong việc duy trì Đông Nam Á như một khu vực hòa bình, tự do và trung lập, không có sự can thiệp của các quốc gia ngoài khu vực

- Năm 1976: Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) và Tuyên bố về Sự hòa hợp ASEAN. Hiệp ước TAC thể hiện cam kết duy trì hòa bình và ổn định khu vực thông qua việc tôn trọng công lý và pháp luật. Tuyên bố Bali khẳng định nỗ lực thúc đẩy hòa bình, tiến bộ và phúc lợi cho nhân dân các nước thành viên và mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa và chính trị

- Năm 1992: Hiệp định khung về tăng cường hợp tác kinh tế ASEAN và thỏa thuận về Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA)

- Năm 1994: Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) được thành lập

- Năm 1995: Ký kết Hiệp ước về khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân (SEANWFZ)

- Tháng 12/1997: ASEAN thông qua Tầm nhìn ASEAN năm 2000, xác định các mục tiêu cụ thể trong các lĩnh vực chính trị, an ninh, kinh tế, xã hội, văn hóa và quan hệ đối ngoại, tạo nền tảng cho sự phát triển và hình thành cộng đồng ASEAN

- Năm 2002: ASEAN và Trung Quốc ký Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), bước tiến quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp và xây dựng lòng tin, hướng tới bộ quy tắc Ứng xử (COC) ràng buộc pháp lý ở Biển Đông

- Năm 2003: Thông qua Tuyên bố về Sự hòa hợp ASEAN II (Tuyên bố Bali II) tại hội nghị cấp cao lần thứ 9, chính thức hóa ý tưởng về ba trụ cột của cộng đồng ASEAN: Cộng đồng An ninh (ASC), Cộng đồng Kinh tế (AEC), và Cộng đồng Văn hóa-Xã hội (ASCC), đồng thời phác thảo các mục tiêu lớn của từng cộng đồng

- Năm 2005: Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) lần đầu tiên được tổ chức tại Kuala Lumpur, Malaysia vào tháng 12/2005, với sự tham gia của lãnh đạo các nước ASEAN cùng với Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand. Tại đây, các lãnh đạo đã ký Tuyên bố chung về EAS, xác định các mục tiêu, nguyên tắc và phương thức hoạt động chính của hội nghị. Tại Hội nghị EAS lần thứ 6 vào ngày 19/11/2011 tại Bali, Indonesia, Nga và Mỹ chính thức trở thành thành viên của EAS, và đã thông qua Tuyên bố về các Nguyên tắc Quan hệ cùng có lợi.

- Tháng 1/2007: Quyết định tăng tốc quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN và thông qua Hiến chương ASEAN. Để đáp ứng nhanh chóng với tình hình quốc tế và khu vực đang thay đổi, cũng như dựa trên những thành tựu 40 năm qua, các lãnh đạo ASEAN đã quyết định đẩy nhanh quá trình liên kết nội khối thông qua Hiến chương ASEAN, đặt mục tiêu hoàn thành việc hình thành Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 thay vì 2020.

- Ngày 20/11/2007: Hiến chương ASEAN được ký kết tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 13, đánh dấu một bước quan trọng trong việc xây dựng cộng đồng ASEAN. Hiến chương tạo tư cách pháp lý cho ASEAN như một tổ chức hợp tác khu vực, cung cấp cơ sở pháp lý và khuôn khổ thể chế để tăng cường liên kết và hợp tác, hỗ trợ việc hình thành Cộng đồng ASEAN.

- Ngày 15/12/2008: Hiến chương ASEAN chính thức có hiệu lực.

- Tháng 2/2009: Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 14 tại Hua Hin, Thái Lan, các lãnh đạo ASEAN đã thông qua lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, bao gồm các kế hoạch tổng thể cho ba trụ cột chính: Chính trị-An ninh, Kinh tế và Văn hóa-Xã hội.

- Năm 2009: Thành lập Ủy ban Liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR).

- Năm 2010: Đưa ra Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC) nhằm tăng cường kết nối giữa các quốc gia ASEAN và giữa ASEAN với khu vực, hỗ trợ quá trình hội nhập và củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang phát triển.

- Tháng 11/2011: Công bố Tuyên bố Bali về Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các Quốc gia Toàn cầu (Tuyên bố Hòa hợp Bali III).

2. Tiêu chí mục tiêu và các nguyên tắc hoạt động

2.1 Mục tiêu

Cụ thể như sau:

• Thúc đẩy hòa bình và ổn định trong khu vực bằng việc tôn trọng công lý và nguyên tắc pháp luật trong quan hệ giữa các quốc gia, đồng thời tuân thủ Hiến chương Liên Hợp Quốc;
• Khuyến khích sự hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật và hành chính;
• Cung cấp hỗ trợ lẫn nhau qua đào tạo và cung cấp phương tiện nghiên cứu trong giáo dục, chuyên môn, kỹ thuật và hành chính;
• Phối hợp hiệu quả hơn để khai thác nền nông nghiệp và công nghiệp, mở rộng thương mại, cải thiện phương tiện giao thông và nâng cao mức sống;
• Khuyến khích nghiên cứu về Đông Nam Á;
• Duy trì hợp tác hiệu quả với các tổ chức quốc tế và khu vực có mục tiêu tương tự và tìm kiếm phương pháp hợp tác chặt chẽ hơn giữa các tổ chức này.

