Tác phẩm ngắn Gió lạnh đầu mùa Xuất bản trong tập truyện Gió lạnh đầu mùa (1937)

Gió lạnh đầu mùa là một trong những tác phẩm ngắn nổi bật của nhà văn Thạch Lam, được phát hành trong bộ sưu tập truyện ngắn cùng tên vào năm 1937. Tác phẩm này được giới thiệu trong bài học Ngữ văn lớp 6.

Hôm nay, Mytour sẽ cung cấp tài liệu giới thiệu về nhà văn Thạch Lam và tác phẩm ngắn Gió lạnh đầu mùa.

Gió se lạnh đầu mùa

Lắng nghe truyện Gió se lạnh đầu mùa:

Buổi sáng hôm nay, mùa đông đột ngột đến, không dự báo trước. Chỉ mới hôm qua thôi, trời còn nắng ấm và hanh, ánh nắng cuối tháng mười đã làm nứt nẻ đất ruộng và làm khô ráo những chiếc lá rơi. Sơn và chị chơi cỏ gà ở ngoại ô còn cảm nhận được nắng nóng, chảy mồ hôi.

Thế mà qua một đêm mưa rào, trời bỗng chuyển sang gió bấc, rồi cảm giác lạnh xuất hiện làm cho người ta cảm thấy như đang ở giữa mùa đông lạnh buốt. Sơn tỉnh giấc từ giấc ngủ nhưng không dám bước xuống giường ngay lập tức như mọi khi, anh ta vẫn ngồi thu tay vào trong chăn, bên cạnh đứa em bé vẫn nắm chặt tay ngủ say. Chị Sơn và mẹ Sơn đã thức dậy, đang ngồi trước bếp lửa để pha nước chè ấm. Sơn nhìn thấy mọi người đã mặc áo ấm rồi.

Nhìn ra ngoài sân, Sơn thấy đất phủ một lớp màu trắng, cơn gió vi vu làm bốc lên những đám bụi nhỏ, thổi bay những chiếc lá khô. Trời không u ám, chỉ có một màu trắng mờ mịt. Những cây lan trong chậu, lá rung lên và dường như sắc lại vì cảm giác lạnh lẽo.

Sơn cảm thấy lạnh, vội vã lấy chăn che đầu và gọi chị. Mẹ Sơn nghe thấy, đặt chén nước chè xuống và nói với chị Lan:

- Con vào phòng lấy thúng áo ra để mẹ mặc cho em đi.

Sau đó, quay lại nói với Sơn:

- Con đến đây ngồi gần mẹ để ấm. Điều chỉnh cho bé ngủ thoải mái.

Sơn đắp chăn cho em bé, ngồi cạnh khay nước. Mẹ Sơn rót nước chè, Sơn cầm chén chè nóng đặt lên mặt, trên má để làm ấm, sau đó hít hơi nóng từ chén. Bà Sơn thường khuyên làm như vậy để mắt tỉnh táo.

Người phụ nữ già với chiếc áo bông rách rước nước từ dưới nhà lên, kêu lên khi vừa làm vừa nói:

- Trời rét quá! Lấy nước cả tay lạnh cứng.

Phụ nữ già giơ tay hơi trên bếp lửa. Mẹ Sơn hỏi:

- Năm nay lạnh sớm hơn những năm trước phải không, bà?

Người phụ nữ già nhìn lên nhớ lại, đáp:

- Cũng không bằng năm ấy mợ đi cân gạo ở bên Sông. Thật kinh khủng, rét thế này! Sáng sớm, khi tôi dậy, bà tôi ra chợ, run rẩy cầm cập.

Sơn còn nhớ rõ cái rét năm đó, như vừa xảy ra ngày hôm qua. Buổi sáng hôm ấy, mẹ Sơn cũng ngồi uống nước chè như sáng nay và cũng mặc áo rét ra ngoài.

Chị Lan từ trong phòng đi ra, ôm cái thúng quần áo đặt lên đầu mình. Mẹ Sơn bày cái vỉ buồm xếp đống quần áo rét. Sơn nhận ra cũng những chiếc áo Sơn đã mặc năm trước, năm kia: một chiếc áo vệ sinh màu nâu sậm kèm theo một chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ. Sơn cầm những chiếc áo lên, cảm nhận được lạnh lẽo từ vải. Từ những mảnh vải thoảng mùi ẩm mốc, khiến Sơn nhớ lại những ngày rét đầu mùa từ lâu, lâu rồi, từ những ngày Sơn còn nhỏ.

