Đọc hiểu 'Ai đã đặt tên cho dòng sông' của Hoàng Phủ Ngọc Tường bao gồm 4 đề đọc hiểu có đáp án chi tiết đi kèm. Đây là tài liệu giúp bạn có thêm gợi ý tham khảo, làm quen với các dạng câu hỏi đọc hiểu để nắm vững kiến thức tốt hơn.
'Ai đã đặt tên cho dòng sông' là một trong những tác phẩm quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 12 và ôn thi THPT Quốc gia 2024. Với 4 đề đọc hiểu Ai đã đặt tên cho dòng sông dưới đây, bạn có nguồn tư liệu hữu ích để ôn luyện và củng cố kiến thức. Đồng thời, để nâng cao kỹ năng học tốt môn Ngữ văn, hãy tham khảo thêm đề đọc hiểu 'Việt Bắc' và 'Bộ 110 đề thi đọc hiểu luyện thi THPT Quốc gia môn Ngữ văn'.
Đề đọc hiểu 'Ai đã đặt tên cho dòng sông' - Đề 1
Đọc đoạn văn sau và hoàn thành các yêu cầu sau đây:
Từ đây, như đã tìm thấy lối về, sông Hương rạng rỡ giữa những cánh đồng xanh mướt của vùng ngoại ô Kim Long, kéo mạch thẳng tới phía đông bắc, phía đó, ở cuối con đường, nó đã ngắm thấy chiếc cầu trắng của thành phố in lên bầu trời, bé nhỏ như những vòng trăng non. Kề mặt thành phố tại Cồn Giã Viên, sông Hương uốn cong nhẹ nhàng về phía Cồn Hến; đường cong ấy khiến dòng sông mềm dịu, như một lời đáp đắc lòng của tình yêu. Và giống như sông Xen ở Pa-ri, sông Đa-nuýp ở Bu-đa-pét; sông Hương nằm ngay giữa trái tim của thành phố yêu dấu; Huế vẫn duy trì hình dạng của một đô thị cổ, ven hai bờ sông. Tại đầu và cuối ngõ thành phố, những nhánh sông nhỏ đưa nước sông Hương lan tỏa khắp phố phường, với những cây đa, cây cừa cổ thụ bao phủ xóm thuyền sầm uất; từ những nơi đó, vẫn bừng sáng trong đêm sương những ngọn lửa thuyền chài của một linh hồn cổ xưa mà không một thành phố hiện đại nào còn nhìn thấy được. Những con lưu ấy, cùng với hai hòn đảo nhỏ trên sông, đã làm giảm tốc độ của dòng nước, khiến cho sông Hương khi đi qua thành phố trôi chậm, thật chậm, gần như chỉ là một mặt hồ yên bình. Tôi đã đến Lê-nin-grát, từng đứng nhìn sông Nê-va cuốn trôi những tảng băng lớn, lấp lánh dưới ánh nắng mùa xuân; mỗi tảng băng đều chờ đợi một con chim hải âu nhút nhát đứng một chân, say mê với hành khách nhỏ bé của nó băng qua cung điện Pê-téc-bua cũ để ra biển Ban-tích. Tôi vừa từ trong lửa cháy miền Nam đến đây, lâu dài xa Huế, và chính Lê-nin-grát đã đánh thức trong lòng tôi giấc mơ rực rỡ của tuổi trẻ; ôi, tôi muốn trở thành một con chim nhỏ đứng một chân trên con thuyền thủy tinh để ra biển. Tôi đập tay mạnh mẽ, nhưng sông Nê-va đã chảy quá nhanh, không để lại thời gian cho lũ hải âu nói một từ gì với người bạn của chúng ta đang ngơ ngẩn nhìn theo. Hai ngàn năm trước, có một người Hi Lạp tên là Hê-ra-clít, đã khóc suốt đời vì những dòng sông trôi đi quá nhanh, đúng thế! Lúc đó, tôi nhớ lại dòng sông Hương của mình, cảm nhận được vẻ đẹp êm đềm của nó khi vượt qua thành phố. Đó là điệu slow của tình yêu dành riêng cho Huế, có thể nhận biết được bằng thị giác qua hàng trăm ngàn ánh đèn hoa bồng bềnh trong những đêm rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế đều ngừng lại như muốn ở lại, chao đảo trên mặt nước như những lời thú tội của một tấm lòng.