2.2 Các nguyên tắc hoạt động

Hiến chương ASEAN khẳng định 13 nguyên tắc cơ bản của ASEAN, bao gồm tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, bình đẳng, bản sắc dân tộc; không xâm lược hoặc đe dọa sử dụng vũ lực; giải quyết hòa bình các tranh chấp; không can thiệp vào công việc nội bộ. Ngoài ra, bổ sung các nguyên tắc mới như: Tăng cường tham vấn về các vấn đề ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích chung của ASEAN; không tham gia vào hoạt động sử dụng lãnh thổ của nước thành viên đe dọa chủ quyền và ổn định kinh tế của các nước khác.

Cụ thể, Điều 2 của Hiến chương ASEAN quy định: ASEAN và các Quốc gia Thành viên hoạt động dựa trên các Nguyên tắc sau đây:

i) Tôn trọng sự độc lập, chủ quyền, bình đẳng, toàn vẹn lãnh thổ và bản sắc dân tộc của mọi quốc gia thành viên;

ii) Cùng cam kết và chia sẻ trách nhiệm chung trong việc thúc đẩy hòa bình, an ninh và thịnh vượng trong khu vực;

iii) Không thực hiện hành động xâm lược, sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực hoặc các biện pháp khác trái với luật pháp quốc tế;

iv) Giải quyết các tranh chấp bằng các phương pháp hòa bình;

v) Không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia thành viên ASEAN;

vi) Tôn trọng quyền tự quyết của các quốc gia thành viên mà không bị can thiệp, lật đổ hay áp đặt từ bên ngoài;

vii) Tăng cường trao đổi và tham vấn về những vấn đề ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích chung của ASEAN;

viii) Tuân thủ nguyên tắc pháp quyền, quản trị hiệu quả, nền dân chủ và chính phủ hợp hiến;

ix) Tôn trọng các quyền tự do cơ bản, bảo vệ nhân quyền và thúc đẩy công bằng xã hội;

x) Đề cao Hiến chương Liên Hợp Quốc và luật pháp quốc tế, bao gồm cả luật nhân đạo quốc tế mà các quốc gia thành viên đã phê chuẩn;

xi) Không tham gia vào bất kỳ chính sách hay hành động nào, bao gồm việc sử dụng lãnh thổ của một quốc gia thành viên hoặc bên ngoài ASEAN, có thể đe dọa đến chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ hay ổn định chính trị và kinh tế của các quốc gia thành viên ASEAN;

xii) Tôn trọng sự đa dạng về văn hóa, ngôn ngữ và tôn giáo của người dân ASEAN, đồng thời nhấn mạnh những giá trị chung trong tinh thần thống nhất trong sự đa dạng;

xiii) Duy trì vai trò trung tâm của ASEAN trong các quan hệ chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội với các bên ngoài, đồng thời giữ tính chủ động, mở rộng và không phân biệt đối xử;

xiv) Tuân thủ các nguyên tắc thương mại đa biên và các cơ chế dựa trên luật lệ của ASEAN nhằm thực hiện hiệu quả các cam kết kinh tế, đồng thời giảm dần và hướng tới loại bỏ hoàn toàn các rào cản đối với liên kết kinh tế khu vực trong nền kinh tế thị trường;

2.3 Phương thức hoạt động

- Phương thức ra quyết định: Tham vấn và Đồng thuận – Mọi vấn đề của ASEAN phải được thảo luận và đồng ý bởi tất cả các quốc gia thành viên. Quyết định chỉ được thông qua khi tất cả thành viên đều nhất trí hoặc không phản đối. Đây là nguyên tắc “bất thành văn” đã được duy trì lâu dài và được các quốc gia tôn trọng.

- Nguyên tắc quan hệ đối tác: Khi thực hiện quan hệ đối ngoại, các quốc gia thành viên ASEAN phối hợp để xây dựng lập trường chung và tiến hành các hoạt động chung trên cơ sở đồng thuận và đoàn kết, đồng thời tuân thủ các mục tiêu và nguyên tắc trong Hiến chương ASEAN (theo Điều 41).

- Tiến trình hợp tác từng bước và bao trùm: Hợp tác khu vực cần được thực hiện từng bước, đảm bảo phù hợp với lợi ích và khả năng của các quốc gia, với mọi thành viên đều có thể tham gia và đóng góp, không bỏ sót ai. Điều này phản ánh sự đa dạng về chính trị, phát triển, văn hóa và lịch sử của khu vực.

Mytour (Sưu tầm & biên tập)