Buzz
Những đứa con trong gia đình của nhà văn Nguyễn Thi được viết vào tháng 2 năm 1966, trong những ngày kháng chiến dữ dội khi ông làm việc tại tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng. Tác phẩm này sẽ được thảo luận trong giáo trình Ngữ văn lớp 12.
Mytour sẽ cung cấp thông tin giới thiệu về Nguyễn Thi cùng nội dung của truyện ngắn 'Những đứa con trong gia đình'. Mời bạn tham khảo nội dung chi tiết dưới đây.
Những con của gia đình
Nghe đọc Những con của gia đình:
(Tóm tắt: Việt, một chiến sĩ Giải phóng, có gia đình từng gặp nhiều biến cố do mối thù với Mỹ - giả: ông nội và bố Việt đã bị giặc giết; mẹ Việt cũng qua đời vì bom đạn. Gia đình chỉ còn Việt, chị Chiến, thằng Út em, chú Năm, và một người chị nuôi. Các biến cố do Mỹ - giả gây ra được chú Năm ghi lại vào sổ gia đình.)
Việt và Chiến tham gia chiến đấu. Việt rất gắn bó với đơn vị, đặc biệt với tiểu đội trưởng Tánh. Anh luôn quyết tâm trả thù cho ba má và có nhiều chiến công.
Trong trận chiến, Việt hạ một xe bọc thép của địch nhưng bị thương và lạc đồng đội. Anh mất ý thức và mỗi lần tỉnh dậy lại nhớ về quá khứ.
Việt thức dậy lần thứ tư, trong tâm trí vẫn hiện hình ảnh của người mẹ. Đêm lại tới. Đêm sâu thăm thẳm, tiếng dế gáy vang vút. Việt cảm thấy như tan chảy. Ước gì có thể gặp lại má. Nhưng giọt mưa nhẹ làm Việt tỉnh giấc. Cảm giác cô đơn bao trùm. Việt tự hỏi liệu có một mình ở đây không. Cảm giác cô đơn nhất hiện về trong đêm thứ hai này. Việt muốn chạy thoát khỏi cảm giác này, gặp lại ánh sáng ban ngày, nhưng không thể di chuyển. Bóng đêm vắng lặng bao trùm, kéo theo cả những hồi ức đau thương...
Một loạt đạn súng vang lên, làm Việt tỉnh giấc. Đó không phải tiếng pháo của địch. Súng nổ quen thuộc, thú vị. Ký ức về anh em hiện lên. Việt vẫn ở đây, sẵn sàng chiến đấu. Anh em đang chờ đợi. Tiếng súng xông pha trên bầu trời...
Việt bò về phía tiếng súng. Đó là sự sống. Súng đã mang lại hy vọng. Anh em đang chờ đợi, và chiến đấu đã bắt đầu...
Ngày má đã ra đi, ý nghĩ gia nhập quân đội lại hiện về trong tâm trí Việt. Việt nhớ những ngày đó cùng chị Chiến. Chị nói: 'Tao lớn tao mới đi, mày còn nhỏ, ở nhà với chú Năm trước đã.'
Việt vừa mới đề nghị đi với chị Chiến thì chị đã nhanh chóng giành đi trước. Hai đứa lớn muốn đi hết, còn thằng Út em mới mười tuổi, làm sao đi? Việt đi đâu chị Chiến cũng dòm chừng, xem Việt có mang theo đủ quần áo không. Chị nói:
Việt đá trái dừa rơi xuống mương với tiếng động lớn:
- Mày biết tao muốn trả thù chứ?
- Hồi đó má bảo tao phải chờ đến khi đủ trưởng thành, sau này tao đi.
- Má nói khi nào vậy?
Má đã ra đi, không ai chứng nhận. Nhưng chị Chiến không từ bỏ, không thể nhường. Chị đã thuyết phục chú Năm thay vì tao.
Trong buổi tối sáng láng để ghi danh nhập ngũ, trước mặt người dân xã, ánh đèn sáng lấp lánh, anh cán bộ huyện vừa kết thúc lời nói, cả hai chị em Việt tranh nhau chạy tới.
- Tôi là Việt, anh ơi, xin cho em nhập ngũ với.
Chị Chiến đứng phía sau Việt, nói:
- Xin mấy anh xem xét giúp. Nó là em tôi mà mọi thứ đều muốn chiếm giữ...
Đôi chân của anh cán bộ mơ hồ nhẹ nhàng nhấc lên, không hiểu rõ tình huống. Cả làng xóm đang râm ran bàn tán. Anh cán bộ hỏi Việt:
- Hai anh em là ruột mà phải không?