Dường như trong khoảnh khắc lặng ngắt của dòng nước ấy, sông Hương đã trở thành một nghệ sĩ nữ tài ba đánh đàn giữa đêm khuya. Nhiều lần tôi cảm thấy thất vọng khi nghe âm nhạc Huế vào ban ngày, hoặc trên sân khấu của nhà hát. Đúng như vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh ra trên mặt nước của dòng sông này, trong một chiếc thuyền nào đó, giữa tiếng nước đổ nhè nhẹ của những đôi chèo khuya. Nguyễn Du đã trải qua nhiều năm trên dòng sông này, với một phiến trăng buồn. Và từ đó, những bản nhạc đã đi cùng cả đời Kiều. Tôi đã chứng kiến một nghệ nhân già, chơi đàn suốt nửa thế kỷ, một buổi tối ngồi nghe con gái đọc “Kiều”: “Trong như tiếng hạc bay qua – Đục như tiếng suối mới sa nửa vời”… Đến câu ấy, nghệ nhân bỗng nhấp nhổm đứng dậy vỗ vào đùi, chỉ vào trang sách Nguyễn Du mà thốt lên: “Đây chính là “Tứ đại cảnh!”.
Rời khỏi trung tâm thành phố, sông Hương ngoặt về hướng chính bắc, bao bọc Cồn Hến mênh mông trong sương mù, dần xa thành phố để tiễn đưa ra đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của những vườn cau ở ngoại ô Vĩ Dạ. Và rồi, như nhớ ra một điều chưa nói, nó đột ngột thay đổi hướng, rẽ sang phía tây đông để tái ngộ thành phố cuối cùng ở góc thị trấn Bao Vinh cổ kính. Đối với Huế, nơi này là nơi chia tay xa cách ngoài mười dặm đường.
Với sông Hương riêng, đang chảy qua cánh đồng lúa mịn màng của nó, cung đoạn này thật là bất ngờ không ngờ. Có một cái gì đó rất kỳ lạ và rất giống con người ở đây; và để nhân cách hóa nó lên, tôi gọi đó là nỗi bồi hồi, một chút lặng lẽ của tình yêu. Và giống như nàng Kiều trong đêm tâm sự, ở ngã rẽ này, sông Hương đã nồng nàn trở lại gặp Kim Trọng của mình, để nói một lời thề trước khi trở về biển cả: “Còn non, còn nước, còn dài, còn về, còn nhớ…”. Lời thề ấy vang vọng khắp dòng sông Hương thành tiếng hò dân gian; đó là tấm lòng người dân ở Châu Hóa xưa luôn chung tình với quê hương xứ sở.
(Trích Ai đã đặt tên cho dòng sông - Hoàng Phủ Ngọc Tường - Ngữ văn 12, Tập hai, NXB Giáo dục, 2008, tr.199-201)
Question 1: Hãy đề cập đến chủ đề của đoạn trích.
Question 2: Tác giả đã cảm nhận vẻ đẹp của sông Hương từ những khía cạnh, góc nhìn nào?
Question 3: Phân tích những ý tưởng độc đáo, thú vị của tác giả về sông Hương.
Question 4: Đánh giá hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ được sử dụng trong câu văn: 'Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm mại hẳn đi, như một tiếng 'vâng' không nói ra của tình yêu.'
Question 5: Đưa ra nhận định về hình tượng của nhân vật 'tôi' trong đoạn trích.
GỢI Ý ĐÁP ÁN
Câu 1: Chủ đề của đoạn trích là: Tác động của dòng sông Hương đối với thành phố Huế.
