Tại sao bộ phim bom tấn lại không thành công?

Trong lễ trao giải Cành cọ vàng tại Cannes năm nay, đạo diễn Sean Baker của phim Anora thắng giải đã nói rằng: “Tương lai của điện ảnh là nơi nó bắt đầu - rạp chiếu phim”. Nhưng với tình hình hiện tại, liệu điều đó có khả thi trong tương lai?

Phim bom tấn từ lâu đã là niềm tự hào của Hollywood, đóng vai trò quan trọng trong việc định hình kinh tế và văn hóa của ngành điện ảnh năng động nhất thế giới. Những bộ phim này đã trở thành phần không thể thiếu ở rạp chiếu phim. Tuy nhiên, sau đại dịch, một bức tranh khác đã xuất hiện.

Năm 2023 cho thấy phim bom tấn dường như chỉ để thất bại trong thời đại ngày nay, với một vài ngoại lệ hiếm hoi. Khi những bộ phim kinh phí lớn hầu hết là tiền truyện, hậu truyện, ngoại truyện hoặc phần tiếp theo của những thương hiệu không ngừng mở rộng, không khó để thấy nguyên nhân chúng dễ thất bại như vậy.

Hollywood và nỗi ám ảnh với các thương hiệu

Khái niệm phim bom tấn bắt đầu từ những bộ phim như Hàm Cá Mập. Vào một ngày tháng 6 năm 1975, rạp chiếu phim trở thành điểm nóng. Mọi người bàn tán về một bộ phim họ chưa từng thấy trước đây. Đó là Jaw (Hàm Cá Mập), bộ phim chỉ tốn $9 triệu để sản xuất nhưng thu về $470 triệu toàn cầu.

Nhưng Jaw còn làm được nhiều hơn thế. Đây là bộ phim mở ra kỷ nguyên của những bộ phim bom tấn hiện đại. Từ Jaw, Hollywood đã dành hàng thập kỷ tiếp theo để phát triển công thức bom tấn, với những câu chuyện hấp dẫn khán giả đại chúng, hình ảnh ấn tượng, nhịp độ nhanh, nhiều hành động, hứa hẹn gây choáng ngợp, khiến khán giả trầm trồ, và đặc biệt là ý tưởng độc đáo chưa từng thấy.

Thời điểm đó, khái niệm phim bom tấn và làm phim nói chung vẫn còn mơ hồ. Chưa có công thức hay mô hình sản xuất nào đảm bảo sinh lời và hạn chế rủi ro. Vì vậy, mọi ý tưởng từ độc đáo đến quái lạ đều được thử nghiệm với tinh thần sáng tạo, và nếu chinh phục được khán giả thì coi như đã thành công.

Khái niệm quái vật không gian hay thợ săn vũ trụ đấu đá nhau trong Alien và Predator khiến khán giả vừa khiếp sợ vừa hào hứng. Trước khi Ghostbuster xuất hiện, hồn ma vẫn được mô tả như người với quần áo tả tơi hoặc trắng bệch. Khi Indiana Jones lên màn ảnh, khảo cổ học và truy tìm kho báu chưa bao giờ thú vị đến vậy. Jurassic Park khiến cả một thế hệ say mê loài khủng long.

Một người đàn ông chậm phát triển chạy xuyên quốc gia như Forrest Gump trở thành nguồn cảm hứng sống. Trên bầu trời, Tom Cruise biến các phi công thành anh hùng hành động. Rắn trên máy bay nghe thật điên rồ cho đến khi bạn xem bộ phim Snakes on the Plane.

Nicolas Cage từng là người hùng hành động trước khi trở thành meme... Khoa học viễn tưởng đã nhìn thấy sự trỗi dậy của AI trong 2001: A Space Odyssey, The Terminator trước khi AI trở thành chủ đề tranh cãi như hiện nay... Cá hề đã trở thành hiện tượng sau Finding Nemo.

Khán giả đại chúng những thập kỷ trước đã được chứng kiến trí tưởng tượng vô biên của các nhà làm phim. Các nhà sản xuất hầu như không sợ thua lỗ. Nhưng sự ra đời của cỗ máy sản xuất phim bom tấn đã thay đổi mọi thứ.

Lần cuối cùng bạn hồi hộp chờ đợi một bộ phim ra mắt là khi nào? Một bộ phim khiến bạn háo hức từ trailer đầu tiên, một ý tưởng mà đạo diễn yêu thích của bạn đang quay dựng, một ý tưởng thú vị, thời đại đó đã qua rồi.

