Tại sao diều ăn rắn thường được gọi là 'chim thư ký'?

Trong thế giới phức tạp của danh pháp về các loài chim, hiếm có tên nào khiến chúng ta tò mò như loài chim thư ký. Loài này mang trong mình sự kỳ bí, sự pha trộn đầy hấp dẫn giữa lịch sử, truyền thuyết và các quan sát về loài chim.

Bạn có bao giờ thắc mắc tại sao chim thư ký lại có tên như vậy không? Loài chim săn mồi độc đáo này là sinh vật đặc hữu của châu Phi, có vẻ ngoài nổi bật kết hợp giữa thân hình giống đại bàng với đôi chân dài giống sếu và mào lông đen trên đầu. Nhưng điều này có liên quan gì đến thư ký?

Với chiều cao khoảng 1,3 m và có chiều dài gần như tương đương chiều cao, loài chim thư ký (Sagittarius snakearius), hay còn gọi là diều ăn rắn là một loài chim săn mồi độc nhất sống ở châu Phi cận Sahara. Nó là thành viên duy nhất trong họ Sagittariidae và chủ yếu sống trên cạn, săn mồi trên mặt đất với đôi chân dài và bàn chân khỏe. 

Nó có thể dẫm chết con mồi bằng đôi chân dài của mình, đặc biệt là rắn. Nó có vẻ ngoài đặc biệt với khuôn mặt màu đỏ cam, bộ lông màu xám, mào đen và hai chiếc lông đuôi dài.

Có một số giả thuyết về lý do tại sao loài chim này được gọi là chim thư ký, nhưng không có giả thuyết nào có tính thuyết phục. Năm 1769, nhà tự nhiên học người Hà Lan Arnout Vosmaer đã mô tả loài chim thư ký dựa trên mẫu vật sống nhận được ở Hà Lan từ Mũi Hảo Vọng, do một quan chức của Công ty Đông Ấn Hà Lan gửi hai năm trước.

Vosmaer đã khẳng định rằng người Hà Lan gọi loài chim này là 'nhân mã - sagittarius' vì dáng đi của nó được cho là giống với dáng đi của một cung thủ. Ông cũng lưu ý rằng người nông dân đã thuần hóa loài chim này để kiểm soát sâu bệnh quanh nhà của họ, gọi nó là 'thư ký - secretarius'. Vosmaer cho rằng 'thư ký' có thể là cách viết sai của 'nhân mã'.

Năm 1780, Comte de Buffon đề xuất rằng cái tên này có thể ám chỉ những chiếc lông vũ màu đen ở phía sau đầu của chim, gợi nhớ đến những chiếc bút lông vũ mà những người ghi chép cổ xưa thường đặt sau tai. Đồng thời, bộ lông màu xám và đen của loài chim này gợi nhớ đến những chiếc áo đuôi tôm mà các thư ký mặc.

Năm 2018, Ian Glenn từ Đại học Free State đề xuất một quan điểm khác, cho rằng 'nhân mã' mà Vosmaer nhắc tới có thể là 'thư ký' bị nghe nhầm hoặc phiên âm sai, chứ không phải ngược lại. Nhiều người khác cũng ủng hộ ý tưởng này và cho rằng nông dân đã thuần hóa chim để chúng bảo vệ mùa màng và hoạt động như một trợ thủ trong nông nghiệp.

Một giả thuyết khác là cái tên này xuất phát từ tiếng Ả Rập 'saqr-et-tair', có nghĩa là 'chim ưng bán sa mạc' hoặc 'chim ưng bay'. Tuy nhiên, Glenn đã bác bỏ giả thuyết này và ủng hộ nguồn gốc được đề xuất bởi Buffon, rằng thuật ngữ này bắt nguồn từ tiếng Hà Lan 'secretaris', được những người định cư ở Nam Phi sử dụng.

Mặc dù có nhiều ý kiến khác nhau, nhưng Glenn bác bỏ giả thuyết về nguồn gốc từ tiếng Ả Rập, lập luận rằng không có bằng chứng nào chứng minh cái tên này được truyền qua tiếng Pháp, thay vào đó ông ủng hộ ý tưởng của Buffon, rằng thuật ngữ này bắt nguồn từ tiếng Hà Lan 'secretaris', được sử dụng bởi người định cư ở Nam Phi.

Vì thế, chim thư ký thực sự xứng đáng với cái tên này vì nó có vẻ giống hoặc hành động như một người thư ký. Nhưng điều này chỉ là một phần của sự thú vị về loài chim này. 

Thực ra, Secretarybird hoặc diều ăn rắn, là một trong những loài chim thuộc họ Sagittariidae, chúng có thể đá với sức mạnh gấp 5 lần trọng lượng cơ thể và có vảy ở chân để bảo vệ khỏi bị rắn cắn. Chúng có thể kết đôi bất cứ khi nào trong năm và xây tổ lớn trên cây keo, nơi chúng đẻ hai hoặc ba quả trứng vào mỗi mùa hè. Chúng có sải cánh dài 2 mét và có thể bay, nhưng thường thích đi bộ hơn, chúng có thể di chuyển tới 30 km mỗi ngày.

Cuối cùng, có một sự thật không hề buồn cười chút nào về loài chim đáng chú ý này: nó được IUCN xếp vào loại có nguy cơ tuyệt chủng do mất môi trường sống và sự đàn áp của con người. Điều đó thực sự đáng tiếc vì, bất kể nguồn gốc thực sự của cái tên, chim thư ký vẫn là một sinh vật đáng quan tâm và bảo vệ.