- Vâng, nhà em ở ấp Một, em mười tám tuổi, chị Chiến em mười chín tuổi.
Việt nhìn chị, thấy mình không kém cạnh chị chút nào, dù tóc chị cao hơn một chút.
Chị Chiến nói:
- Đến Tết này em mới tròn mười tám tuổi chứ anh! Em nói để em đi trước, em ở nhà, nói là chờ chú Năm em thu xếp rồi đi, nhưng nó không chịu.
Người quản lý nhìn thấy hai khuôn mặt rất giống nhau, với hai cái mũi nhọn của hai chị em Việt, sau đó cười và hỏi:
- Cha mẹ có đến đây không em?
- Không, không có ạ.
- Cha mẹ em đã mất rồi. - Chị Chiến giải thích thêm.
Người quản lý đã lấy bút và đặt xuống, chú Năm từ dưới sân bước lên. Ông nhìn hai chị em Việt mỉm cười, sau đó nói với người quản lý.
- Xin phép được nói với đồng chí huyện đội. Hai cháu của tôi đều hết lòng theo Đảng như vậy, tôi rất vui. Vậy xin ghi tên cho cả hai. Việc lớn là việc lớn, còn những việc nhỏ trong nhà, tôi sẽ tự xử lý.
Đêm đó nhiều thanh niên ghi danh nhập ngũ.
Cũng vào đêm đó, khi về nhà, trước khi đi ngủ, chị Chiến nói với Việt:
- Chú Năm nói với mày là lần này đi xa, đi đến chân trời biển cả, rời xa nhà thì phải cố gắng học hỏi, trả nợ cha mẹ chưa kịp trả thì nếu trốn tránh sẽ phải đối mặt với hậu quả.
Việt nằm vẹn trên chiếc giường, cười hiền:
- Nếu chị bị chặt đầu thì tôi cũng sẽ bị sau đó.
- Tao đã nói với chú Năm rồi. Nếu giặc còn thì tôi sẽ mất, đó là điều tao tin chắc!
Chà, chị Chiến hôm nay nói cứng rắn như má vậy! Nói chuyện trong phòng nhưng nghe có vẻ như nói với toàn thế giới, cũng nằm cùng với thằng em út trên cái giường ấy. Việt nói:
- Chị biết vậy thì tại sao hồi nãy chị cấm tôi? Đã mười tám rồi mà vẫn chưa nói...
- Lúc trước má tính tuổi cho mày, không phải tao đâu.
Trong căn nhà với cửa hướng ra sông, trong đêm nhộn nhịp này, đàn đom đóm từ rặng cây bần cũng bay vào nhà. Chúng lượn lờ như đang tìm kiếm trên mái nhà rồi bay xuống phía trước mặt Việt. Chị Chiến cũng không thể ngủ. Sắp tới có biết bao nhiêu việc phải lo, ngay bây giờ cũng có biết bao nhiêu việc phải nhớ. Cả hai đều nhớ đến má. Mẹ có lẽ cũng đã ở đâu đó. Mẹ đi theo ánh sáng của đom đóm trên mái nhà hay đang ngồi nghiêng vào những bó lúa với nón quạt? Đêm nay, không lẽ mẹ vắng mặt, mẹ cũng phải trở về để nhìn chị em Việt suy nghĩ về công việc nhà đúng không?
Chị Chiến lại nói như vậy, như thể cái giọng của chị ấy rất rành mạch:
- Mai mày viết thư cho chị Hai biết nhé?
- Đã sắp phải rời đi mà vẫn phải viết thư.
- Được rồi, tao sẽ viết.
Chị Hai là con nuôi của mẹ. Ba mẹ chị đã qua đời vì một tay thằng Tây. Khi ba đưa về cho mẹ, chị mới chín tuổi, ốm đau, một phần tóc đã bị bom xăng làm cháy và mỏng như đuôi bò. Chị lớn hơn chị Chiến nên mẹ đặt tên chị là thứ hai. Sau vài năm sống với gia đình, một người chú bà con của chị đến và xin chị về dưới biển. Từ đó, chị sống và làm việc dưới biển. Mỗi năm, đôi ba lần, chị vượt qua cánh đồng và đồn giặc để về thăm mẹ và em. Nếu không có việc bận, dù trời mưa gió, chị cũng về, một mình, chỉ có một chiếc nón. Có lần về, mưa dầm trắng toàn bộ khuôn mặt, chơi với em một buổi chiều, cùng mẹ ăn tối và ngủ với mẹ, rồi sáng hôm sau chị lại vội vã đi.