Mẹ Sơn giơ lên một chiếc áo bông cánh đã cũ nhưng vẫn mới, nói:

- Đây là chiếc áo của cô Duyên đấy.

Duyên, người em gái bé nhỏ của Sơn, đã ra đi từ khi mới bốn tuổi. Khi nhắc đến Duyên, mẹ Sơn thường dành cho em những suy tư sâu sắc, nhớ mãi và yêu thương em.

- Bây giờ mặc áo của em cũng chẳng vừa nữa đâu.

Mặc dù mẹ Sơn giữ im lặng, nhưng khi nói với Sơn về việc mặc áo, Sơn có thể cảm nhận được rằng mẹ đang rơi nước mắt.

Sơn ấm lòng khi được mặc chiếc áo ấm áp: vừa chiếc áo dạ màu đỏ quen thuộc với áo vệ sinh, vừa chiếc áo vải dài và thâm màu. Trước mặt mẹ, Sơn tròn trĩnh xoay người để mẹ có thể ngắm nhìn chiếc áo. Cuối cùng, mẹ vuốt nhẹ chiếc áo để cho phẳng và gọn gàng, sau đó nhẹ nhàng đẩy Sơn ra ngoài và nói:

- Con đi chơi thôi nhé.

Sơn tươi vui mời chị ra chợ dạo. Nhà Sơn nằm phía sau chợ, bên cạnh những căn nhà lá của những người nghèo mà Sơn thân quen vì họ thường đến vay mượn. Sơn biết rằng các em nhỏ của họ đang đợi Sơn và chị ở cuối chợ để chơi đùa, vui vẻ.

Không phải ngày chợ nên chợ trống trơn. Những cửa hàng trống vắng, rác thải phủ kín mặt đất, xen lẫn lá rụng từ cây. Cơn gió mạnh làm Sơn cảm thấy lạnh và cay mắt. Nhưng bầu trời sáng hơn bao giờ hết, những ngôi làng xa xôi dường như gần hơn. Đất đai cứng lại và những rạn nứt nhỏ nhỏ vẫn kêu vang dưới bước chân của hai chị em.

Khi đến cuối chợ, họ nhìn thấy lũ trẻ đang vui đùa. Chúng đều rất vui mừng khi thấy Sơn và chị đến, nhưng chúng vẫn giữ khoảng cách, không dám tiếp cận quá gần. Chúng như hiểu rõ cuộc sống khó khăn của mình, dù Sơn và chị luôn gần gũi, không kiêu căng như những người anh em của Sơn.

Thằng Cúc, con Xuân, con Tý, con Túc đứng nhìn bộ quần áo mới của Sơn với ánh mắt tròn trĩnh. Sơn nhận ra rằng chúng vẫn mặc như mọi ngày, những bộ quần áo cũ rách. Nhưng trên gương mặt chúng, có vẻ như mệt mỏi và da thịt thâm sạm. Mỗi khi có gió, chúng run lên và răng đập vào nhau.

Thằng Xuân vội đến mó vào chiếc áo của Sơn, chưa từng thấy một chiếc áo như vậy. Sơn lật vạt áo thâm, cho chúng xem cả chiếc áo vệ sinh và áo dạ. Một đứa trong số chúng lẩm bẩm:

- Chiếc áo này mặc lên cực kỳ nóng. Chắc phải bỏ ra một đống tiền, không ít đâu nhé các bạn.

Một người khác bình luận:

- Cũng từng có một chiếc áo giống như thế của thầy tao, sau này thì bán đi cho ông lý mất rồi.

Túc nhìn Sơn với ánh mắt tò mò và hỏi:

- Cậu mua chiếc áo này ở Hà Nội đúng không?

Sơn trả lời quả quyết:

- Ở Hà Nội chứ, ở đây làm sao có. Mẹ tôi còn hứa mua cho tôi một chiếc áo len đắt tiền hơn nữa.

Chị Lan bỗng vẫy tay chào một cô bé đứng gần cột quán, kêu gọi:

- Hiên ơi, sao không lại đây chơi với tôi?

