Tái hiện sự phong phú của bài Thúy Kiều: ân oán đong đầy

ND chính

Câu 1

Câu 1 (trang 108 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Mười hai câu đầu tả cảnh Thúy Kiều báo ân (trả ơn)

a. Qua lời Kiều nói với Thúc Sinh, em thấy Kiều là người như thế nào?

b. Tại sao khi trả ơn Thúc Sinh, Kiều lại nói với Thúc Sinh về Hoạn Thư? Có sự khác biệt như thế nào trong ngôn từ của Kiều nói với Thúc Sinh và khi nói về Hoạn Thư? (Chú ý những từ Hán Việt, từ ngữ mang tính ước lệ khi nói với Thúc Sinh; ngôn ngữ nôm na bình dị, những thành ngữ dân gian khi nói về Hoạn Thư). Vì sao có sự khác biệt ấy?

Lời giải chi tiết:

a. 

- Khi được 'gọi đến bằng thanh kiếm', Thúc Sinh 'Trông mặt như màu đổ, cơ thể run rẩy'. Thúc Sinh run rẩy vì nhiều lý do: trước cảnh quân gươm và kiếm sáng chói, run rẩy; thấy rõ Kiều đã trừng trị những kẻ đã gây nhiều đau khổ cho cuộc đời nàng như thế nào lại càng dễ run rẩy hơn nữa. Thúc Sinh không thể nghĩ rằng mình lại được trả ân bằng 'vải trăm cuốn, bạc nghìn cân' bởi trong thực tế, chàng không có công lao gì nhiều với Kiều. Ngay cả khi thấy vợ mình hành hạ Kiều, Thúc Sinh chỉ biết nuốt lời, không biết bênh vực thế nào.

Vậy tại sao Kiều lại 'trả ơn' cho Thúc Sinh như thế? Giải thích điều này, chúng ta sẽ hiểu thêm về Kiều, từ đó càng hiểu thêm nghệ thuật xây dựng nhân vật của Nguyễn Du. Nhân vật Kiều đã được xây dựng rất nhất quán từ đầu đến cuối tác phẩm. Dù khi phải 'trao duyên' cho Thuý Vân, khi một mình đối mặt ở lầu Ngưng Bích hay khi có đủ vị thế để trả ân và ân oán sòng phẳng thì Kiều vẫn là người nặng lòng nặng tình:

Nàng nói: 'Tình nặng lòng non

Lâm Tri người xưa, anh còn nhớ không?

Sâm Thương không phụ lòng

Do ai, dám phụ lòng cố nhân?

Vải trăm cuốn, bạc nghìn cân.

Tạ lòng, dễ trả ân gọi là…'.

Lí do của Kiều rất rõ ràng: đây không phải là việc trả ân mà là việc trả nghĩa, đúng hơn là trả tình mà Thúc Sinh đã dành cho nàng trước đây. Như vậy, với Thúc Sinh, Kiều đã không đối xử bằng lí mà bằng tình của mình. Điều này có vẻ không hợp lý với cách nghĩ thông thường, không làm hài lòng một số độc giả khó tính nhưng chính ở đây lại làm nổi bật giá trị nghệ thuật của tác phẩm: Nguyễn Du đã không xây dựng nhân vật Kiều theo một công thức định sẵn. Ngược lại, ông đã tạo ra một nhân vật rất sống động, rất thực tế. Kiều đã suy nghĩ, nói chuyện và hành động hoàn toàn phản ánh phẩm chất và tính cách của mình. Điều này càng được chứng minh rõ ràng hơn qua tình tiết tiếp theo.

b.

- Khi nói với Thúc Sinh, nàng sử dụng nhiều từ Hán Việt: tình, lòng, phụ, cố nhân,... kết hợp với điển cố Sâm Thương. Cách nói trang trọng phù hợp với chàng thư sinh họ Thúc, đồng thời thể hiện được tấm lòng biết ơn trân trọng của Kiều.

- Khi nói về Hoạn Thư, ngôn từ của Kiều sử dụng nhiều từ Thuần Việt: ma quái, kẻ ăn trộm già,... cách nói giản dị, dân dã phù hợp với đối tượng và mục đích giao tiếp.