Câu 2: Tác giả đã cảm nhận vẻ đẹp của dòng sông Hương từ các góc độ sau đây:
- Từ góc nhìn địa lý, nhà văn đã mô tả sự hồn nhiên của dòng sông từ vùng ngoại ô Kim Long cho đến thị trấn Bao Vinh với những khúc cua thực sự tươi vui.
- Từ góc độ âm nhạc, Hoàng Phủ Ngọc Tường nhận thấy dòng sông mang nét riêng của nó, như là điệu nhạc slow chậm rãi dành riêng cho Huế, và sông Hương như một nghệ sĩ tài nữ đánh đàn vào buổi tối.
- Từ góc nhìn văn học, dòng sông được tác giả cảm nhận như một người tình dịu dàng và chung thủy, như nàng Kiều trong đêm tình tự, sông Hương đã chí tình trở lại tìm Kim Trọng của nó, để nói một lời thề trước khi về biển cả.
Từ mọi góc độ, Hoàng Phủ Ngọc Tường đều cho rằng dòng sông như một sinh vật trữ tình có đời sống nội tâm phong phú.
Câu 3: Liên tưởng từ dòng sông của xứ Huế mộng mơ, tác giả đã đưa ra so sánh với những dòng sông nổi tiếng như sông Seine của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét, sông Nê-va của Lê-nin-grát để phát hiện vẻ đặc biệt của sông Hương, như một điệu nhạc slow tình cảm dành riêng cho Huế.
Sự liên tưởng này không chỉ tạo ra sự so sánh thú vị mà còn giúp tác giả làm nổi bật hơn vẻ đẹp và bản sắc Huế của sông Hương.
Câu 4:
- Biện pháp tu từ được sử dụng trong câu văn: Giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến; đường cong ấy làm cho dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu..là so sánh.
- So sánh của tác giả rất lạ, độc đáo. Sông Hương như một tiếng “vâng” không nói ra của tình yêu, tuy trừu tượng nhưng gợi trong lòng người đọc những rung cảm thẩm mĩ đẹp đẽ. Sông Hương hiện lên như một người con gái e lệ, dịu dàng, duyên dáng trước người tình.
Đề đọc hiểu Ai đã đặt tên cho dòng sông - Đề 2
Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:
Một ngày, sau hàng thế kỷ chờ đợi, người tình mới đến để đánh thức cô gái xinh đẹp đang nằm ngủ say giấc giữa cánh đồng Châu Hóa rộng lớn, nơi mùa hoa dại nở rộ. Tuy nhiên, từ lúc mới chảy ra từ núi, sông Hương đã luôn thay đổi dòng chảy của mình, xoay vòng một cách liên tục, uốn khúc theo những đường cong mềm mại, như một cuộc hành trình tự ý thức để đến với thành phố tương lai của mình. Từ ngã ba Tuần, sông Hương chảy từ hướng nam sang bắc qua điện Hòn Chén; sau đó, nó đi qua vách núi Ngọc Trản và thay đổi hướng sang phía tây bắc, vòng qua đồi Nguyệt Biều, Lương Quán và rồi đột ngột vẽ một vòng cung hoàn hảo về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, rồi từ từ chảy về phía Huế. Từ Tuần trở về đây, sông Hương vẫn mang theo hơi thở của Trường Sơn, vượt qua một thung lũng sâu dưới chân núi Ngọc Trản khiến cho màu nước trở nên xanh thẫm hơn, và từ đó, nó trôi qua hai dãy đồi đứng vững như những tháp thành, với những đỉnh cao đáng kinh ngạc như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo, nơi mà con người luôn nhìn thấy sông Hương như một tấm lụa mềm mại, cùng với những chiếc thuyền trôi lững lờ chỉ cao bằng một cái chày. Những ngọn đồi này tạo ra những bức tranh phản chiếu nhiều màu sắc trên bầu trời phía tây nam của thành phố, “sáng xanh, trưa vàng, chiều tím” như cách mà người Huế mô tả. Giữa cảnh đẹp lắng đọng ấy, là giấc ngủ ngàn năm của các vị vua chúa được mai táng trong rừng thông tĩnh lặng và sự kiêu hãnh ẩn sâu trong những ngôi mộ lớn mạnh lan tỏa khắp một khu vực thượng lưu “Bốn bề núi che kín mây phong – Mảnh trăng xưa bóng tùng Vạn Niên”. Đó chính là vẻ đẹp trầm lặng nhất của sông Hương, như một triết lý, như một bài thơ cổ, kéo dài mãi cho đến khi mặt nước êm đềm của nó chạm vào tiếng chuông của chùa Thiên Mụ vang lên bên kia bờ, giữa tiếng gà reo vang từ những ngôi làng ven sông…
(Trích Ai đã đặt tên cho dòng sông - Hoàng Phủ Ngọc Tường - Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục, 2008, tr.198-199)
Câu 1. Đoạn trích trên được trích từ bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông?. Giới thiệu vài nét về thể loại bút kí.