Hiên là bạn của chị Lan và Duyên, sống bên hàng xóm. Sơn thấy chị Lan gọi nhưng Hiên không đến, bước đến gần mới nhận ra cô bé đang đứng bên cạnh cột quán, chỉ mặc một chiếc áo rách lở, hở lưng và tay. Chị Lan tiếp tục hỏi:

- Hiên ơi, sao áo của cậu lại rách như vậy, không có áo mới à? Cô bé trả lời nhỏ nhẹ:

- Hết áo rồi, chỉ còn cái này thôi.

- Tại sao cậu không bảo ai đó may mới cho?

Sơn bỗng nhớ ra rằng gia đình của Hiên rất nghèo, chỉ có thu nhập từ việc đi bắt cua và ốc nên không có tiền mua áo mới cho con. Sơn cảm thấy lòng nhân từ trỗi dậy, giống như khi trước đây Sơn luôn nhớ đến Duyên và nói chuyện đùa với Hiên ở vườn nhà. Một ý nghĩ tốt bỗng hiện ra trong đầu Sơn và Sơn tiếp tục nói thầm với chị Lan:

- Hoặc là chúng ta mang một chiếc áo len cũ cho nó, chị nhỉ.

- Đúng vậy, để chị lấy cho.

Với tâm trạng hồn nhiên của tuổi trẻ, chị Lan háo hức chạy về nhà để lấy áo. Sơn đứng đợi một cách yên bình, trong lòng tràn ngập niềm vui ấm áp.

Nhưng niềm vui của Sơn không kéo dài lâu. Khi bữa cơm về, Sơn không thấy mẹ ở nhà, nên hỏi vú già:

- Mợ tôi đi đâu rồi vậy, vú?

- Chị Lan và cậu ta đã ăn cơm rồi. Mợ đi giỗ và sẽ về trưa.

Sau đó, vú già nhìn thẳng vào mặt Sơn và hỏi:

- Cậu là người đã đưa cái áo bông cũ cho con Hiên phải không?

Sơn ngạc nhiên trả lời:

- Đúng vậy. Nhưng làm sao vú biết được vậy?

- Con Sinh đã kể cho tôi đấy - Sinh là em họ của Sơn, thường hay nói năng với vú già một cách thất lễ, vì vậy vú ấy không thích. Nó còn nói rằng khi mợ về, nó sẽ kể cho mợ biết và bảo mợ phải trừng phạt cậu.

Sơn lo lắng, chuẩn bị ăn trưa, đặt đũa xuống và nói khẩn trương:

- Giờ này phải làm sao đây, vú? Nếu mẹ tôi biết chuyện này, thì tôi là chết.

- Ai bảo cậu mù quáng đưa áo cho nó? Bây giờ nếu cậu sang nói với Hiên trả lại, thì không có gì phải lo.

Sơn vội vàng ra chợ tìm Hiên nhưng không thấy cô bé. Đến nhà cũng không gặp ai, mẹ nó cũng không có nhà. Hai chị em lo sợ, đi ra cánh đồng tìm kiếm nhưng không thấy. Gần tới buổi chiều, Sơn và chị vẫn chưa tìm thấy áo. Lan trách em gái:

- Sao em lại nghĩ ra việc đưa áo cho nó, giờ này me biết chắc sẽ la mắng chết.

- Ai bảo chị về nhà lấy? Nếu chị không về lấy thì em không biết phải làm sao.

Chị Lan thú nhận mềm mại:

- Được rồi, giờ phải về nhà thôi. Chẳng biết phải làm thế nào nữa.

- Nhưng em sợ lắm.

Chị Lan thở dài, nắm chặt lấy tay em, an ủi:

- Thôi thì phải về thôi. Có lẽ me cũng không mắng đâu.

Hai chị em lo sợ dắt nhau lẻn về nhà. Khi đến cửa, Sơn nghe thấy tiếng mẹ đang nói với một người phụ nữ khác, nghe quen quen. Lan dắt tay Sơn, nhẹ nhàng mở cửa và bước vào, hai chị em ngạc nhiên đứng im khi thấy mẹ của Hiên và Hiên đang ngồi trước mặt mẹ, Hiên cầm chiếc áo bông cũ.

Khi thấy hai con về, mẹ Sơn ngẩng đầu nhìn và nghiêm túc nói:

- Này, hai cô cậu đã về rồi. Áo bông của mẹ ở đâu mà tự tiện đưa cho Hiên?

