Sự Kết Hợp Giữa Phong Cách Cổ Điển và Đương Đại Trong Bài Thơ Chiều Tối

   Những Năm 40 của Thế Kỷ Này: Sự Sáng Tạo Trong Văn Học Lãng Mạn và Bức Xúc Trong Bài Thơ Chiều Tối của Huy Cận: “Lớp Lớp Mây Cao Đùn Núi Bạc – Chim Nghiêng Cánh Nhỏ Bóng Chiều Sa…”. Câu Thơ Của Chàng Thanh Niên Trí Thức Tiểu Tư Sản Đưa Lên Tâm Trạng Bất Lực của Một Xã Hội Đang Ngột Ngạt Trong Xã Hội Đen Tối Của Việt Nam Dưới Ách Ngoại Bang. Cũng Trong Một Buổi Chiều Ở Đất Khách Trung Hoa, Một Người Tù “Tay Bị Trói Giật Cánh Khuỷu, Cổ Mang Vòng Xích”

   Chim Mỏi Về Rừng Tìm Chốn Ngủ

   Chòm Mây Trôi Nhẹ Giữa Từng Không

   Cô Em Trong Xóm Núi Gọi Gạo Tối

   Xay Hết Lò Than Đã Rực Hồng Đằng Sau

                       (Bản Dịch Chiều Tối)

   Bây Giờ, Khi Nhìn Thấy Bản Thân Trong Bóng Hồng Của Lửa Bếp Xưa, Ta Đột Nhiên Phát Hiện Ra Dáng Vẻ Của Một Con Người: Bác Hồ Được Kính Trọng! Buổi Chiều Đã Trở Thành Nguyên Nhân Của Nhiều Bài Thơ Cổ Kim. Khung Cảnh Chiều Tối Thường Gợi Lên Tâm Trạng Thơ Mộng, Nỗi Buồn Lưu Luyến, Suy Tư Về Cuộc Sống. Tuy Nhiên, Tình Hình Của Bác Trong Khi Viết Bài Thơ Có Vẻ Khá Đặc Biệt, Từ Thân Phận Người Tù Đã Vượt Qua Ám Ảnh Của Cuộc Đày. Cảm Xúc Trên Hành Trình Của Bác Đã Rõ Ràng Phản Ánh Tính Cách Của Thi Nhân - Chiến Sĩ Hồ Chí Minh. Nếu Có Một Học Giả Nào Đó Làm Một Phép So Sánh Giữa Bài Thơ Này Của Bác Với Những Bài Thơ Nổi Tiếng Của Lí - Đỗ, Của Thôi Hiệu, E Cũng Khó  Phân Biệt Rõ, Bởi Bài Thơ Đã Ngấm Đầy Phong Cách Đường! Tuy Nhiên, Khi Đọc Kỹ, Chúng Ta Vẫn Nhận Ra Phong Cách Rất Riêng - Phong Cách Hồ Chí Minh, Mạnh Mẽ Nhưng Linh Hoạt, Hiện Thực Nhưng Trữ Tình, Cổ Điển Nhưng Hiện Đại.

   Sự Hiện Thực Trong Bài Thơ Cũng Được Mở Ra Theo Kiểu Bố Cục Cổ Điển của Thơ Đường. Thiên Nhiên Làm Nền Cho Tâm Trạng:

   Chim Rừng Mệt Mỏi Tìm Chốn Ngủ

   Cô Mây Mờ Mịt Bay Trong Không Trung

   (Câu thơ về chim mệt về rừng tìm nơi nghỉ)

   Đám Mây Nhẹ Nhàng Trôi Giữa Không Gian)

   Thiên Nhiên Vẫn Mở Ra Là Những Đặc Điểm Quen Thuộc Của Thơ Cổ Điển: Cánh Chim - Đám Mây - Bầu Trời, Với Nhịp Điệu Thời Gian Như Lắng Trầm Xuống Cùng Với Ảo Ảnh Của Buổi Chiều. Ngày Xưa Lý Bạch Từng Mô Tả Không Gian “Chúng Điểu Cao Bay Hết – Cô Mây Mờ Mịt Tự Do”, Và Chúng Ta Có Thể Nhận Ra Điều Quen Thuộc Đó Trong Những Câu Thơ Này Của Hồ Chí Minh. Tất Cả Đều Lưu Luyến Trong Một Thiên Nhiên U Trầm. Cảm Nhận Không Gian Cũng Giống Như Các Nhà Thơ Xưa, Tạo Ra Sự Đối Lập Giữa Cánh Chim, Đám Mây Với Bầu Trời Rộng Lớn! Dường Như Không Gian Được Tạo Ra Từ Sự Đối Lập Như Vậy Cũng Đã Gợi Sẵn Một Nỗi Buồn Trong Cảnh. Cánh Chim Mệt Mỏi, Đám Mây Côi Như Mang Theo Nỗi Niềm Của Người Tù Trong Xứ Lạ! Nhưng Ngay Trong Cách Nhìn Cảnh, Ta Cũng Nhận Ra Thái Độ Bình Thản Của Con Người. Hướng Về Bầu Trời, Cánh Chim Và Đám Mây, Bác Thật Sự Hòa Mình Vào Cảnh Vật. Thần Thái Của Hai Câu Thơ Nằm Ngay Trong Hai Chữ “Mờ Mịt” Vừa Mang Nét Quen Thuộc Của Thơ Đường, Vừa Bộc Lộ Cái Bình Thản Trong Xúc Cảm Của Con Người. Buổi Chiều Ấy Dường Như Mọi Hoạt Động Cũng Lắng Xuống, Đám Mây Lơ Lửng, Lững Lờ, Man Mác Trong Không Gian Tạo Thành Độ Sâu Của Khung Cảnh. Rất Tiếc Bản Dịch Thơ Không Thể Làm Nổi Bật Được Khoảnh Khắc Rất Thi Sĩ Của Bác Trong Từ “Mờ Mịt” Này! Khi Hướng Lòng Lên Với Bầu Trời, Bác Cũng Đã Xóa Nhoà Ran Rồi Giữa Người Tù Và Một Khách Tự Do. Tinh Thần “Tự Do Lãm Thưởng Vô Nhân Cấm” (Tẩu Lộ) Chính Là Ở Điểm Này.

