Tại sao chúng ta lại tin vào lý thuyết âm mưu

Thuyết âm mưu là một cách giải thích phi chính thống cho một khía cạnh của xã hội, liên quan đến các nhóm bí mật, quyền lực và thường mang tính âm mưu. Nó không dựa trên bất kỳ căn cứ nào đã được chứng minh và thường rất phức tạp. Thường chứa đựng niềm tin tiêu cực và mơ hồ về một 'người khác'.

Quan trọng là thuyết âm mưu không thể bị chứng minh sai, mọi bằng chứng phản đối sẽ được coi là phần của âm mưu, làm mạnh thêm sự tin vào nó một cách mâu thuẫn. Khi các nhà khoa học cố gắng giải thích rằng vệt hóa chất chỉ là hơi nước bình thường, một người tin vào thuyết âm mưu có thể kết luận rằng chính phủ đã chi tiền cho họ để lừa dối mọi người.

Cho dù có đúng hay không, tâm lý đằng sau việc tin vào thuyết âm mưu vẫn rất hấp dẫn.

Tại sao mọi người lại tin vào lý thuyết âm mưu?

Các nhà tâm lý học nghiên cứu về thuyết âm mưu nhấn mạnh rằng có ba động cơ chính khiến mọi người tin vào một âm mưu, mặc dù họ không luôn nhận ra những động cơ này.

Giảm bớt sự không chắc chắn và hiểu biết về thế giới là điều cần thiết. Thế giới thường là một nơi đáng sợ và choáng ngợp, chứa đựng những sự kiện dường như ngẫu nhiên. Hiểu biết của chúng ta về cách thức xảy ra những bất công và thảm họa vẫn còn lỗ hổng. Có những ngày, mọi thứ dường như chẳng có ý nghĩa gì cả.

Khi một thuyết âm mưu xuất hiện, tuyên bố rằng nó có thể giải thích những điều không hợp lý, điều đó có thể hấp dẫn.

Nghiên cứu cho thấy rằng khi mọi người cảm thấy không chắc chắn, họ có xu hướng tin vào các lý thuyết âm mưu hơn. Điều này đặc biệt đúng đối với những người có nhu cầu cao về sự khép kín nhận thức. Nhu cầu cảm thấy an toàn và kiểm soát, tương tự như nhu cầu hiểu biết về thế giới, con người cũng mong muốn cảm thấy an toàn và kiểm soát môi trường của mình.

Các lý thuyết âm mưu có thể cung cấp sự hỗ trợ tinh thần khi chúng ta đang trải qua những thời điểm khó khăn. Chúng cung cấp thông tin cụ thể khi chúng ta cảm thấy bất lực trước một khía cạnh của cuộc sống. Có lẽ, có người đang gặp vấn đề sức khỏe mà các bác sĩ dường như không thể giải quyết được. Việc chấp nhận một lý thuyết âm mưu về việc sử dụng vắc xin có vẻ hấp dẫn đối với các bậc cha mẹ đang tuyệt vọng. Quyết định từ chối vắc xin mang lại cho họ cảm giác kiểm soát.

Những người cảm thấy như họ đang thất bại trong một lĩnh vực cụ thể của cuộc sống, cũng có thể cảm thấy như họ không có một không gian an toàn hoặc có giá trị trên thế giới. Thực tế, những người không cảm thấy có khả năng kiểm soát chính trị - xã hội sẽ dễ tin vào các lý thuyết âm mưu hơn. Và điều này đã được chứng minh, các lý thuyết âm mưu tạo cơ hội để phản đối quan điểm chính thống, mang lại một chút thoải mái nhỏ.

Trau dồi hình ảnh tích cực về bản thân là điều cần thiết. Một lý do khác khiến những người cảm thấy bị bỏ rơi hoặc bị bỏ rơi có nhiều khả năng tin vào các lý thuyết âm mưu hơn là những niềm tin vô căn cứ này đưa ra một cách để duy trì hình ảnh tích cực về bản thân. Thuyết âm mưu làm cho mọi người cảm thấy tốt về bản thân họ. Giả sử bạn đang cố gắng giữ một công việc lâu dài. Không phải ý tưởng về một âm mưu bí mật trong chính phủ cố ý giữ tỷ lệ thất nghiệp cao để kiểm soát cuộc bầu cử sắp tới là một ý tưởng dễ chấp nhận hơn ý tưởng rằng các kỹ năng của bạn có thể không còn được đánh giá cao trên thị trường.

Có lẽ đây là lý do tại sao những người ở phe thua cuộc trong quá trình chính trị có nhiều khả năng tin vào các thuyết âm mưu hơn. Điều này giúp họ tránh việc chịu trách nhiệm khi có sự cố xảy ra, thay vì xem xét chiến dịch của họ.

Thuyết âm mưu làm thế nào để bén rễ?

Như đã thảo luận, có một số yếu tố khiến mọi người dễ tin vào các thuyết âm mưu hơn. Nhưng làm thế nào để các lý thuyết cụ thể bén rễ trong tâm trí mọi người? Câu trả lời rất phức tạp, nhưng khoa học tâm lý đã tìm ra một số gợi ý.