Câu 2. Sưu tầm một số đoạn trích văn học khác có sự xuất hiện của hình ảnh sông Hương xứ Huế.
Câu 3. Nêu chủ đề của đoạn trích.
Câu 4. Phân tích cách diễn đạt chủ yếu được áp dụng trong đoạn trích.
Câu 5. Đề cập đến tác dụng của kỹ thuật tu từ được dùng trong câu: Mất hàng thế kỉ, chỉ sau khi người tình đợi mãi mới đến để đánh thức cô gái xinh đẹp đang nằm ngủ say giấc giữa cánh đồng Châu Hóa đang nở hoa dại..
Câu 6. Tìm hiểu và trình bày hiệu quả nghệ thuật của những động từ mô tả dòng chảy của sông Hương.
Câu 7. Đánh giá tác dụng nghệ thuật của phép so sánh trong những hình ảnh sau: sông Hương nhẹ nhàng như tấm lụa, với những chiếc thuyền lướt trên sóng bé vừa bằng con thoi; Đó là vẻ đẹp trầm lặng nhất của sông Hương, như một triết lý, như một bài thơ cổ, kéo dài cho đến khi mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông của chùa Thiên Mụ vang lên bên kia bờ, giữa tiếng gà reo vang từ những ngôi làng ven sông.
Câu 8. Phân tích cảm nhận về vẻ đẹp của sông Hương được thể hiện trong đoạn trích.
Câu 9. Đoạn trích thể hiện tình cảm, thái độ của tác giả đối với sông Hương và xứ Huế như thế nào?
GỢI Ý ĐÁP ÁN
Câu 1: Giới thiệu về thể loại bút kí:
- Bút kí là loại văn bản ghi chép các sự kiện, nhưng tập trung vào việc thể hiện suy tư, cảm xúc của tác giả.
Câu 2: Các đoạn trích văn học khác mà có sự xuất hiện của hình ảnh sông Hương xứ Huế bao gồm: Hiểu quá Hương giang (Buổi sáng qua sông Hương – Cao Bá Quát), Chơi Huế (Tản Đà), Đây thôn Vĩ Dạ (Hàn Mặc Tử), Cô gái sông Hương (Tố Hữu)…
Câu 3: Chủ đề của đoạn trích là: Vẻ đẹp của sông Hương khi chảy qua vùng đồng bằng và ngoại ô của thành phố Huế.
Câu 4: Phương thức chính được sử dụng trong đoạn trích là: mô tả (miêu tả sự chảy của sông Hương qua vùng đồng bằng và ngoại ô của thành phố).
Câu 5: Tác dụng của kỹ thuật tu từ được sử dụng trong câu văn: Sau hàng thế kỉ chờ đợi, người tình mới đến để đánh thức người con gái xinh đẹp nằm ngủ say giấc giữa cánh đồng Châu Hóa đang nở hoa dại.. là: tác giả đã sử dụng phép ẩn dụ một cách tinh tế. Sông Hương được ẩn dụ là một người con gái xinh đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đang nở hoa dại, đang chờ đợi người tình mong đợi của mình đến để đánh thức. Phép ẩn dụ này đã mang lại cho hình ảnh của sông Hương vẻ đẹp nữ tính, lãng mạn và duyên dáng.