   Dường như hình ảnh đó sẽ gợi lên trong ta những nỗi buồn về cuộc sống, những ảo tưởng về số phận, nhưng bài thơ đã mang lại cho ta một cảm nhận hoàn toàn mới mẻ so với những nhà thơ xưa:

   Cô Gái Nông Thôn Trải Nghiệm Nỗi Buồn

   Nỗi Buồn Trải Rộng Vào Cả Môi Hồng

   Trong những câu thơ này của Bác, chúng ta thấy rõ sự quan tâm của ông đối với cuộc sống xung quanh! Trong những trường hợp như vậy, việc dịch thơ thường gặp khó khăn. Bác sử dụng mạnh mẽ từ ngữ địa phương Quảng Đông “nỗi buồn trải” (ngô). Không chỉ vậy, hai câu còn thể hiện sự quan sát của Bác đối với hành động của con người trong không gian chiều tối. Điểm đặc biệt của bài thơ là chỗ này! Con người không bị áp đặt bởi cảnh vật như thơ cổ, mà họ làm cho khung cảnh chiều tối sống động hơn. Đặc biệt, điều này được thể hiện qua mối liên kết giữa “cô gái nông thôn” và “sơn thôn”, cho thấy cảm xúc và tâm hồn của Bác. Ông luôn nhận ra sự tương hợp giữa con người và cảnh vật. Điều này không phải là ngẫu nhiên. Xóm núi trở nên đẹp đẽ và ấm áp hơn nhờ sự hiện diện của cô gái nông thôn. Và cô gái không tồn tại đơn độc mà được kết nối với cộng đồng “sơn thôn” của mình. Đó là góc nhìn đặc biệt thường thấy trong thơ của Bác:

   Tiếng Chuông Chùa Gọi Người Vội Vã

   Đứa Trẻ Dắt Trâu Về Nghe Tiếng Sáo Phía Xa

                                (Trong Hoàng Hôn)

   Hoặc:

   Làng Xóm Bên Sông Rộng Lớn Và Đông Đúc

   Thuyền Câu Bắc Sóng Nhẹ Nhàng Lướt Trên Mặt Nước

                        (Trên Đường Trở Về Huyện Ung)

   Vì lòng nhân ái của Bác luôn hướng về con người, yêu mến họ, nên ở bất cứ nơi nào có con người xuất hiện, dấu hiệu của cuộc sống là niềm vui cũng xuất hiện. Mặc dù trong bài thơ chỉ là việc xay ngô hàng ngày, nhưng Bác đã chăm sóc, quan sát từ lúc ngô được xay cho đến khi xong. Rõ ràng, người con gái ấy tỏa sáng trong công việc bình thường, nhưng qua con mắt của Bác, chúng ta cảm nhận được sự đặc biệt, sự quý trọng đối với vẻ đẹp của cuộc sống con người.

   Từ tình yêu cuộc sống, bài thơ kết thúc bằng một từ làm sáng bừng cả bài thơ. Điều đặc biệt trong tứ thơ này chính là điểm này: nó không nói về buổi tối bằng cách miêu tả ánh sáng, mà người đọc cảm nhận một khoảng thời gian từ buổi chiều dần tới buổi tối! Bài thơ không kết thúc bằng cảm giác của đêm tối mà thay vào đó là ánh sáng, ánh sáng được tạo ra từ cuộc sống đời thường giản dị. Ánh sáng nổi bật trong bóng tối, như là biểu tượng của sự sống. Ánh sáng này gắn với màu hồng, màu mà Bác yêu thích. Màu hồng không chỉ mang ý nghĩa đặc biệt trong bài thơ này mà còn trong nhiều bài thơ khác, là biểu tượng của lòng tự tin, sự ung dung và lạc quan về tương lai.

   Trong bài thơ, Bác đã quên đi cuộc sống như người tù, vượt lên hoàn cảnh. Chúng ta lại thấy một chủ đề trữ tình sâu sắc, được bày tỏ một cách tinh tế qua bài thơ. Bài thơ cho thấy một phong cách độc đáo của Hồ Chí Minh, 'từ ý thức đến hình ảnh thơ luôn hướng về cuộc sống, ánh sáng và tương lai' (Nguyễn Đăng Mạnh). Ngọn lửa của con người là trung tâm, toả ấm và niềm vui ra môi trường rộng lớn. Trong thơ của Bác, con người được phản ánh mạnh mẽ và giàu sức sống, vừa cổ điển vừa lãng mạn.

   Chúng ta thấy trong những cảm xúc của Bác, phẩm chất của một vĩ nhân: rất bình thường, giản dị, nhưng mỗi câu thơ toát lên sức mạnh của một ý chí kiên cường và sáng lạng, tạo ra niềm vui cho thế hệ, sự hài lòng của tinh thần thép đã tạo ra những bài thơ sâu sắc và ý nghĩa.