Chị Chiến lại nói, giọng của chị ấy rất rành mạch hơn cả lúc trước:
- Bây giờ chị Hai ở xa. Khi chị em đi, thằng Út sẽ sang ở với chú Năm, người nuôi. Còn cái nhà này, ba má làm ra, thì các anh ở xã mượn làm trường học. Chú Năm nói nếu có học sinh thì anh ấy sẽ dọn dẹp. Thằng Út cũng sẽ học ở đó. Mày có thể chấp nhận được không?
Việt nhìn con đom đóm nằm trong lòng bàn tay:
- Tại sao không được?
- Giường ván cũng được mượn làm ghế học cho xã, nhé?
- Lúc trước má chỉ dạy tôi như thế, bây giờ tôi làm như vậy, tôi chịu hết.
- Má chỉ dạy tôi khi nào? Bây giờ chỉ còn có tôi và mày thôi. Nếu đồng ý, thì nồi, ly, chén, đĩa, đồ nấu, đèn và cả nơm đều được gởi cho chú Năm. Khi chị Hai về để làm giỗ cho má, nếu chị muốn mang gì về, chị chỉ cần chở về dưới biển, nhé?
- Tôi nói chị đang nghĩ gì mà...
Chị Chiến nhăn mặt, dường như chị đang suy nghĩ rất nhiều. Phải thở dài một cái rồi mới kêu thằng Út dậy đi tiểu thì giống hệt như má vậy. Chị nói, lần này không gọi Việt là mày nữa, mà gọi là em và xưng chị:
- Khi trước, mấy chú cấp ba má năm công ruộng, giờ mình muốn trao lại cho chi bộ để chia cho các cô bác khác chăm sóc, nhé? Hai công mía sẽ chờ đến khi tới mùa, nhờ chú Năm đốn, để dành cho buổi giỗ ba má. Em cũng đồng ý chứ?
- Đồng ý!
- Còn bàn thờ của má, em nghĩ nên gởi đâu? Gởi cho chú Năm để thằng Út nó chăm sóc hay là để chị Hai về mang đi?
Việt nhìn lên bàn thờ. Từ khi nghe chị nói, suy nghĩ về việc má đã về, Việt cảm thấy như má đã thực sự trở về đâu đó. Việt nói:
- Mình đi đâu thì má sẽ đi theo, không cần phải lo lắng gì cả.
- Nếu ba má không đi theo con thì đi theo ai, nhưng cũng phải suy nghĩ kỹ càng. Em có đồng ý gởi bàn thờ cho chú Năm không?
- Đồng ý!... Nhưng hồi đó, má đã dặn chị vậy à?
- Má không biết mình sẽ chết nên không thể dặn được.
Việt đứng dậy từ giường:
- Thật là nghe có vẻ giống má quá.
Chị Chiến ngồi dậy đột ngột nhưng may mà không đánh tay vào mình và than vãn.
Chị nói:
- Nếu má còn sống, chắc má cũng nghĩ như vậy, vậy tôi cũng nghĩ như vậy.
Thật là lạ, chị nói rất thẳng thắn. Nhưng lúc trước còn tranh cãi với tôi. Việt nghĩ vậy, rồi lại ngủ mê lúc nào không biết.
Sáng hôm sau, khi nghe chị Chiến nói, chú Năm ngồi yên trên ghế, nhìn hai cháu một cách kỳ lạ. Sau một lúc, chú nói:
- Khôn! Việc nhà được gọn thì nước mở ra càng rộng, gọn gia thế, mở nước non. Con cái bây giờ đánh giặc thông minh hơn chú hồi trước. - Chú cười, vuốt mấy ngón tay cứng còng chùi mắt. - Đây tao giao cuốn sổ gia đình cho các em. Gọi là giao nhưng không phải để các em đưa đi mất đâu. Gọi là giao nhưng tao sẽ giữ, tao sẽ ghi lại từng ngày cho hai đứa.
Trong lúc chị Chiến vào bếp nấu cơm, Việt đi câu một ít cá về để cúng mẹ trước khi dời bàn thờ sang nhà chú, còn một mình ở nhà trên, chú Năm lại hò. Không phải giọng hò trong đêm bay ra hai bên bờ sông, rồi dội lại trên cái ghe chèo mướn của chú. Câu hò vang lên giữa ban ngày, bắt đầu như một hiệu lệnh dưới ánh nắng chói chang, rồi kéo dài, từng tiếng một vang lên, như một lời thề dữ dội, nhắn nhủ, tha thiết, cuối cùng cũng tan đi như một lời nguyện.
