Tài liệu Soạn văn 11: Chí Phèo - Mở rộng kiến thức

Chí Phèo - Một tác phẩm vĩ đại của văn học Việt Nam, được học trong chương trình Ngữ văn lớp 11.

Hôm nay, Mytour muốn giới thiệu tài liệu Soạn văn 11: Chí Phèo để các bạn học sinh tham khảo.

Chuẩn bị trước khi đọc Chí Phèo

Cách hiểu định kiến xã hội

1. Định kiến xã hội là gì và tác động của nó lên cá nhân và cộng đồng

- Định kiến xã hội là những quan niệm tiêu cực về một cá nhân hoặc cộng đồng, thường được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và ảnh hưởng sâu sắc đến hành động và suy nghĩ của mỗi người.

- Các định kiến xã hội có thể tạo ra những tác động tiêu cực đối với cá nhân và cộng đồng, làm hạn chế tự do và hạnh phúc cá nhân, cũng như ảnh hưởng đến sự phát triển và văn minh của xã hội.

2. Đã bao giờ bạn nghe thấy người ta ám chỉ tính cách hay cách ứng xử của ai đó là “Chí Phèo”. Cách gọi đó đã chứa đựng một đánh giá tiêu cực về tính cách hay cách ứng xử đó.

Cách gọi này ẩn chứa một đánh giá không tốt về tính cách hay cách ứng xử đó.

Bắt đầu đọc văn bản

Câu 1. Tại sao dân làng Vũ Đại sợ hãi khi Chí Phèo mới từ nhà tù trở về làng?

Khi Chí Phèo trở về từ nhà tù, anh ta có vẻ ngoại hình rất đáng sợ: “Anh ấy trông như một tên bắt cá! Đầu trọc lốc, răng trắng như bạch, khuôn mặt đen nhưng rất quả cảm, đôi mắt lườm lườm nhìn rất gớm! Anh ấy mặc quần áo màu đen và áo tây vàng. Ngực của anh ấy đầy những hình xăm với rồng, phượng cùng với một vị tướng cầm chùy, cả hai cánh tay cũng vậy.”

Câu 2. Khi kể chuyện, liệu người kể có miêu tả cảnh Chí Phèo gây rối với gia đình Bá Kiến chỉ từ góc nhìn của mình không?

Trong việc miêu tả cảnh Chí Phèo gây rối với gia đình Bá Kiến, người kể không chỉ sử dụng góc nhìn của bản thân mình. Thêm vào đó, còn có quan điểm của các nhân vật trong làng, cụ Bá, và Chí Phèo.

Câu 3. Bắt đầu từ những cảm giác, ấn tượng nào mà sự thay đổi bên trong Chí Phèo bắt đầu?

Sự thay đổi bên trong Chí Phèo bắt đầu từ những cảm giác, ấn tượng nào?

• Khi mở mắt, thì trời đã sáng lâu rồi.
• Mặt trời chắc đã lên cao, và nắng bên ngoài chắc là sáng rực rỡ.
• Tiếng chim ríu rít ngoài kia.
• Khi tỉnh dậy, cảm thấy miệng đắng, lòng buồn mơ hồ.
• Người cảm nhận ruột gan rối bời và sợ rượu.
• Nhận thấy tiếng chim hót, tiếng gõ mái chèo đuổi cá.
• Nghe thấy tiếng nói của hai phụ nữ đi bán vải từ Nam Định trở về.

Câu 4. Điều gì làm Chí Phèo rơi vào tâm trạng u uất nhất khi suy nghĩ về cuộc đời của mình?

Điều làm Chí Phèo rơi vào tâm trạng u uất nhất khi suy nghĩ về cuộc đời của mình là nhận ra mình đã già rồi mà vẫn cảm thấy cô đơn.

Câu 5. Sự ấm áp trong lòng thị Nở dành cho Chí Phèo được thể hiện qua những ý nghĩ và hành động như thế nào?