Ngày nay, chúng ta đang sống trong kỷ nguyên của các bộ phim làm lại, chuyển thể hoặc tiếp nối từ những tác phẩm trước đó. Nếu thương hiệu đã cũ kỹ, nó sẽ được “tái khởi động”. Mỗi khi có một ý tưởng mới xuất hiện, nó phải có khả năng tạo ra một chuỗi phim dài vô tận. Nếu bộ phim đó thành công, hãy tiếp tục sản xuất những bộ phim tương tự.

Trong số 10 bộ phim có doanh thu cao nhất năm 2023, 8 phim là chuyển thể, tiền truyện hoặc phần tiếp theo của một thương hiệu lớn. Phần còn lại là phim siêu anh hùng. The Hunger Games: The Ballad of Songbirds and Snakes không có gì nổi bật ngoài việc duy trì thương hiệu lớn.

Furiosa ra đời như một bước đệm mở rộng cho Mad Max: Fury Road – một bộ phim cũng là phiên bản tái khởi động của thương hiệu cùng tên. Indiana Jones and the Dial of Destiny chỉ được tạo ra để truyền lại di sản cho người kế thừa không ai biết đến, nhằm giữ cho thương hiệu này tiếp tục tồn tại. Bad Boys: Ride or Die có hành động rất tốt nhưng cốt truyện thì cũ kỹ.

Những ý tưởng gốc ngày càng hiếm hoi. Oppenheimer và Napoleon là hai tác phẩm đặc biệt nằm ngoài khuôn mẫu công thức của phim ảnh hiện nay. Tình trạng này sẽ tiếp tục trong những tháng tới của năm 2024 với hàng loạt tên tuổi lớn như Deadpool & Wolverine, phần tiếp theo Inside Out 2, tiền truyện Vùng Đất Câm Lặng: Ngày Một, và sequel độc lập Twister, cho thấy xu hướng an toàn của Hollywood vẫn chưa hề suy giảm, mặc cho khán giả ngày càng chán nản.

Hiện nay, các bộ phim thường được phát triển dựa trên những tác phẩm đã có sẵn và đã có lượng fan nhất định, nhằm giảm thiểu rủi ro. Khi các hãng phim chạy đua sản xuất phần mới để tận dụng sự nổi tiếng, trọng tâm từ việc kể chuyện và phát triển nhân vật đã chuyển sang sản xuất công nghiệp, dẫn đến kịch bản vội vàng, nhân vật thiếu chiều sâu và cốt truyện lặp lại, dễ đoán với những ý tưởng cũ kỹ.

Xem một lần, hai lần có thể không sao, nhưng khi toàn bộ rạp chiếu ngập tràn những dự án như vậy suốt nhiều năm, không khán giả nào không cảm thấy bội thực với sự hỗn độn này.

Những bộ phim không ai quan tâm.

Hollywood có thói quen khó chịu là biến tất cả những gì ăn khách, những tư liệu nổi tiếng, những tên tuổi kinh điển thành phim một cách vô tội vạ, với niềm tin rằng nếu khán giả thích thứ này, họ sẽ thích mọi thứ liên quan đến nó.

Với tinh thần đó, khi Barbie (2023) trở thành hiện tượng năm 2023, Warner Bros. đã lên kế hoạch làm 14 bộ phim dựa trên các món đồ chơi của Mattel (như khủng long Barney, Uno, Hot Wheels...). John Wick được ca ngợi là loạt phim hành động mới và thế là ngay cả nhân vật phụ như Ballerina trong John Wick: Chapter 3 cũng có phim riêng.

Năm 2026, chúng ta sẽ có một bộ phim về Gollum, nhân vật trong The Lord of the Rings. Disney lôi gần hết vũ trụ truyện tranh Marvel, mọi ngóc ngách của Star Wars, hoạt hình cổ tích kinh điển... phủ sóng từ rạp chiếu đến màn ảnh nhỏ từ đây đến năm 2027.

Như Ghostbusters (2016), Charlie’s Angels (2019), Men in Black: International (2019), những bộ phim này khiến người xem phải tự hỏi tại sao chúng tồn tại? Nếu Valak cuối cùng đối đầu với nhà Warren, liệu có cần thiết làm đến 2 phần phim mô tả Valak đến thế giới và bị đánh bại bởi thế hệ tiền bối tận 2 lần?

Nếu Cruella de Vil sẽ dùng da cún để may áo khoác, chúng ta có cần một tiền truyện không liên quan đến nhân vật chính nhưng vẫn tự gọi là tiền truyện? Tại sao chúng ta cần một phiên bản Ghostbusters toàn nữ?

