Sự trùng hợp

Sự trùng hợp (tiếng Anh: coincidence) là hiện tượng các sự kiện hoặc hoàn cảnh xảy ra cùng lúc một cách đáng chú ý mà không có mối liên hệ nhân quả rõ ràng. Những trường hợp trùng hợp 'phi thường' có thể dẫn đến những tuyên bố siêu nhiên, huyền bí hoặc tâm linh, và thậm chí có thể tạo ra niềm tin vào định mệnh, giả thuyết rằng các sự kiện xảy ra theo một kế hoạch đã được sắp đặt từ trước. Nhận thức về trùng hợp thường đến từ việc thiếu một giải thích hợp lý, và có thể liên quan đến tâm lý học và triết lý dân gian.

Từ góc độ thống kê, trùng hợp là điều không thể tránh khỏi và thường ít nổi bật hơn so với trực giác. Trùng hợp thường liên quan đến những sự kiện có xác suất thấp hơn. Một ví dụ điển hình là bài toán ngày sinh, cho thấy rằng xác suất để tìm hai người cùng ngày sinh đã vượt quá 50% trong nhóm chỉ 23 người.

Nguyên gốc

Từ 'coincidence' lần đầu xuất hiện vào khoảng năm 1605 với ý nghĩa là 'sự tương ứng chính xác về nội dung hoặc bản chất', từ này có nguồn gốc từ coincider trong tiếng Pháp và tiếng Latin Trung Cổ coincidere. Định nghĩa của từ được mở rộng vào khoảng năm 1640, mang ý nghĩa 'sự xảy ra hoặc tồn tại đồng thời'. Từ này được giới thiệu đến độc giả tiếng Anh vào khoảng năm 1650 bởi Sir Thomas Browne trong A Letter to a Friend (khoảng năm 1656, xuất bản năm 1690) và trong tác phẩm The Garden of Cyrus (1658).

'Sự đồng bộ'

Nhà tâm lý học Thụy Sĩ, Carl Jung, đã phát triển một lý thuyết về hiện tượng mà ông gọi là 'sự đồng bộ' (synchronicity), định nghĩa là một 'nguyên lý liên hệ không theo quy luật nhân quả.'

Lý thuyết về 'sự đồng bộ' của Jung-Pauli, được phát triển bởi một nhà tâm lý học và một nhà vật lý nổi tiếng trong lĩnh vực của họ, có thể coi là sự rời bỏ lớn nhất khỏi quan điểm khoa học cơ học trong thời đại của chúng ta. Tuy nhiên, họ không phải là những người đầu tiên; trước họ có nhà sinh vật học người Áo Paul Kammerer, người đã ảnh hưởng đáng kể đến Jung và là một thiên tài kỳ lạ đã tự sát vào năm 1926, ở tuổi 39.

— Arthur Koestler, Nguồn gốc của sự trùng hợp

Một trong những mối quan tâm lớn của Kammerer là thu thập những sự trùng hợp. Ông đã viết một cuốn sách mang tên Das Gesetz der Serie (Quy luật của sự đồng loạt), chưa được dịch sang tiếng Anh. Trong cuốn sách này, ông kể lại hơn 100 câu chuyện về các sự trùng hợp, từ đó hình thành lý thuyết về sự đồng loạt của mình.

Ông tin rằng tất cả các sự kiện đều liên kết với nhau qua các 'sóng đồng loạt.' Kammerer thường ghi chép số lượng người qua lại tại các công viên công cộng, và số lượng người mang theo ô, v.v. Albert Einstein đã nhận xét rằng ý tưởng về sự đồng loạt là 'hấp dẫn và không phải là phi lý.' Carl Jung đã dựa vào công trình của Kammerer trong cuốn sách

Một hiện tượng trùng hợp không có mối liên hệ nhân quả rõ ràng. Trùng hợp có thể có tính chất đồng nhịp, nghĩa là các sự kiện không có liên hệ nhân quả nhưng xảy ra đồng thời và có ý nghĩa đối với người quan sát. Để coi là đồng nhịp, các sự kiện không thể xảy ra đồng thời một cách ngẫu nhiên, nhưng điều này thường bị nghi ngờ vì có một xác suất, dù rất nhỏ, rằng trong số lượng lớn các cơ hội, những sự trùng hợp như vậy có thể xảy ra, theo quy luật số thực sự lớn.