Sơn sợ hãi, cúi đầu im lặng, trốn sau lưng chị. Bác Hiên cười và nói:

- Về nhà, thấy cháu mặc chiếc áo bông, tôi hỏi ngay. Cháu nói là của cậu Sơn cho. Tôi biết cậu đùa, nên tôi phải nhanh chóng đem lại đây trả mợ. Thôi, bây giờ, xin phép mợ tôi về.

Mẹ Sơn hỏi:

- Con Hiên không có cái áo à?

- Nhà cháu khó khăn lắm. Không đủ tiền để may áo cho con cả. Thế là chúng tôi vẫn dùng cái áo từ năm ngoái cho đến giờ.

Mẹ Sơn lấy tiền đưa cho bác Hiên với cái âu đồng:

- Đây, tôi cho mượn năm hào cầm về mà may áo cho con.

Khi bác Hiên bước ra khỏi cửa, mẹ Sơn vẫy hai con lại gần, rồi âu yếm ôm vào lòng mà bảo :

- Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta không sợ mẹ mắng ư?

I. Vài nét về tác giả Thạch Lam

- Thạch Lam (1910 - 1942) sinh ra tại Hà Nội trong một gia đình công chức gốc quan lại.

- Ông là anh ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo, cả ba đều là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn.

- Khi còn nhỏ, Thạch Lam sinh sống ở xóm làng Cẩm Giàng, phường đầu huyện, tỉnh Hải Dương. Sau đó ông theo cha chuyển đến tỉnh Thái Bình.

- Ông học tập ở Hà Nội, sau khi đỗ kỳ thi tài phần thứ nhất thì đi làm báo viết văn.

- Thạch Lam thường sáng tác những tác phẩm 'không có cốt truyện', chủ yếu khám phá thế giới tâm hồn của nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống hàng ngày.

- Văn phong của ông tươi sáng, đơn giản nhưng sâu lắng và thâm trầm.

- Danh sách một số tác phẩm:

• Truyện ngắn: Gió lạnh đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942)
• Tiểu thuyết: Ngày mới (1939)
• Tùy bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943)...

II. Giới thiệu về truyện Gió lạnh đầu mùa

1. Bối cảnh viết tác

Trong bộ truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” (NXB Đời nay, 1937) là nơi bày tỏ.

2. Tóm tắt

Bản 1

Buổi sáng hôm nay, khi Sơn thức dậy, cảm nhận rõ cái lạnh của mùa đông đã đến. Mẹ và chị Sơn đều đã dậy, ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Mọi người đều đã mặc áo ấm. Sơn được mẹ cho mặc một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm với một cái áo dạ khâu chỉ đỏ. Sau đó, hai chị em chạy ra chợ chơi cùng với lũ trẻ con trong làng. Chúng đều là những đứa trẻ nhà nghèo không có áo ấm để mặc. Khi nhìn thấy chị em Sơn với những chiếc áo ấm, chúng liền đến gần khen ngợi. Hiên là một cô bé nhà nghèo, không có áo ấm. Sơn nhìn thấy động lòng thương, nói với chị về việc lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Về đến nhà, hai chị em lo sợ mẹ biết, định sang nhà Hiên đòi áo nhưng không thấy đâu. Khi về nhà, họ mới biết mẹ Hiên đã đang ngồi nói chuyện với mẹ mình. Mẹ Sơn thấy nhà Hiên nghèo khổ, bèn cho mẹ Hiên mượn năm hào may áo ấm cho con.

Bản 2

Khi Sơn thức dậy, mọi người trong gia đình cũng đã thức dậy. Mẹ Sơn và chị Lan đang ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Mẹ Sơn cho cậu một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm với một cái áo dạ khâu chỉ đỏ. Sơn rủ chị Lan ra chợ chơi cùng lũ trẻ em sống ở gần chợ. Khi nhìn thấy chị em Sơn với những chiếc áo ấm, chúng đến gần khen ngợi. Hiên là một cô bé nhà nghèo, không có áo ấm. Sơn nhìn thấy động lòng thương. Hai chị em bàn nhau về nhà lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Nhưng khi nghe người vú già nói mẹ Sơn đã biết chuyện, hai chị em lo sợ mẹ mắng, sang nhà Hiên đòi áo nhưng không gặp Hiên. Về nhà mới biết chuyện mẹ con Hiên đã đem áo sang giả. Mẹ Sơn thấy nhà Hiên nghèo khổ, bèn cho mẹ Hiên mượn năm hào may áo ấm cho con. Khi mẹ con Hiên ra về, mẹ Sơn nhẹ nhàng, âu yếm ôm hai con vào lòng mà bảo:“Hai con tôi quý quá, dám tự do lấy áo đem cho người ta, không sợ mẹ mắng ư?”.