Chúng ta cũng không giỏi trong việc ghi nhớ nguồn gốc của những ý tưởng âm mưu. Bạn có nhớ lần đầu tiên bạn nghe nói về cuộc đổ bộ lên mặt trăng được lên kế hoạch không? Một nghiên cứu chỉ ra rằng khi chúng ta đọc các thuyết âm mưu có sức thuyết phục, chúng ta có xu hướng nhớ nhầm rằng chúng ta đã tin vào thuyết âm mưu đó từ lâu.

Bạn có thể nghĩ rằng việc thuyết âm mưu ăn sâu vào tâm trí của một người phụ thuộc vào mức độ đáng tin cậy của thuyết âm mưu đó, nhưng nội dung thực sự không quan trọng ở đây. Việc ai đó tin vào thuyết âm mưu hay không phụ thuộc nhiều hơn vào xu hướng tin vào thuyết âm mưu nói chung của họ từ đầu.

Một nghiên cứu chỉ ra rằng người nào tin rằng Công nương Diana đã giả chết càng tin rằng bà đã bị ám sát nhiều hơn. Càng nhiều người tin rằng Osama bin Laden đã chết khi khu nhà của ông ta bị đột kích, thì càng nhiều người tin rằng ông ta vẫn còn sống. Nói cách khác, hành động tin vào thuyết âm mưu làm tăng thêm sức mạnh của chúng. Chúng ta càng tin vào một thuyết âm mưu, chúng ta càng có khả năng tin vào những thuyết âm mưu khác, ngay cả khi chúng trái ngược nhau.

Rối loạn giấc ngủ có thể tạo ra ảo giác về việc bị bắt cóc bởi người ngoài hành tinh. Các thuyết âm mưu không chỉ bén rễ thông qua việc tìm kiếm trên Google, đôi khi, chúng xuất phát từ những trải nghiệm nhận thức rất thực tế mà bộ não tạo ra khi bạn đang ở trong tình trạng chớp mắt giữa ngủ và thức.

Bạn cũng có thể trải qua ảo giác khi bị tê liệt khi ngủ, thường là nhìn thấy các hình bóng trong phòng hoặc thậm chí là trên giường của bạn. Có tài liệu chứng minh rằng những người tin rằng họ đã bị bắt cóc bởi người ngoài hành tinh thực sự mô tả một giai đoạn tê liệt khi ngủ. Thường, ký ức đau lòng của họ về trải nghiệm phát triển theo thời gian khi bộ não cố gắng hiểu những điều không thể hiểu. Hình bóng mờ nhạt, mơ hồ mà họ ảo giác có những đặc điểm của người ngoài hành tinh như chúng ta biết trong văn hóa đại chúng, đầu to, thân nhỏ màu xám, đôi mắt dài sẫm.

Mặc dù điều này chỉ chiếm một phần nhỏ trong tất cả các thuyết âm mưu, nhưng thật thú vị khi bộ não của chúng ta có thể kết hợp các triệu chứng rối loạn giấc ngủ với hình ảnh văn hóa để tạo ra hiện tượng này. Nó cho thấy rằng những ý tưởng xa vời có thể phát triển từ nguồn gốc sinh học và sau đó lan truyền qua ý thức tập thể của chúng ta dưới dạng thuyết âm mưu.

Hậu quả tâm lý của việc tin vào thuyết âm mưu là gì?

Theo nhà tâm lý học Jade Wu Ph.D. đã đề cập, nhu cầu sâu sắc về sự an toàn và kiểm soát có thể thúc đẩy ai đó tin vào các thuyết âm mưu. Nhưng không may, cách tiếp cận này không hữu ích. Trái lại, nó có thể tạo ra hiệu ứng ngược lại.

Nghiên cứu chỉ ra rằng khi mọi người tiếp xúc với các thuyết âm mưu, họ cảm thấy mất kiểm soát hơn ngay lập tức. Và điều này không chỉ làm họ cảm thấy không thoải mái, mà còn khiến họ mất lòng tin vào chính phủ ngay cả khi các thuyết âm mưu không liên quan đến chính phủ. Nó cũng gây ra sự bất mãn với các cơ quan y tế công cộng và các nhà khoa học. Sự mất kết nối này trở thành một vấn đề trong thế giới thực khi các nhà chức trách cố gắng thuyết phục mọi người tuân theo các hướng dẫn về sức khỏe cộng đồng, chẳng hạn như giãn cách xã hội trong đại dịch, đặc biệt nếu làm sai có thể tăng rủi ro cho mọi người.

Theo nhiều cách, các lý thuyết âm mưu được thiết kế để thu hút tâm trí của chúng ta trong những thời điểm căng thẳng. Thay vào đó, chúng ta có thể sử dụng trí thông minh của mình, nhận biết sự lo lắng của mình, nhưng cũng xem xét sự thật để có thể tiếp thu thêm kiến thức hữu ích khi đối mặt với tình trạng không chắc chắn.

Tác giả: Ngô Trần Phương Uyên