Buzz
1. Hoang mạc là gì?
Hoang mạc là những khu vực có lượng mưa rất thấp, không đủ cho phần lớn các loại thực vật phát triển. Đây là đại diện của các vùng khí hậu nhiệt đới lục địa khô hạn. Hoang mạc được định nghĩa là những khu vực có lượng mưa dưới 200 mm mỗi năm, vì thế nước ở đây rất khan hiếm, không có sông suối và sự sống cũng rất hạn chế. Chỉ một số ít loài thực vật như xương rồng có thể sống trong điều kiện khô cằn này.
2. Đặc điểm của hoang mạc
Hoang mạc là những vùng đất khô cằn do lượng mưa rất ít, chủ yếu là mưa, trong khi tuyết và sương giá gần như không có. Những khu vực này thường có ít thực vật và các dòng suối chỉ xuất hiện khi có nguồn nước từ bên ngoài. Các hoang mạc còn được mô tả là những nơi mà nước bị mất nhiều hơn so với lượng mưa. Tổng lượng mưa hàng năm ở hoang mạc thường dưới 250 mm. Bán hoang mạc có lượng mưa từ 250 đến 500 mm và nếu có cỏ thì gọi là đồng cỏ khô. Hoang mạc chiếm khoảng 1/3 diện tích bề mặt Trái Đất. Ở các hoang mạc nóng, nhiệt độ ban ngày có thể lên đến 45°C hoặc cao hơn trong mùa hè và giảm xuống 0°C hoặc thấp hơn vào ban đêm mùa đông. Các hoang mạc không giữ được nhiệt vào ban đêm do thiếu hơi nước trong khí quyển. Các khu vực đô thị trong hoang mạc thường có ít biến động nhiệt độ hàng ngày, một phần do hiệu ứng đảo nhiệt. Sa mạc Sahara là hoang mạc lớn thứ ba trên thế giới, chiếm 30% diện tích Châu Phi.
Hoang mạc chiếm khoảng 1/3 diện tích bề mặt Trái Đất. Ở các hoang mạc nóng, sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm cùng theo mùa rất rõ rệt, với nhiệt độ ban ngày thường cao và ban đêm thì thấp.
3. Đặc điểm của môi trường
Hoang mạc phân bố rộng rãi ở các châu Á, châu Phi, châu Mỹ và Ô-xtrây-li-a. Chúng chủ yếu nằm dọc theo hai đường chí tuyến và giữa đại lục Á-Âu.
Điểm nổi bật của hoang mạc là sự khô hạn cực đoan, với lượng mưa hàng năm rất thấp trong khi lượng bốc hơi lại cao. Có những nơi nhiều năm không có mưa hoặc mưa vừa chạm mặt đất đã nhanh chóng bốc hơi.
Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm ở hoang mạc rất lớn, vượt xa sự khác biệt nhiệt độ giữa các mùa trong năm.
Bề mặt của hầu hết các hoang mạc được phủ bởi sỏi đá hoặc cồn cát. Thực vật ở đây do thiếu nước nên rất thưa thớt và kém phát triển. Động vật trong hoang mạc khá hiếm, chủ yếu là bò sát và côn trùng. Con người chỉ tập trung sống ở các ốc đảo, nơi có mạch nước ngầm gần mặt đất.
4. Sự thích nghi của thực, động vật với môi trường
Thực vật và động vật hoang mạc đã phát triển các cơ chế để thích nghi với điều kiện khô hạn, như giảm thiểu sự mất nước và tăng cường dự trữ nước cùng chất dinh dưỡng. Một số loài cây rút ngắn chu kỳ sinh trưởng để phù hợp với những đợt mưa ngắn ngủi trong năm. Một số khác, lá biến thành gai hoặc phủ sáp để giảm mất nước. Một số cây như xương rồng khổng lồ ở Bắc Mỹ hoặc cây có thân hình chai ở Nam Mỹ lưu trữ nước trong thân cây. Phần lớn cây cối trong hoang mạc có thân thấp nhưng hệ rễ rất dài và to để hút nước từ dưới đất.