- Ý nghĩ:

• Thằng đó dám dấn thân trong cuộc đời, thật đáng thương; nhưng đau ốm, cô đơn như vậy mới thực sự đáng thương;
• Thị Nở có vẻ thương hắn: đó là tình cảm của một người làm việc tốt. Tuy nhiên, cũng có phần lòng từ của người hưởng ơn;
• Nếu bỏ hắn lúc này, cũng không kém phần là phụ nữ già rồi. Dù sao, họ cũng đã ăn nằm cùng nhau một thời gian…

- Hành động: Chăm sóc chị khi bị say rượu; Nấu cháo hành để dành cho Chí Phèo.

Câu 6. Khi miêu tả cảm xúc của Chí Phèo khi nhận bát cháo hành từ thị Nở, người kể chuyện chú ý vào điều gì?

Điểm nhìn khi miêu tả cảm xúc của Chí Phèo khi nhận bát cháo hành từ thị Nở: Tập trung vào suy nghĩ của Chí Phèo.

Câu 7. Thái độ của người kể chuyện và điểm nhìn của họ đối với Chí Phèo được thể hiện như thế nào?

Thái độ của người kể chuyện và quan điểm của họ là biểu hiện sự cảm thông, lòng trắc ẩn đối với Chí Phèo.

Câu 8. Bà cô thị Nở dứt khoát không cho cháu mình đến gặp Chí Phèo có lý do phải không?

Lý do mà bà cô thị Nở dứt khoát không cho cháu mình gặp Chí Phèo là không thỏa đáng, bắt nguồn từ những định kiến xã hội.

Câu 9. Tại sao tâm trí của Chí Phèo bị ảnh hưởng bởi hơi thơm của cháo hành?

Bát cháo ấy mang trong lòng tình thương của thị Nở đã đánh thức phần người lương thiện trong Chí. Nhưng cũng chính thị Nở đã từ chối quyền làm con người của Chí, đẩy hắn sâu vào vực thẳm của tuyệt vọng. Chí Phèo bị ám ảnh bởi hơi thơm của cháo hành, hoặc đang nhớ về thị Nở.

Câu 10. Việc Chí Phèo đến thăm nhà bá Kiến có phải là do hắn đã say như người kể chuyện đã nhận xét trước đó không?

Chí Phèo đến thăm nhà bá Kiến không chỉ vì say mà còn với ý định trả thù.

Câu 11. Có phải đây là lời của một người say rượu không?

Những lời này bắt nguồn từ trái tim của Chí Phèo, không phải của một kẻ say.

Câu 12. Người kể chuyện đã đưa ra nhận xét hoặc đánh giá nào về những sự kiện tại làng Vũ Đại không?

Người kể chuyện đã trình bày quan điểm của mình về những sự kiện tại làng Vũ Đại thông qua lời của các nhân vật trong câu chuyện.

Câu 13. Hình ảnh của cái lò gạch cũ mang ý nghĩa gì?

- Mô tả: Cái lò nung gạch đã cũ, không còn hoạt động, thường xuất hiện ở các vùng quê xưa.

- Biểu tượng: Tượng trưng cho sự vòng xoay của cuộc đời như Chí Phèo. Chí Phèo không chỉ là một hiện tượng đơn lẻ mà là một phần không thể tách rời, tuân thủ theo quy luật xã hội của thời đại đó.

Sau khi đã đọc

Câu 1. Tóm tắt cốt truyện Chí Phèo theo thứ tự thời gian trong cuộc đời nhân vật. Đánh giá tác dụng của việc phá vỡ trình tự này trong cấu trúc câu chuyện.

- Tóm tắt: Chí Phèo là một đứa trẻ mồ côi bị bỏ rơi trong một cái lò gạch cũ, được người làng nuôi dưỡng. Lớn lên, Chí đi qua nhiều nhà, trong đó có nhà bá Kiến. Vì một sự ghen tuông, bá Kiến đẩy Chí vào tù. Sau khi ra tù, Chí trở thành con quỷ của làng Vũ Đại. Chí bị bá Kiến lợi dụng, trở thành tay sai cho ông, gây rối cho người dân. Sự gặp gỡ với thị Nở khiến Chí Phèo mong muốn làm người tốt. Nhưng bà của thị Nở và xã hội đã ngăn cản Chí trở lại cuộc sống bình thường. Tuyệt vọng, hắn giết bá Kiến và tự sát. Nghe tin Chí chết, thị Nở suy tư về một cái lò gạch không còn ai qua lại.