Sau khi cúng mẹ và ăn xong, mọi người thu xếp đồ đạc để dời nhà. Chị Chiến ra sân, kéo khăn cổ xuống và xắn tay áo để lộ hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng, sau đó nhấc bổng một đầu bàn thờ lên. Việt cũng đến và cùng khiêng. Nói, đưa má sang nhà chú tạm trú, chúng mình đi đánh giặc trả thù cho ba má, đến khi nước nhà độc lập thì đưa má về. Việt chịu trách nhiệm khiêng trước. Chị Chiến ở phía sau. Nghe tiếng chân của chị, Việt cảm thấy thương chị lạ lùng. Điều này là lần đầu tiên Việt cảm thấy rõ ràng như vậy. Còn mối thù với Mỹ, nó ảnh hưởng rất lớn, bởi nó như một gánh nặng đè nặng lên vai.
Hai chị em cùng khiêng má qua dãy đất cày trước nhà, trải qua con đường quen thuộc với mùi hoa cam thoang thoảng, con đường xưa má thường đi, vượt qua những ruộng đồng.
(Trong phần cuối: Trình và tiểu đội mất ba ngày mới tìm được Việt trong một lùm cây rậm, và suýt bị bắn trúng vì Việt nghĩ rằng họ là quân địch. Nếu Trình không lên tiếng kịp thời, có lẽ Việt đã bắn...
Việt được đưa về bệnh viện dã chiến để điều trị, sức khỏe dần hồi phục. Anh Tánh viết thư cho chị Chiến kể về chiến công của mình. Việt nhớ chị Chiến, muốn viết thư nhưng không biết bắt đầu từ đâu. Việt cũng không muốn kể chiến công của mình vì cảm thấy chưa đạt được gì đáng kể và không đáp ứng được kỳ vọng của má.)
Tháng 2 - 1966
I. Giới thiệu về tác giả Nguyễn Thi
- Nguyễn Thi (1928 - 1968), còn được biết với bút danh Nguyễn Ngọc Tấn, tên thật là Nguyễn Hoàng Ca.
- Quê ở xã Quần Phương Thượng (nay là xã Hải Anh), huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định.
- Nguyễn Thi mất cha từ năm mười tuổi, mẹ qua đời sau đó, buộc Nguyễn Thi phải dựa vào họ hàng để sống, trải qua những khó khăn, gian nan từ thuở nhỏ.
- Năm 1943, ông sang Sài Gòn cùng với anh trai, vừa làm việc vừa tự học.
- Năm 1945, Nguyễn Thi tham gia vào cuộc cách mạng và gia nhập vào lực lượng vũ trang.
- Trong cuộc chiến chống Pháp, ông tham gia công tác tuyên truyền, đồng thời tham gia vào hoạt động văn nghệ.
- Năm 1954, ông chuyển tới Bắc và làm việc tại Tạp chí Văn nghệ Quân đội.
- Năm 1962, Nguyễn Thi quay trở lại miền Nam tham gia vào chiến trường, là một trong những người sáng lập tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng.
- Năm 1968, trong cuộc tấn công Mậu Thân, ông đã hi sinh tại Sài Gòn.
- Các tác phẩm nổi bật của ông bao gồm: Trăng sáng (1960), Đôi bạn (1962), Những đứa con trong gia đình (1966)...
II. Giới thiệu về tác phẩm Những đứa con trong gia đình
1. Bối cảnh sáng tác
Những đứa con trong gia đình được viết vào tháng 2 năm 1966, trong những ngày đấu tranh khốc liệt nhất khi tác giả đang phục vụ tại tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng.
2. Sơ đồ
Bao gồm 2 phần:
- Phần 1. Từ đầu đến “và những mũi lê nhọn hoắt trong đêm đang bắt đầu xung phong…”. Việt bị thương ở chiến trường, mất ý thức nhiều lần.
- Phần 2. Phần còn lại. Việt hồi tưởng về những ngày ở nhà trước khi nhập ngũ.