Câu 6:
- Dòng chảy của sông Hương được mô tả cụ thể thông qua một loạt các động từ chuyển động: ra, chuyển, vòng, uốn, đi, qua, chuyển hướng, vòng, vẽ, ôm, đi, vượt, trôi
- Hiệu quả nghệ thuật của các động từ mô tả dòng chảy của sông Hương là: Việc sử dụng một cách tinh tế các động từ chuyển động không chỉ mang lại sự sống động cho dòng sông mà còn gợi lên cảm giác về sự đầy ý thức của người tình trong truyện tình lãng mạn của một cô gái xinh đẹp.
Câu 7: Hoàng Phủ Ngọc Tường đã sáng tạo sử dụng phép so sánh để tạo ra các hình ảnh. Trong đó, có sự so sánh mô tả vẻ đẹp mềm mại, uyển chuyển của dòng sông (dòng sông nhẹ nhàng như tấm lụa, với những chiếc thuyền lướt trên sóng bé vừa bằng con thoi), cũng như sự so sánh trừu tượng để kích thích trí tưởng tượng của người đọc về sông Hương (Đó là vẻ đẹp trầm lặng nhất của sông Hương, như một triết lý, như một bài thơ cổ, kéo dài cho đến khi mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông của chùa Thiên Mụ vang lên bên kia bờ, giữa tiếng gà reo vang từ những ngôi làng ven sông).
Câu 8: Sông Hương khi chảy qua vùng đồng bằng và ngoại ô thành phố hiện ra với vẻ đẹp vừa mạnh mẽ vừa dịu dàng, vừa truyền thống, trầm mặc đậm chất Huế.
Câu 9: Đoạn trích thể hiện tình yêu, sự kết nối và tự hào của tác giả về vẻ đẹp của dòng sông quê hương.
Đề đọc hiểu Ai đã đặt tên cho dòng sông - Đề 3
Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu dưới đây:
Trong số những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói, có vẻ như chỉ sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất. Trước khi đến với vùng đất châu thổ bình yên, nó đã từng là một bản ca rực rỡ giữa rừng rậm, hung dữ qua những vách đá, cuồn cuộn như cơn lốc vào những hẻm núi bí ẩn, và đôi khi nó trở nên dịu dàng và lôi cuốn giữa những dãy núi phủ đầy màu đỏ của hoa sưa. Giữa dãy Trường Sơn, sông Hương đã trải qua một phần cuộc sống của mình như một cô gái Điện Biên mạnh mẽ và hoang dại. Rừng già đã tạo nên cho nó một bản tính mạnh mẽ, một tâm hồn tự do và trong sáng. Tuy nhiên, chính rừng già ở đây, với cấu trúc độc đáo có thể được giải thích bởi khoa học, đã kiềm chế sức mạnh tự nhiên ở người con gái của nó để khi rời khỏi rừng, sông Hương nhanh chóng thay đổi thành hình ảnh dịu dàng và trí tuệ, trở thành mẹ nuôi của một vùng văn hóa xứ sở. Nếu chỉ tập trung vào việc ngắm nhìn vẻ đẹp kiêu hãnh của nó, tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ không hiểu rõ hết về bản chất của sông Hương với hành trình đầy gian nan mà nó đã trải qua, không thấu hiểu hết phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông dường như không muốn phơi bày, đã che giấu bên trong rừng và giấu chìa khóa vào những hang đá dưới chân núi Kim Phụng.
(Trích Ai đã đặt tên cho dòng sông - Hoàng Phủ Ngọc Tường - Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục, 2008, tr.198)
Câu 1. Đoạn văn trích từ tác phẩm nào? Thể loại của nó là gì ?
Câu 2. Đối tượng miêu tả trong đoạn văn là gì ? Và như thế nào là hình ảnh của nó qua đoạn văn ?