- Mạch truyện bắt đầu từ Chí Phèo trải qua nhiều biến cố, sau đó mới tiết lộ về ngày sinh của hắn. Điều này tạo ra sự hấp dẫn, gây tò mò cho người đọc, và đồng thời thể hiện quan điểm của Nam Cao về việc không chỉ kể chuyện mà còn phân tích sâu hơn về số phận của nhân vật.

Câu 2. Phân loại các điểm nhìn trong phần mở đầu theo các khía cạnh: quan điểm của người kể chuyện và nhân vật (Chí Phèo, dân làng Vũ Đại); quan điểm từ bên trong và từ bên ngoài. Nhận xét về sự chuyển đổi giữa các quan điểm này, từ đó chỉ ra những đặc điểm nổi bật trong cách Nam Cao mở đầu câu chuyện.

- Phần mở đầu: quan điểm của người kể chuyện, dân làng Vũ Đại, Chí Phèo

- Ví dụ:

• Chỉ là hắn đi với hắn mắng (Người kể chuyện/Điểm nhìn bên ngoài)
• Mọi khi đều vậy, sau khi uống rượu là hắn chửi. (Người kể chuyện/Điểm nhìn bên ngoài)
• Nhưng trong làng Vũ Đại, ai cũng nói: “Chắc chắn hắn trừ mình ra!” (Dân làng Vũ Đại/Điểm nhìn bên trong)
• Mẹ kiếp! Vậy thì liệu rượu có phải là vô ích không? Liệu hắn có khổ không? (Chí Phèo/Điểm nhìn bên trong)

=> Không có một quan điểm nào trị vì, người kể chuyện không đứng chắc chắn ở một ý kiến của bất kỳ nhân vật nào, quan điểm của người kể chuyện không làm chủ quan điểm.

Câu 3. Phân tích biến động tâm trạng của Chí Phèo vào sáng hôm sau cuộc gặp gỡ với thị Nở đêm trước. Bạn nghĩ yếu tố nào quyết định cho quá trình tái sinh nhân tính của nhân vật? Tại sao?

- Tình yêu đơn giản, chân thành của Thị Nở - đã đánh thức bản chất lương thiện của Chí Phèo:

• Nhận ra mọi âm thanh trong cuộc sống.
• Nhận thức được bi kịch trong cuộc đời mình và sợ cô đơn, cô độc
• Chí Phèo khao khát lương thiện và muốn hòa hợp với mọi người.

- Yếu tố nào quyết định cho quá trình tái sinh nhân tính của nhân vật: tình yêu thương của thị Nở qua hình ảnh bát cháo hành:

• Lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng Chí được ăn trong tình yêu thương và hạnh phúc.
• Bát cháo chứa đựng tình yêu thương của thị Nở đã đánh thức phần người trong Chí.

Câu 4. Phân tích phản ứng tâm lý và hành động của Chí Phèo sau khi bị thị Nở từ chối chung sống. Người kể chuyện có cung cấp những suy luận đáng tin cậy để người đọc hiểu được tâm lý và hành động của nhân vật không?

- Biến động tâm trạng của Chí Phèo:

• Lúc đầu: Chí bất ngờ trước thái độ của Thị Nở
• Sau đó, Chí hiểu ra tất cả và cảm thấy tuyệt vọng
• Níu kéo Thị Nở không được, Chí uống rượu say để có động lực trả thù, nhưng càng uống lại càng tỉnh.
• Chí cầm dao đến nhà bà cô Thị Nở để trả thù nhưng lại đi đến nhà bá Kiến.