3. Tóm tắt
Bản 1
Hai chị em Chiến và Việt là con cái trong một gia đình đã phải trải qua nhiều mất mát, đau thương: cha đã bị Pháp giết hồi Chiến mới chín tuổi, mẹ của họ cũng vừa mới bị lính Mỹ bắn chết. Khi lớn lên, cả hai chị em đều quyết định tham gia tòng quân. Nhờ sự ủng hộ từ chú Năm, cả Việt và Chiến đều được phép tham gia. Trong một trận đánh gay cấn tại một khu rừng cao su, Việt bị thương nặng, lạc mất đồng đội, và rơi vào tình trạng tỉnh táo và mất ý thức nhiều lần trên chiến trường, dưới cái bóng của những dấu vết đạn bom và sự chết chóc. Việt ngất đi, rồi lại tỉnh lại nhiều lần. Mỗi khi tỉnh lại, Việt nhớ về gia đình, về những người thân yêu như mẹ, chú Năm, và chị Chiến...
Bản 2
Chiến và Việt là hai anh em trong một gia đình nông dân miền Nam đã phải trải qua nhiều biến cố đau thương. Cha họ đã bị lính Pháp giết hồi Chiến mới chín tuổi, và mẹ của họ cũng vừa mới bị lính Mỹ bắn chết. Khi cả hai anh em trưởng thành, họ đều quyết định tham gia tòng quân. Nhờ sự ủng hộ từ chú Năm, cả Chiến và Việt đều được cho phép tham gia. Trước ngày ra quân, họ đã dọn dẹp và nấu cơm cúng mẹ, sau đó mang bàn thờ sang gửi ở nhà chú Năm. Mọi thứ đã được sắp xếp xong, Chiến và Việt ngồi nghe chú Năm hát điệu hò đặc trưng của miền Nam. Sau đó, chú đã nói về cuốn sổ gia đình và mong muốn giao cuốn sổ đó cho hai anh em. Trong một trận chiến ác liệt, Việt bị thương và lạc mất đồng đội. Một mình nằm lại trên chiến trường, Việt ngất đi và rồi tỉnh lại nhiều lần. Mỗi khi tỉnh lại, Việt nhớ về gia đình, về những người thân yêu.
4. Ý nghĩa của Tiêu đề
- Tiêu đề “Những đứa con trong gia đình” không chỉ đề cập đến vị trí thế hệ của Chiến và Việt mà còn chứa đựng ý nghĩa sâu xa hơn. Tác phẩm được kể qua dòng hồi tưởng của Việt, người đang nằm trên chiến trường trong tình trạng trọng thương. Anh nhớ về gia đình, gia đình mà giờ đây chỉ còn tồn tại trong ký ức của anh. Cha mẹ bị giết, nhà trở thành trường học, bàn thờ chuyển đến nhà chú Năm, còn Chiến và Việt đi tòng quân. Từ đó, tiêu đề gợi lên ý nghĩa sâu sắc về gia đình trong tâm trí của những người con.
- Tiêu đề trên phản ánh mối quan hệ giữa những đứa con và truyền thống gia đình. Điều này chỉ có thể hiểu được khi ta tìm hiểu về nguồn gốc truyền thống gia đình. Tiêu đề cũng gợi lên hình ảnh về người dân trong một quốc gia. Các gia đình liên kết với nhau để tạo nên nền văn hóa và truyền thống dân tộc.
5. Nội dung
Câu chuyện kể về những người con trong một gia đình nông dân Nam Bộ, họ mang trong mình tinh thần yêu nước, căm thù kẻ thù và lòng trung thành với quê hương và cách mạng. Sự liên kết sâu sắc giữa tình thân gia đình và tình yêu thương nước, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo ra nguồn sức mạnh tinh thần lớn lao của dân Việt, của dân tộc Việt trong cuộc chiến chống Mỹ giải phóng đất nước.
6. Nghệ thuật
Nghệ thuật truyền đạt qua dòng hồi tưởng của nhân vật, phác họa tính cách và mô tả tâm trạng sắc nét, ngôn ngữ sôi nổi của miền Nam.
7. Bắt đầu và Kết thúc
- Bắt đầu: Nguyễn Thi là một trong những tác giả hàng đầu của văn học giải phóng miền Nam. Trong số các tác phẩm của ông, có truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình”. Truyện này kể về những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ, họ mang trong mình tinh thần yêu nước, căm thù kẻ thù, trung thành với quê hương và cách mạng. Sự kết nối chặt chẽ giữa tình cảm gia đình và tình yêu quê hương, giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã tạo ra sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến chống Mĩ cứu nước.
- Kết thúc: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tuyên bố: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận đó”. Với tác phẩm “Những đứa con trong gia đình”, nhà văn Nguyễn Thi đã dùng bút mình để đấu tranh với kẻ thù.