Nếu bạn nghĩ rằng chúng tồn tại chỉ vì doanh thu, đó là một sai lầm. Chúng đều là thất bại hoặc là những bom xịt dễ dự đoán. Chúng không để lại bất kỳ giá trị nào ngoài việc tiếp tục phát triển franchise hiện có hoặc thiết lập franchise mới.

Như nhân vật Margot Mills (Anya Taylor-Joy) than phiền với đầu bếp Slowik trong The Menu (2022) – “Ông đã giết chết niềm vui của ẩm thực”, Hollywood đã lấy đi niềm vui của khán giả với những bộ phim vô cùng nhạt nhẽo như thế.

Với loạt phim hiện đại ngày nay, người xem có khẩu vị rõ rệt. Kỹ thuật làm phim đã tiến bộ, nhưng sự yêu thích của khán giả vẫn tập trung vào nhân vật và cốt truyện.

Họ mong muốn một cách kể chuyện phong phú hơn, với việc phát triển nhân vật quan trọng như hành động và hiệu ứng đặc biệt, và họ bị thu hút bởi những nhân vật phức tạp hơn những anh hùng truyền thống.

Xã hội tiến bộ, và điều này cũng áp dụng cho điện ảnh. Mối quan hệ giữa anh hùng và phản diện đã phát triển. Những nhân vật anh hùng không luôn cao thượng, và ác nhân có thể khiến khán giả đồng cảm và yêu mến. Các câu chuyện xung quanh họ mở rộng, đưa ra góc nhìn phức tạp, thách thức các mô hình truyền thống và để lại những thông điệp sâu sắc, thậm chí gây tranh cãi.

Điều này tạo điều kiện cho việc kể câu chuyện phong phú hơn và thu hút người xem, những người tìm kiếm nhiều hơn chỉ là những bộ phim đơn giản rạch ròi, cũng như làm hài lòng nhu cầu về những câu chuyện mới lạ. Xu hướng này cũng thúc đẩy các hãng phim đầu tư vào những dự án độc đáo, nổi bật giữa đám đông. Và đó là các bộ phim độc lập, không phải là bom tấn.

Trái lại, các bom tấn hiện nay thường có các nhân vật chính hạn hẹp. Khán giả ngày càng tìm kiếm những câu chuyện độc đáo và kỹ thuật làm phim sáng tạo nhưng khi phát triển phim theo công thức, điều này là không thể.

Con dao hai lưỡi mang tên Streaming

Khả năng sinh lợi từ phòng vé là một yếu tố then chốt của bom tấn. Việc có nguồn thu lớn đảm bảo sự liên tục của các bộ phim, đặc biệt khi có kế hoạch xây dựng chuỗi phim trong tương lai. Lâu nay, các bộ phim có ngân sách lớn luôn có khả năng tạo ra doanh thu lớn, thậm chí là lãi vốn.

Do đó, các hãng phim không có lý do để thay đổi. Họ có thể thong thả đối phó với các phản hồi trái chiều từ khán giả cho đến khi các dịch vụ streaming, podcast, và series truyền hình xuất hiện mạnh mẽ. Ngành công nghiệp điện ảnh Hollywood bây giờ phải cạnh tranh với các nền tảng streaming có khả năng sản xuất bom tấn và phát hành trực tuyến như Netflix và Prime.

Streaming cũng đã thay đổi cách mà khán giả tiếp cận nội dung. Người xem hiện nay mong đợi rằng những bộ phim chất lượng cao sẽ được cung cấp theo yêu cầu, dẫn đến việc giảm lượng khán giả đến rạp chiếu phim. Sự thay đổi này ảnh hưởng đến chiến lược phát hành truyền thống của các bom tấn, như việc lựa chọn phát hành đồng thời tại rạp và trên nền tảng trực tuyến.

Thói quen này tạo ra một lượng khán giả kiên nhẫn chờ đợi ngày có thể xem nội dung tại nhà thay vì ra rạp. Trừ khi đó là những siêu phẩm như Dune, họ ít khi bỏ ra quá nhiều tiền cho một bộ phim có thể lại không mang lại kết quả. Có thể nói họ đang tự đấu tranh với chính mình trong bối cảnh chi phí làm phim ngày càng tăng.

Trên thảm đỏ nhận giải Cành cọ vàng tại Liên hoan phim Cannes năm nay, đạo diễn của bộ phim chiến thắng Anora, Sean Baker, đã phát biểu rằng “Tương lai của điện ảnh là nơi mà nó bắt đầu. Đó là rạp chiếu phim”. Nhưng với tình hình hiện tại, liệu điều đó có khả thi trong tương lai?