- Người kể chuyện không giải thích điều gì chi phối Chí Phèo, nhận định “Những thằng điên và những thằng say rượu không bao giờ làm những điều mà lúc tỉnh táo họ định làm” không hoàn toàn đáng tin cậy. Người đọc không thể dựa vào nhận định này để hiểu được tâm lí và hành động của nhân vật.

Câu 5. Người kể chuyện biểu hiện thái độ như thế nào đối với Chí Phèo và thị Nở qua cách sắp xếp điểm nhìn và lời kể?

Người kể không coi thường, khinh miệt Chí Phèo và thị Nở mặc dù họ không hoàn hảo. Người kể đã đặt mình vào vị trí của nhân vật, phản ánh tâm tư, mong muốn của họ.

Câu 6. Nhận xét về góc nhìn và phong cách truyện kết thúc khi Chí Phèo tới thăm nhà bá Kiến lần cuối và sự phản ứng của dân làng Vũ Đại về cái chết của hai nhân vật này. Theo bạn, cái chết của Chí Phèo có ý nghĩa như thế nào?

- Góc nhìn truyện kết: khá khách quan, hạn chế bình luận, đánh giá về cái chết của nhân vật, cũng như không chiếu sáng ý kiến của dân làng Vũ Đại, chủ yếu là góc nhìn bên ngoài, không có quyết định chắc chắn về những gì diễn ra trong tâm trí nhân vật.

- Sự qua đời của Chí Phèo là biểu hiện cao nhất, đánh dấu sự trở lại mạnh mẽ của tính người với bản tính lương thiện. Đây là một hành động quyết đoán, dứt khoát chống lại sự tiêu cực để bảo vệ phần người vừa tìm lại được, chống lại sự suy tàn về nhân cách. Sự qua đời đó là minh chứng cho khao khát trở về làm người lương thiện hiện hữu trong tâm trí của Chí Phèo.

Câu 7. So sánh và nhận xét về phần kết của hai truyện ngắn Chí Phèo (Nam Cao) và Vợ nhặt (Kim Lân).

- Kết thúc của Chí Phèo là một kết thúc mở, câu chuyện có thể kết thúc nhưng vấn đề vẫn còn phần mở, những xung đột, mâu thuẫn vẫn tiềm ẩn.

- Kết thúc của Vợ nhặt: mặc dù trên bề mặt câu chuyện có vẻ chưa đóng lại, nhưng hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng cho thấy những vấn đề hiện tại đã tìm được lối thoát.

Câu 8. Hệ thống hóa những đặc điểm đáng chú ý trong nghệ thuật kể chuyện của Nam Cao trong truyện ngắn này trên các phương diện: người kể chuyện, điểm nhìn và lời kể.

• Người kể chuyện: đứng ở vị thứ ba, không hoàn toàn là người kể quyền lực, mà là người tương trợ.
• Điểm nhìn: gia tăng việc trình bày theo ý thức của nhân vật,..
• Lời trần thuật: phong phú, nhiều quan điểm, kết hợp tinh tế giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết,....

Kết nối đọc - viết

Đề bài: Viết một đoạn văn (khoảng 150 từ) trình bày suy nghĩ của bạn về chi tiết bát cháo hành của thị Nở trong truyện ngắn Chí Phèo.

Gợi ý:

Bát cháo hành là một chi tiết quan trọng trong truyện Chí Phèo. Chi tiết này xuất hiện trong tình huống vào sáng hôm sau, thị Nở đã nấu một bát cháo hành để dành cho Chí Phèo. Bát cháo là biểu hiện của sự quan tâm, chăm sóc của thị Nở dành cho Chí Phèo khi hắn đang ốm. Nó cũng là biểu hiện của tình yêu thương mà thị Nở dành cho Chí. Lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng Chí được ăn trong tình yêu thương và hạnh phúc. Bát cháo hành chứa đựng tình yêu thương của thị Nở đã đánh thức phần người trong Chí. Thực sự, một chi tiết nhỏ nhưng lại mang trong đó một bài học lớn lao.