Một số nhà nghiên cứu như Georges Charpak và Henri Broch cho rằng tính đồng nhịp chỉ là biểu hiện của hiệu ứng tâm lý apophenia. Họ cho rằng lý thuyết xác suất và thống kê, chẳng hạn như định luật Littlewood, có thể giải thích những sự trùng hợp đáng chú ý.

Charles Fort đã tập hợp hàng trăm ghi chép về những sự trùng hợp đáng chú ý và các hiện tượng bất thường khác.

Quan hệ nhân quả

Cách phổ biến nhất để phân biệt giữa sự trùng hợp ngẫu nhiên và các sự kiện có liên hệ nhân quả là đo lường và so sánh xác suất của nhiều sự trùng hợp khác nhau.

Người không có nhiều kinh nghiệm trong toán học có thể nắm bắt nghịch lý cơ bản của lý thuyết xác suất một cách sâu sắc hơn so với các chuyên gia, điều này đã khiến các triết gia cảm thấy bối rối kể từ khi Pascal phát triển lĩnh vực này vào năm 1654. Nghịch lý này, nói một cách đơn giản, là lý thuyết xác suất có khả năng dự đoán kết quả tổng thể của các quá trình được cấu thành từ nhiều sự kiện riêng lẻ, mặc dù mỗi sự kiện cá biệt lại không thể dự đoán trước. Nói cách khác, khi nhiều sự ngẫu nhiên kết hợp lại, chúng ta tạo ra một sự chắc chắn, nhiều biến cố tình cờ tạo ra một kết quả đáng tin cậy.

— Arthur Koestler, Nguồn gốc của sự trùng hợp

Việc xác định mối quan hệ nhân quả giữa các sự kiện không phải là một nhiệm vụ dễ dàng, như câu nói phổ biến rằng 'sự tương quan không chứng minh sự nhân quả' đã nêu. Trong thống kê, thường thì các nghiên cứu quan sát chỉ có thể đưa ra gợi ý chứ không thể xác lập mối quan hệ nhân quả. Tuy nhiên, dựa trên nghịch lý xác suất đã được nêu trong trích dẫn của Koestler, dường như khi tập hợp các sự trùng hợp ngày càng lớn thì sự chắc chắn về một nguyên nhân có thể xuất hiện sau những sự trùng hợp đáng chú ý càng tăng lên.

... điều mà chúng tôi [các nhà thống kê] quan tâm chủ yếu là việc xử lý sự không chắc chắn, không phải là bản chất của sự không chắc chắn. Vì vậy, chúng tôi không nghiên cứu lý do tại sao trời mưa, mà chỉ tập trung vào việc trời có mưa hay không.

— Dennis Lindley, 'Triết học của thống kê,' Tạp chí của Hiệp hội Thống kê Hoàng gia (Series D, 2000)

Không có gì đáng ngạc nhiên khi, trong suốt một thời gian dài, khi thần vận may di chuyển từ nơi này đến nơi khác, nhiều sự trùng hợp sẽ tự nhiên xảy ra.

— Plutarchus, Cuộc đời các danh nhân Hy Lạp và La Mã, tập II, 'Sertorius'

• Sự sắp xếp của các điểm ngẫu nhiên
• Mã số Kinh Thánh
• Thiên kiến xác nhận
• Ý tưởng và ảo tưởng tham chiếu
• Đường Ley
• Sự trùng hợp toán học
• Apophenia và pareidolia
• Post hoc ergo propter hoc
• Những Nguồn Gốc của Sự Trùng Hợp (sách)
• Synchronicity (sách)
• Sự đồng bộ

• David Marks: Những Bí Ẩn Tâm Lý của Thế Giới Siêu Nhiên. pp. 227–46
• Joseph Mazur (2016). Fluke: Toán Học và Những Huyền Bí của Sự Trùng Hợp, London: Oneworld Publications. ISBN 978-1-78074-899-3

Liên kết ngoài

• Tổng hợp các Trùng Hợp trong Lịch Sử, nephiliman.com (web.archive.org)
• Các sự kiện ngẫu nhiên và sự trùng hợp, Austin Society to Oppose Pseudoscience
• Tại sao sự trùng hợp lại xảy ra, UnderstandingUncertainty.org
• Sự Trùng Hợp Kỳ Bí, YouTube, Vsauce
• Những Bộ Sưu Tập Trùng Hợp của Cambridge Lưu trữ 2013-04-14 tại Archive.today, Đại học Cambridge Statslab
• Toán học của các cuộc gặp gỡ trùng hợp