Bò sát và côn trùng sống ẩn mình trong cát hoặc các khe đá và chỉ ra ngoài vào ban đêm để kiếm ăn. Linh dương, lạc đà và các loài khác có thể sống sót nhờ khả năng chịu đựng đói khát và đi xa tìm kiếm thức ăn cũng như nước uống. Các cơ chế thích nghi với khô hạn đã tạo nên sự đặc biệt cho thế giới động thực vật ở hoang mạc.
5. Câu hỏi liên quan
Câu 1: Tại sao các hoang mạc lớn trên thế giới thường nằm ở khu vực cận chí tuyến?
A. Khu vực này nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn.
B. Subchúng chịu ảnh hưởng của các dòng biển lạnh.
D. Lớp phủ thực vật ở đây rất thưa thớt.
Câu 2: Dựa vào lược đồ hình 19.1, các hoang mạc trên thế giới thường phân bố ở những khu vực nào?
Hướng dẫn trả lời: Các hoang mạc thường nằm ở khu vực chí tuyến, dọc theo các dòng biển lạnh, hoặc sâu trong nội địa, xa tầm ảnh hưởng của biển.
Câu 3: Dựa vào các hình 19.2 và 19.3, hãy mô tả đặc điểm chung của khí hậu hoang mạc và so sánh sự khác biệt về chế độ nhiệt giữa hoang mạc ở đới nóng và đới ôn hòa.
Hướng dẫn trả lời:
- Đặc điểm chung của khí hậu hoang mạc bao gồm lượng mưa rất thấp và biên độ nhiệt năm rất lớn.
- So sánh chế độ nhiệt của hoang mạc ở đới nóng và đới ôn hòa.
+ Hoang mạc ở đới nóng: biên độ nhiệt ngày đêm lớn, mùa đông ấm (nhiệt độ trung bình trên 10°C), mùa hè rất nóng (trên 36°C).
+ Hoang mạc ở đới ôn hòa: biên độ nhiệt năm rất lớn, mùa hè không quá nóng (khoảng 20°C) và mùa đông rất lạnh (có thể xuống đến -24°C).
Câu 4: Liệt kê các đặc điểm của hoang mạc:
Hướng dẫn trả lời:
- Khô hạn cực độ: lượng mưa hàng năm rất thấp, trong khi lượng bốc hơi lại vượt trội. Có những nơi nhiều năm không có mưa hoặc mưa vừa chạm mặt đất đã bốc hơi ngay lập tức.
- Biên độ nhiệt lớn: sự khác biệt nhiệt độ giữa ban ngày và ban đêm, cũng như giữa các mùa trong năm, rất rõ rệt.
Câu 5: Thực vật và động vật ở hoang mạc thích ứng với môi trường khô cằn như thế nào?
Hướng dẫn trả lời: Thực vật và động vật ở hoang mạc thích nghi với môi trường khô hạn bằng hai phương pháp chính:
- Hạn chế sự mất nước.
- Tăng cường khả năng dự trữ nước và chất dinh dưỡng trong cơ thể.
6. Câu hỏi tự học
1. Các hoang mạc trên thế giới thường nằm ở đâu?
A. Dọc theo hai đường chí tuyến.
B. Dọc theo đường xích đạo.
C. Ở trung tâm châu Phi
D. Gần khu vực Bắc cực
2. Đặc điểm của các hoang mạc là:
A. Thực vật ở đây khô cằn và phân bố thưa thớt.
B. Có sự đa dạng loài chim phong phú.
C. Có nguồn nước khoáng dồi dào
D. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm không lớn
3. Sự khác biệt giữa hoang mạc ở đới ôn hòa và hoang mạc ở đới nóng là gì?
A. Đặc trưng bởi sự khô hạn cực độ
B. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm rất rõ rệt.
C. Nhiệt độ thường xuyên xuống dưới 0°C trong nhiều tháng
D. Nhiều khu vực không có mưa trong nhiều năm
4. Bò sát và côn trùng thích ứng với sự khô hạn của hoang mạc bằng cách nào?
A. Giảm thiểu sự mất nước của cơ thể
B. Tăng cường khả năng dự trữ nước và chất dinh dưỡng.
C. Ẩn mình trong cát hoặc trú ẩn trong các khe đá.
D. Chịu đựng cơn khát và di chuyển xa để tìm kiếm thức ăn và nước.