3. Cấu trúc

Bao gồm 3 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “ rơm rớm nước mắt ”: Hình ảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn vào buổi sớm mùa gió.
• Phần 2. Tiếp theo “ ấm áp vui vui ”: Hình ảnh hai chị em Sơn cùng vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.
• Phần 3. Phần còn lại: Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.

4. Sự vụ

Truyện Gió lạnh đầu mùa thể hiện sự khác biệt giữa cuộc sống của những đứa trẻ ở gia đình giàu có và nghèo khổ. Đồng thời, truyện cũng ca ngợi tình yêu thương và lòng nhân ái của con người.

5. Nghệ thuật

Khám phá thế giới tâm hồn của nhân vật; phong cách viết nhẹ nhàng sâu lắng…

III. Phân tích cấu trúc của Gió lạnh đầu mùa

(1) Bắt đầu

Giới thiệu về tác giả Thạch Lam và tác phẩm ngắn Gió lạnh đầu mùa.

(2) Phần chính

a. Sơn chứng kiến cuộc sống gia đình vào những ngày gió đầu mùa

- Môi trường mùa đông:

• Sau một đêm mưa rào, bầu trời thay đổi, cái lạnh bắt đầu lan tỏa khiến người ta nhớ đến cái giá của mùa đông.
• Bên ngoài, mảnh đất khô cằn, làn gió vi vu làm bay đi những hạt bụi nhỏ, thổi tung những chiếc lá cằn khô.
• Bầu trời âm u, phủ một màu trắng xám. Cây cỏ trong chậu, những chiếc lá đang rung lên và co lại vì cái lạnh.

- Cuộc sống hàng ngày của gia đình

• Sơn thức dậy, không lập tức bước ra khỏi giường mà còn ngồi im dưới chăn, nhún nhẹ đôi tay trong bọc chăn.
• Mẹ và chị Sơn đã thức dậy, ngồi ấm bên lò để pha nước uống.
• Mẹ Sơn nhắc Lan lấy cái thùng áo ra.
• Lan nhận lấy thùng áo một cách vô tư, đặt lên đầu phản.
• Mẹ Sơn với chiếc áo bông cũ, nhắc đến em Duyên khiến Sơn cảm thấy rất xúc động.
• Sơn được mẹ mặc một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm kết hợp với một chiếc áo dạ khâu chỉ đỏ.

b. Chị em Sơn vui chơi tại chợ

- Hoàn cảnh của trẻ em tại chợ: họ mặc quần áo đơn giản, có nhiều vết rách; môi thâm đen, da thịt ửng đỏ; mỗi khi gió thổi là lại rung lên…

- Thái độ của chị em Sơn: vẫn gần gũi, không tỏ ra kiêu căng hay coi thường như các em họ của Sơn.

- Cuộc trò chuyện với Hiên:

• Chị Lan bất ngờ vẫy tay gọi đứa bé đứng ở gần cột quán: “Hiên ơi, sao không lại đây chơi với tớ?”
• Khi Sơn tiến lại gần, nhận ra Hiên đang co ro bên cột, chỉ mặc một mảnh áo rách vụn, lộ cả lưng và tay.
• Chị Lan hỏi: “Tại sao áo của cậu lại rách như thế, Hiên? Có áo mới mà không mặc à?”
• Sau khi biết Hiên chỉ có một chiếc áo duy nhất để mặc, Sơn nói với chị rằng sẽ mang chiếc áo bông cũ đến cho Hiên. Chị Lan đồng ý và nhanh chóng chạy về nhà lấy áo.

c. Lo lắng của Sơn và việc mẹ Hiên trả lại chiếc áo

- Nghe người bà cụ kể rằng mẹ Hiên đã biết chuyện hai chị em cho Hiên áo bông cũ.

- Lo sợ mẹ mắng, Sơn vội vàng chạy đi tìm Hiên để lấy lại chiếc áo, nhưng không thấy Hiên đâu.