Câu 3. Trong đoạn văn, tác giả đã sử dụng các phép tu từ nào ? Tác dụng của những phép nghệ thuật đó ?
Câu 4. Nhân vật “tôi” được mô tả ra sao trong đoạn văn?
Câu 5. Đặc điểm của Sông Hương trong đoạn này có điểm gì tương đồng với đặc điểm của Sông Đà ở thượng nguồn trong truyện Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân?
GỢI Ý ĐÁP ÁN
Câu 1:
- Đoạn văn trích từ tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
- Đó là một bài kí (bút kí)
Câu 2:
- Đối tượng mà đoạn kí miêu tả là: Sông Hương ở phía trên nguồn
- Dòng sông được mô tả với sự độc đáo
+ Dòng chảy của sông phong phú: vừa mãnh liệt vừa dịu dàng, say đắm
+ Sông hiện lên với vẻ đẹp nữ tính: từ cô gái Di-gan đến người mẹ phù sa
+ Dòng sông mang vẻ đẹp kín đáo với tâm hồn sâu thẳm
Câu 3:
- Trong đoạn văn, tác giả đã sử dụng các phép tu từ như: đối lập (tương phản), so sánh, nhân hóa.
- Tác dụng của những phép nghệ thuật đó là:
+ Sử dụng nghệ thuật đối lập (tương phản) để làm nổi bật vẻ độc đáo của dòng sông
+ Áp dụng nghệ thuật so sánh, nhân hóa để làm cho sông Hương trở nên sống động, có hồn, gần gũi với tâm hồn của người dân Huế.
Câu 4: Nhân vật “tôi” được mô tả rõ nét trong đoạn trích:
- Sở hữu kiến thức phong phú, hiểu biết sâu sắc về thành phố Huế
- Sự tưởng tượng phong phú, độc đáo, và mãnh liệt
- Sử dụng ngôn ngữ phong phú và tài hoa
- Tình yêu dành cho xứ Huế
Câu 5: Điểm chung giữa sông Hương ở đoạn này và sông Đà ở nguồn là sự hùng vĩ
Đề đọc hiểu Ai đã đặt tên cho dòng sông - Đề 4
Học văn và làm theo những yêu cầu sau:
…“ Tôi quay về Thành Trung vào đầu mùa xuân. Làng Châu Hoá đang phồn thịnh với mùa rau cải, không khí đất đai mạnh mẽ, hương vị đất đỏ rất sâu, cảm giác như có thể nhìn thấy được. Trong đêm tối, chưa bao giờ tôi được thấy một mùi đất thơm như vậy, đầy cảm xúc như da thịt, sâu đậm như thời gian. Chính lúc đó, tôi gợi nhớ đến sông Hương với cái tên hấp dẫn của nó; Sông Hương như một cô gái tiên trong một câu chuyện cổ xưa nào đó, đẹp đẽ đứng bên cạnh tôi, lắng nghe tôi nói với giọng nồng nhiệt: - Ai đã đặt tên cho dòng sông này? Có nhiều cách để trả lời câu hỏi đó; trong số đó, tôi thích một huyền thoại kể rằng vì yêu thích con sông đẹp của quê hương, người dân hai bên bờ đã đổ nước trăm loài hoa xuống lòng sông, để nước luôn thơm mát mãi mãi. Tôi hiểu ý nghĩa của câu chuyện đó như sau: con người đã đặt tên cho dòng sông giống như nhà thơ chọn bút danh của mình, mang trong đó tất cả niềm hy vọng muốn mang lại vẻ đẹp và hương thơm để xây dựng văn hóa và lịch sử.”
(Trích Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường)
1. Phân tích cách diễn đạt trong văn bản.
2. Liệt kê hai phương tiện tu từ và đánh giá hiệu quả sử dụng của chúng.
3. Tả một đoạn văn (từ 5 đến 7 câu) để mô tả ý nghĩa cụ thể của việc “con người hai bên bờ đã kết hợp nước với trăm loài hoa để tạo ra một dòng nước thơm lâu dài”.