Câu 2

Khi gặp lại Hoạn Thư, Thuý Kiều đã thể hiện sự kiêu căng và mạnh mẽ. Ngày xưa là nàng bị nhục nhã, bị hãm hại, giờ đây lại là lúc nàng đứng trên cao, có quyền quyết định số phận của kẻ đã từng làm tổn thương mình. Thuý Kiều không chỉ muốn trừng phạt Hoạn Thư, mà còn muốn dùng lời nói châm chọc, mỉa mai để khiến mụ ta cảm nhận được sự nhục nhã mà trước kia nàng đã phải chịu đựng. Với giọng điệu đầy châm biếm, Kiều gọi Hoạn Thư là 'tiểu thư', nhằm đánh vào tự ái của mụ, nhắc nhở mụ về những hành động ác độc mà mụ từng gây ra. Kiều tự tin rằng mình sẽ chiến thắng, và sẵn sàng đối mặt với bất kỳ cuộc tranh luận nào!

Câu 3

Hoạn Thư đã đối mặt với Kiều bằng sự khôn ngoan và mưu mẹo. Dưới lớp vỏ bề ngoài lịch lãm và dịu dàng, Hoạn Thư thực chất là một người nham hiểm, có khả năng biện hộ cho bản thân mình một cách tinh vi. Mụ ta không chỉ xử lý tình huống một cách thông minh mà còn tạo ra các lý lẽ khó bác bỏ để tác động vào tâm lý của Kiều. Thái độ và lời nói của Hoạn Thư khiến Kiều không thể không cảm thấy khó chịu và đôi khi thậm chí là đồng tình với mụ ta. Qua đó, Hoạn Thư đã thể hiện mình là một người phụ nữ sắc bén và đầy quyết đoán.

Câu 4

Thuý Kiều tha bổng cho Hoạn Thư bởi lòng từ bi và rộng lượng. Mặc dù bị Hoạn Thư vu khống và làm tổn thương trước đó, nhưng Kiều không mang lòng thù hận. Nàng quyết định tha thứ cho Hoạn Thư, không chỉ là bằng lời nói mà còn bằng hành động. Hành động này của Kiều cho thấy nàng là một người phụ nữ sâu sắc, không bị chướng ngại bởi sự gian truân hay hận thù. Tha thứ của Kiều cũng là một bài học về lòng nhân từ và sự lượng thứ.

Câu 5

Tính cách của Thuý Kiều và Hoạn Thư được thể hiện qua đoạn trích là hoàn toàn trái ngược nhau. Thuý Kiều là một người phụ nữ trọng trách nhiệm và từ bi, luôn nhớ đến lòng biết ơn và sẵn lòng tha thứ cho kẻ đã tổn thương mình. Trong khi đó, Hoạn Thư là một người phụ nữ sắc bén, nham hiểm và khôn ngoan, luôn biết cách tự bảo vệ và vận dụng sự thông minh của mình để thoát khỏi tình thế khó xử. Hai người này đều là biểu tượng cho hai cách tiếp cận khác nhau đối với cuộc sống và vấn đề tâm linh.

Luyện tập

(trang 109 SGK Ngữ Văn 9 Tập 1)

Phân tích những biểu hiện đa dạng nhưng hợp lí, nhất quán trong tính cách của Thúy Kiều và Hoạn Thư.

Lời giải chi tiết:

1. Thúy Kiều

Mọi biểu hiện đa dạng phức tạp trong tính cách Thúy Kiều đều làm nổi bật vẻ đẹp từ tấm lòng vị tha, nhân hậu của nàng.

- Với tấm lòng nhân hậu nàng đã thả Thúc Sinh, ban thưởng hậu hĩnh.

- Không những vậy nàng còn tha bổng cho Hoạn Thư, kẻ đã gây cho Kiều biết bao khổ đau.

2. Hoạn Thư

Mọi biểu hiện đa dạng phức tạp trong tính cách cho thấy nàng ta là người khôn ngoan, giảo hoạt. Điều này được thể hiện rõ qua lời lẽ tự bào chữa cho mình.