Tác dụng của cây bạc đầu đối với sức khỏe là gì?

1. Đặc điểm sinh học của cây bạc đầu

Cây bạc đầu (Kyllinga brevifolia Rottb) thuộc họ Cói; thường được gọi với các tên như cói bạc đầu lá ngắn, thủy ngô công, bạc đầu cánh,... Đây là loài cây thích hợp với khí hậu nhiệt đới, phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới như Úc, một số quốc gia châu Phi, Ấn Độ, Trung Quốc, Sri Lanka, Myanmar, Campuchia, và Việt Nam. Ở nước ta, cây bạc đầu thường mọc hoang trong các khu vườn, ven đường,... tại một số tỉnh ở miền Nam, Cao Bằng, Lào Cai,...

Hoa của cây bạc đầu mọc ở đỉnh, có màu trắng như bông và rất dễ phân biệt

Cây bạc đầu thuộc loại thân thảo nhỏ, rễ mọc bò, cao từ 10 đến 40cm, thân đơn độc, tạo thành bụi nhỏ. Lá cây bạc đầu phân thành 2 dãy, cách nhau gần nhau, có lá ngắn và lá dài hơn. Phiến lá hình dải, đầu nhọn, có gân chính chạy dọc theo chiều dài của lá, mặt dưới màu nhạt nhưng mặt trên lại có màu xanh đẹp mắt.

Hoa của cây bạc đầu mọc ở đỉnh, có màu trắng, tụ lại thành cụm hình cầu, có đường kính từ 8 đến 12mm, mỗi cụm chứa từ 1 đến 3 bông. Mỗi bông hoa nhỏ trong cụm thường đi kèm với một bông riêng, mặt trên hơi nhám và có vảy nhẵn, mặt dưới có một lớp lông mịn. Hoa có nhị dạng 3 - 2. Quả của cây bạc đầu dẹp, có hình trái xoan hoặc hình bầu dục, màu vàng trắng.

2. Công dụng và phương pháp khai thác dược liệu từ cây bạc đầu

2.1. Công dụng

Trong thành phần của cây bạc đầu có: 0.94% chất béo, 8.47% protein, 45% tinh bột và một số hoạt chất như beta-sitosterol, ergosterol peroxide, vitexin,... Đặc điểm nổi bật của cây bạc đầu là có hàm lượng tinh dầu cao, khiến cho toàn bộ cây mang một mùi thơm dễ chịu, đặc biệt là phần rễ.

Y học hiện đại chỉ ra những công dụng của cây bạc đầu như sau:

- Diệt khuẩn nhờ vào hoạt chất Vitexin có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn.

- Tính kháng viêm.

- Giảm huyết áp.

- Có tác dụng lợi tiểu.

- Giảm cảm giác co thắt.

- Được cho là có khả năng chống lại bệnh ung thư.

Y học cổ truyền cho rằng cây bạc đầu có vị cay, tính bình, không chứa độc tố. Công dụng chính bao gồm khả năng sát trùng, giảm đau, tăng sự lưu thông nước tiểu, giải nhiệt, làm mát cơ thể, tăng cường tiêu hóa, và giảm chảy máu. Do đó, dược liệu này được sử dụng để điều trị các vấn đề như sẹo, vết thương, mụn, ho, tiêu chảy, sưng đau, viêm nhiễm, và bầm tím do va đập,...

Cây bạc đầu có khả năng hỗ trợ trong việc điều trị ho do viêm phế quản

2.2. Phương pháp thu thập và sử dụng dược liệu

- Thu thập dược liệu

Toàn bộ cây bạc đầu đều có thể được sử dụng để làm thuốc nhờ vào hàm lượng cao tinh dầu và các thành phần hóa học như đã nêu ở trên. Thảo dược cây bạc đầu có thể được thu hái quanh năm, sau đó rửa sạch và sấy khô hoặc phơi khô, sau đó bảo quản trong túi kín để sử dụng sau này.

- Cách sử dụng

Tùy theo từng phương pháp và mục đích điều trị cụ thể mà dược liệu từ cây bạc đầu sẽ được áp dụng theo các cách khác nhau. Phương pháp phổ biến nhất là sử dụng dược liệu để nấu sắc uống hoặc để đắp ngoài da.

- Liều lượng

Nếu sử dụng dạng tươi, hãy nhào nhuyễn cây bạc đầu với một lượng muối vừa đủ, sau đó đắp trực tiếp lên vùng da bị tổn thương sau khi đã làm sạch. Nếu sử dụng dưới dạng uống, liều lượng nên là 10 - 16g/ngày.

3. Các phương pháp chữa bệnh từ dược liệu cây bạc đầu

3.1. Phương pháp chữa bệnh vàng da do viêm gan

- Chuẩn bị: 40 - 80g cây bạc đầu tươi.

- Phương pháp: sau khi dược liệu được rửa sạch, sắc nước uống và sử dụng hết trong ngày.

3.2. Phương pháp trị rắn cắn, mụn nhọt, viêm da có mủ

- Chuẩn bị: 30 - 60g cây bạc đầu.

- Phương pháp: sắc dược liệu với một lượng nước phù hợp để lấy nước uống.

3.3. Phương pháp chữa bệnh đi tiểu ra dưỡng chấp

- Chuẩn bị: 15g mỗi loại: cây bạc đầu, long nhãn.

- Phương pháp: sắc toàn bộ dược liệu để uống, mỗi ngày 1 thang.

3.4. Phương pháp chữa bệnh ho do viêm phế quản và ho gà

- Chuẩn bị: 60g cây bạc đầu.

- Phương pháp: đặt dược liệu vào nồi cùng với nước, đun sôi cho đến khi nước còn lại 1/3, sau đó lọc nước ra và chia thành 2 phần uống trong ngày.

3.5. Phương pháp chữa bệnh sốt rét

- Chuẩn bị: 60g cây bạc đầu tươi.

- Phương pháp: sắc dược liệu và lấy nước uống trước khi có biểu hiện sốt kéo dài 4 giờ.

3.6. Phương pháp chữa bệnh viêm xoang

Có thể lựa chọn một trong hai phương pháp chữa bệnh sau đây:

- Phương pháp thứ nhất: 60g cây bạc đầu sắc lấy nước uống khi nước còn ấm.

- Phương pháp thứ hai: 15g mỗi loại: mẫu kinh, lá cây dừa, cây bạc đầu, rễ bồ hòn, phối hợp thành một thang thuốc, sắc và uống hết trong ngày.

3.7. Phương pháp xông trị cảm mạo

- Chuẩn bị: 1 nắm tía tô và cây bạc đầu, cả hai đều ở dạng tươi.

- Cách thực hiện: rửa sạch dược liệu rồi đun sôi với nước, sau đó trùm kín đầu để xông mặt giúp trị ho, ngạt mũi và giải cảm.

Cây bạc đầu được phơi khô để làm dược liệu chữa bệnh

4. Một số lưu ý khi sử dụng dược liệu từ cây bạc đầu

Để tránh gặp tác dụng phụ khi sử dụng cây bạc đầu để chữa bệnh, bạn nên lưu ý:

- Không sử dụng dược liệu này nếu bạn có cơ địa dị ứng hoặc mẫn cảm.

- Hạn chế sử dụng dược liệu tươi để sắc uống vì có thể gây kích ứng đường tiêu hóa, miệng, cổ họng, và đường tiết niệu,...

- Tránh sử dụng cây bạc đầu cho phụ nữ đang cho con bú và thai phụ.

- Thận trọng khi kết hợp cây bạc đầu với một số loại thuốc tây đặc trị để tránh tương tác thuốc.

- Tuyệt đối không sử dụng cây bạc đầu để đắp trực tiếp lên vết thương hở.

Hiện nay, các nghiên cứu và thực nghiệm lâm sàng về công dụng của cây bạc đầu còn nhiều hạn chế. Phần lớn các bài thuốc từ dược liệu này chưa được chứng minh hiệu quả lâm sàng. Vì vậy, khi có ý định sử dụng cây bạc đầu để chữa bệnh, tốt nhất nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc có chuyên môn để được hướng dẫn bài thuốc phù hợp và cách sử dụng đúng đắn.